Morgunblaðið - 18.12.1968, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 1968
— Fulltrúardðsfundur
Framhald af bls. X
önfandi erindi hans. Það er ekki
daglegur viðburður hér á landi,
sagði ráðlherrann, að ungir vís-
indamenn kveða sér hljóðs með
þeirn hætti, sem nú var gert.
Vísindamenn hafa oft sitthvað að
segja um sín málefni, sem okkur
leikmönnum er lítt skiljanlegt.
En hér var talað skýru máli,
samfara áhuga æskumannsins,
vilja til framsóknar og eflingar
atvinnuþróun á nýjum slóðum.
Það er sem betiur fer ekki ein-
steett, sagði ráðherrann, að vís-
indamenn okkar hafa rutt veg-
inn til ra/unhæfra framkvæmda.
Hann minnti á frumherjastarf
Baldurs Líndal, efnasériræðings,
í því að komið yrði hér upp kísil-
gúrverksmiðju. Þegar erlendar
rannsóknarstofur töldu botnleðju
Mývatns ekki hæft hráeifni til
fyrsta flokks framleiðslu, fór
Baldur sjálfur á vettvang og
sannaði þessum rannsóknarstof-
um, að þessi neikvæða niður-
staða væri röng. Nú hefði bjart-
sýni, áræði og þekking þessa ís-
lenzka sériræðings reynzt alveg
rétt við framleiðsilu kísilgúrs við
Mývatn.
Iðnaðarmálaráðherra sagði:
'Þessi ungi áhugamaður og sér-
fræðingur áminnti okkur fundar
menn um nauðsyn þess, að við
héldum vöku okkar. Hann varaði
við því, að við íslendingar létum
það henda okkur að verða of
seinir til þess að hagnýta auð-
lindir okkar meðan tækifæri
gefst. Leggjum okkur þetta ríkt
á hjarta. Við eigum að slá skjald-
borg um slíka unga menn, meta
áræði þeirra og trú á landið. Við
þurfum að virkja alla þá þekk-
ingu, sem hinir eldri og yngri
búa yfir og ganga ótrauðir til
samstarfs við erlenda þekkingu
og hagnýtingu erlends fjár-
magnis, eftir því sem nauðsyn
krefur.
Að lokum sagði ráðherrann:
Heimsókn þessa unga manns, dr.
Vilhjálms Lúðvíkssonar, til okk-
ar á þennan fulltrúaráðsfund
Sjálfstæðisfélaganna í kvöld er
mikið gleðiefni og við þökkum
honum fyrir komuna.
Hér fer á eftir erindi dr. Vil-
hjálms Lúðvíkssonar:
Hinir vaxandi erfiðleikar ís-
lenzks efnahagslífs hafa undan-
farið vakið miklar umræður um
framtíðarskipan þess og atvinnu-
veganna. Miikið verðfall fiskaf-
urða á markaðsisvæðum okkar
sýnir áþreifanlega hættur þess
að vera einhæfri árstíðabund-
inni náttúruuppskeru háður, og
minnkandi aflamagn styður þær
upplýsingar Jóns Jónssonar, for-
stjóra Hafrannsöknarstofmmar-
innar á nýafstaðinni Vísindaráð-
stefnu, að allir íslenzkir fiski-
stofnar nema ýsustofninn séu nú
þegar fullnýttir og í nokkrum
tilfellum ofnýttir.
Þótt ef til vill sé ekki ástæða
til a ðdraga úr fiskveiðum, og
allir leggi áherzlu á betri skipu-
lagningu þeirra og aukna
vinnslu aflans, þá er ekki leng-
ur deilt um, að þörf er á nýjum
abvinnuivegum og athafnasviðum,
sem geta fært okkur efnahags-
öryggi og jafnframt orðið undir-
staða þess efnahagsvaxtar og
þeirrar fólksfjölgunar, sem ís-
lenzka þjóðin hlýtur að búast
við á komandi árum.
Ég tel, að það hafi alveg orð-
ið þáttaskil í almennum skiln-
iingi á nauðsyn nýsköpunar á
undangengnu einu og hálfu ári
þannig að sumir þeir, sem ekki
máttu heyra minnst á álverk-
smiðju fyrir tveimur árum,
fagna nú hverri frétt um von á
erlendu fjármagni til stóriðju-
framfcvæmda. Það er reyndar
hinn almenni áhugi á nýiðnaðar-
málum, sem liggur að baki því,
að ég var beðinn að ta>la hér í
fcvöld og ég vil þakka fyrir þann
heiður, sem Fulltrúaráðið sýnir
mér með því að bjóða mér til að
tala um þessi áhugamál mín, sem
ég vonast til að geta gert að
ykkar áhugamálum hér í kvöld.
Ég ætla hér á eftir að segja
ykkur í stuttu máli frá hug-
myndunum, sem uppi eru um
sjóefnavinnslu, þ.e.
1) á hverju hún grundvallast,
2) hvernig uppbyggingar henn
ar er hugsuð,
3) hver væru hugsanleg um-
svif hennar, og þar með þjóð
hagsleg áhrif,
4) þá ætla ég að skýra frá því
hvað er að gerast í rannsóknum
varðandi hana,
5) loks langar mig til að
rabba við ykfcur um framtíðar-
möguleika í efnaiðnaði á íslandi
og reyna að leggja til hvernig
við gætum stefnt marvissf að
uppbyggingu hans.
SJÓEFNAVINNSLA —
GRUNDVÖLLUR
Það má telja nokkurn veginn
víst að í upphafi muni íslenzkur
efnaiðnaður byggja rekstur sinn
og samkeppnisaðstöðu á sérstök-
um aðstæðum, sem hér eru til
staðar, og er þá átt við þær auð-
lindir, sem við eigum í orku og
hráefni, sem hér kunna að vera
ódýrari eða betri en annars stað-
ar. Þannig er um Álverfcsmiðj-
una, sem byggir á ódýrri raf-
orku, og kísilgúrverksmiðjuna,
sem byggir á gæðamiklu hráefni
og ódýrri varmaorku frá jarð-
hita.
Hugmyndir þær, sem settar
hafa verið fram um sjóefna-
vinnslu, aðallega af Baldri Lín-
dal, efnaverfcfræðingi, eru frá-
bært dæmi um það hvernig hugs
anlega megi hagnýta báðar orfcu-
lindirnar í stórum sfil svo og
innlenda hráefnalind til átaka á
siviði efnaiðnaðar er náð geti al-
þjóða mælifcvarða þegar fram
líða stundir. — Þar sem báðar
orfculindimar eru nýttar og auk
þess notuð innlend hráefnalind
miá ætla að fyrirtæfci hefði það
svigrúm, sem nægði þvi til að
byggja upp traustan og arðbær-
an refcstur.
Það má segja að arðhæfni
vinnslunnar byggist á nálægð
eins af hiáhitasvæðum landsins
við sjó. Jarðhitasvæðið á Reykja
nesi er hluti af jarðelda- og jarð-'
hitabelti, sem liggur úr hafi um
Reykjaneis norðaustur yfir land-
ið og er grein af svonefndum
Atlantshafsihrygg. Á þessu belti
eru einnig Krísuvíkursvæðið og
Hengilssvæðið.
Þar sem svæðið er svo nálægt
sjó og raunar umkringt sjó á
þrjá vegu eins og sést af mynd-
inni (sjá mynd á forsíðu)
þá eru hin heitu berglög op-
in fyrir innstreymi sjávar og
þá verður í hverunum saltvatn
en ekki ferskt, sem við eigum
annars að venjast.
Þegar sjór eða vatn streymir
inn í hin heitu berglög djúpt
niðri, þá hitnar það að sjálfsögðu
en vegna hins mikla þrýstings
djúpt í berglögunum sýður það
ekki heldur er fljótandi vökvi.
Þegar svo borað er og opnuð er
leið til yfirborðsins þar sem
þrýstingurinn er miklu minni, þá
snöggsýður og holan gýs. Vatnið
eyðir hitainnihaldi sínu með því
að breytast að nokkru leyti í
gufu. Þess ber að gæta að í krafti
sínum tekur gufan með sér mik-
ið vatn í smádropum og það er
þetta vafn, sem fyrst og fremst
myndar hinn sjáanlega gosstrók.
Vatnið eða saltvatnið má skilja
frá gufunni og fæst þá annars
vegar saltlögurinn, sem er hrá-
efnalindin og hins vegar gufan,
upp úr borholunni hefur breytzt
töluvert að efnainnihaldi frá því
sem það var í sjó. Af töflunni sést
að seltan, eða natríum klóríð,
hefur aukizt m.a. vegna uppguf-
unar, bæði á meðan það er í jörð
inni og svo náttúrlega við gosið
þegar mikið vatn fer í burtu sem
gufa. Einnig hafa orðið efna-
skipti, sum efni hafa .nærri horf-
ið eins og magnesíum, en önnur
aukizt eins og kalí og kalsíum.
Þetta leiðir til verulegrar hag-
ræðingar, því með þetta háu
innihaldi af t.d. salti, kalí og
kalsíum er orðið hagKvæmt að
vinna þessi efni.
Af efnum þeim, sem ætlað er
að nýta, fæst einungis magne-
síum og ef til vili bróm úr sjó,
enda lítið sem ekkert magnesíum
í saltlindinni, en önnur efni er
hagkvæmara að vinna úr hinni
heitu saltlind .
UPPBYGGING
Það er hægt að hugsa sér upp-
byggingu sjóefnavinnslunnar í
þrepum eins og sýnt er hér á
BJðr
JarBsJór
Bkeljasaadur
JarSgufa
Olía
Eaforka
Tftansandur
Eaforka
Raforka
JarSolfa
títan málm, sem er ört vaxandi
að notkun og í háu verði. Hér
eru ódýr raforka og jarðhiti meg
inundirstaðan í framleiðslu.
Á þriðja stigi má svo telja ým-
is rafklofntingssambönd af salti,
eins og klór og vítissóda, vetni,
saltsýru, klóröt og ýmis sambönd
af natríum. Hér eru ódýr raforka
og að nokkru leyti gufa undir-
stöður framleiðslunnar
Þegar klór er til staðar opnast
möguleikar til að framleiða ým-
is lífræn klórsambönd. Merkast
þeirra er vinylklóríð og plastið
polyvinyl klóríð P.V.C., sem úr
því er unnið. Þessi efni má fram
leiða beint úr jarðolíu án und-
angenginnar olíuhreinsunar, með
svonefndri rafbogaaðferð, en
undirstaða hennar er að sjálf-
sögðu ódýr raforba í mifclu
magni.
Þegar svo öll þessi efni eru
fyrir hendi þá er komin undir-
staða að almennum innlendum
efnaiðnaði eða smáiðnaði, sem á
honum byggist og þá er það að-
eins ímyndunaraflL bekking og
Salt
Kalf
Kalslum klðrfV
Iiitíum sambðnd
Bróm
Sódi
Katrfum
Maguesíua
Títaufum
Vítissódi
Klór
Vetni
Saltsýra
Natrfum Peroxýd
Natrfum HypoklðrfS
Natrfum Klóröt
Vinyl KlðrfS
Etylene Díklórfö
Vlnyledene KlórfS
P.V.C.
Lífræu Klórsambönd
ALMENNUIÍ EFNAIÐNAÐUR
PREPUPPBYGGING SJÖEFNAIÐNAÐAR
útsjónansemi einstaklinganna,
sem takmarkar möguleikana.
Þegar þetta þrep fer að byggj-
ast upp þá fer áhrifa vinnslunn
ar fyrst verulega að gaeta í at-
vinnulífinu.
Það skal tekið fram, að tækni-
lega mætti framleiða miklu fleiri
efni en hér eru sýnd, og engin
tilraun er gerð til að gera til að
gera töfkina tæmandi.
myndinni.
Fyrst koma þau efni, sem unn-
in eru beint með uppgufun úr
jarðisjó eða fellingu úr sjó. Þar
með eru salt, kalí, bróm, litíum
karbonat, kalsíumklóríð og
rnagnesíum hydroxýð. Hér er
jarðhitinn megin orkulindin, en
auk þess eru notuð skeljasand-
ur og jarðolía.
Úr salti og magnesíumhydrox-
ýð má svo vinna léttmálma eins
og natríum og magnesíum málm.
orkulindin, sem síðan er notuð Elf hér finnst svo títansandur í
til að gufa upp meira af vatm nýtanlgu formi (en það er jarð-
þangað til söltin kristallast úr fræðilega líklegt, en ekkert kann
EPNASAMSETNINO SJAVAR 00 SALTLINDAR
Sfnl 1 BjO mg/kg) I enltllnd (mg/kg) Hlutfall
ILÓBID 19.000 27.400 1.44
HATRlDM 10.000 13.800 1,33
BÚLPAT 2.650 128 0,048
MAONESlDH 1.270 45 0,035
ÍALSlUM 400 2.200 5,0
XALlUM 380 1.920 0,1
BB0K 68 98 l.B
BÖB 4,8 13 3,8
ILOOBtD 1.4 0,7 0,0
tlTÍW 0,1 7,4 74
JOÐ 0,05 0,5 10
BlLIKAT 2,8 543 217
leginum. að), þá er með hjálp natríums
Hið heita saltvatn, sem spýtist eða magnasíums hægt að vinna
UMSVIF
Til að gefa aðeins hugmynd
um hugsanleg umsvif og stærð
þeirrar vinnslu, sem hér um ræð
ir, hef ég gert hér töflu yfir
nokkrar hiugaanllegar framleiðslu
greinar á hverju hinna fjögurra
aðalstiga. Hér er aðeinis um sam-
anburð að ræða og gefur efcki
endilega réttar bugmyindir um
hvernig vinnslan byggðist upp,
né er hún tæmandi að því er
varðar hvert stig.
Tölurnar ná yfir hugsanlega
stærð, orkuþörf, mannaflaþörf,
stofnkostnað og framleiðsluverð-
mæti nokkurra greina.
Á fyrsita stigi eru umsvifin
ekki mikil. Stofnkostnaðlur er um
12 milljónir dollara. Heildar-
verðmæti framleiðslunnar að
undanskildum sóda er um 3,1
milljónir dollara, en þar af er
iðnaðartsaltið einunigis um 0,6
milljónir dollara. Hins vegar er
það lykillinn að öllu sem á eftir
fer.
Á næsta stigi, sem byggist á
magnesíumvinnslu er stofnkostn-
aður töliuvert meiri og fram-
leiðsluiverðmæiti um 10,1 milljón
dolliara að meðtalinni sóda-
vinnslu. Svipaðar stærðartölur
gilda um klór- og vítisódavintnslu
á þriðja stigi.
Á fjórða stigi þegar um P.V.C.
framleiðslu er að ræða, sem sam-
svarar um 90.000 t/ár af fclór,
þá er framleiðsluverðmætið um
40 milljón dollara.
AlLs eru framleiðsluverðmætin
um 68 milljónir dol'lara, en stofn
kostoaður um 65—70 milljónir
dollara. Samanburðartölur um
ailla útflutningsframleiðslu ís-
lendinga fyrir árið 1967 sýna, að
þessar tökir eru af sömu stærð-
argráðu. Einnig eru gefnar sam-
anburðartölur yfir fyrsta hluta
Áltoærðslunnar í Straiuimsvík.
ÞJÓÐHAGSLEG ÁHRIF
Etftirtefctarvert er að við alla
þessa framleiðslu þarf ekki nema
um 840 manns, en um 11.000
manns staria við ala núverandi
útflutningsatvinnuvegi. Lætur
nærri að framleiðnin sé 10 sinn-
um meiri í sjóeflnaiðjunni, svo
ekki er hún beint svar við fram-
tíðaratvinnuleysi né veldur hún
verulegri spennu á vinnumark-
aði á þenslutímum.
Af tölunium um orkuþörf, fcæði
jarðhita og raforku, sést að
þarna fæst markaður fyrir orku-
lindirnar I mjög stórum stíll. Læt
ur nærri að þurfi annað orku-
ver á borð við Búrfellsvirkjun
fullnýtta (210.000 kW) til að
standa undir þessum iðnaðL
Einnig þarf um 400 tonn af gufu
'á fclst., en til samanbuirðar er
gufuþörf Kísilgúrverksmiðjunn-
ar um 25 t/klst.
Þungi útflutningsfiramleiðsl-
unnar frá þessum verksmiðjum
er að nettó þunga nálægt þuniga
allra núverandi útflutningsafurð
anna og gætu flutningar íb-
lenzkra skipa þannig aukizt um
helming í útflutningi.
Þjónuista og ýmis starfsemi,
sem í kringum framleiðsluna rís,
verður auðvitað mikil og þar
koma áhrifin verulega fram í
atvinnulífinu og skattar og op-
inber gjöld af starfseminni ættu
að verða veruliegur tekjúauki
fyrir ríkisbúskapinn.
YFIRSTANDANDI
RANNSÓKNIR
Það sem verið er að gera nú í
athugunum varðandi sjóefna-
vinnslu er tvíþætt:
a) Annars vegar eru jarðfræði
legar kannanir á jarðhitasvæð-
inu á Reykjanesi, þar sem reynt
Framhald á bls. 24
HoasAwiiEcrr lairAKO BJQimvnwgtiy
Vinnsluþáttur
Btnr9
t/ir
AfLþörf
tafuþðr*
Btofnkostn,
■uu. •
SðlnYerVkMtl
■1UJ. •
BALTVINNSLA
ViBksalt
Iðnaðaraalt
Kkll
Xalslua klörlB
Brða
Lltiua BambOnd
B0DZ
■AONBSlUB VINNSLA
Kagnesiua
nðr
«Löa-VlTI8SðDA VINNSLA
nðr
VÍtiaaðdi
t.v.o.
80.000
300.000
25.000
43.000
750
600
83.000
18.000
80,000
80.000
100.000
'305.000
8 alUJ* 100
.7
»»• 1
,78 V
».• f
.8
>.U J
0,7
0,6
0,78
0,
o,
0,
M
3.1
40,000 1,9 mlllj, 800 10,8
40.000* 40
00.000 400 25-80 aillj.f
1.0
4.®
V4#
ALLIR KOVSRANDI OrrLOTNINOS-
ATVINNUV8GZB 406.60p
80.000
8,9 BlU|» 840
U.000
70-60 alllj.8 «• ■lllj. I
8.000 ainj. BPt
4.S* anii. mr.
ÍT’SUU.I (U muu. *».