Morgunblaðið - 15.04.1969, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. APRfL 1999
Skipuleg barátta gegn eyöingu og uppblæstri
Rœða Ingólfs Jónssonar ráðh., á Land-
grœðsluráðstefnu í Norrœna húsinu
Herra fundarstjóri,
ágætu fundarmenn:
I»að er ángjulegt að til
þessa fundar hefur verið boð
að og vafalaust mun verða
gagn að því, sem hér verður
rætt um gróðurvernd og
landgræðslu.
Því hefur oft verið haldið
fram, að landið hafi allt verið
gróðurlendi á landnámsöld. Váfa
laust hefur gróðurlendið verið
stærra á þeim tíma en það nú er.
Þá hafa verið skógar víðar en
þeir eru nú. Það væri þó mikill
misskilningur að taka þær full-
yrðingar bókstaflega að landið
hafi verið samfellt gróðurlendi
um það leyti sem það byggðist.
f fornum heimildum er getið um
sanda og sandleiðir. En þegar tal
að er um sandleið mun vera átt
við leiðina um Sprengisand. í
Grettissögu er talað um leiðina
suður sand og að höfuð Grettk
hafí verið grafið í „sandþúfu
eina“ á þeirri leið. Þar heitir nú
Stóri-Sandur.
Þannig er getið hinna stærstu
sanda á Öræfaleiðum landsins á
fyrstu öldum íslandsbyggðar.
Sýnir þetta að ekki hefur landið
allt verið þakið gróðri á land-
námsöld. Eldfjöllin höfðu go=ið
löngu áður en byggð varð í land-
inu og öræfi og gróðurleysi því
myndast af eðlilegum ástæðum.
En búpeningurinn og búseta
manna var ekki í landinu og
þess vegna voru stór landssvæði
friðuð og eyðingin því ekki eins
ör og síðar varð. Við þann íkort
og harðrétti, sem þjóðin bjó
gegnum aldir, varð hún að nýta
allt sem til féll, til þess að halda
lífi. Það varð að höggva skóginn
miskunnarlaust og nota hann til
eldsneytis. Það varð að beita bú-
peningnum á skógana og gras-
lendið allan ársins hring, þegar
hey skorti og fóðurleysi var.
Þetta ásamt eldgosum og náttúru
hamförum, flýtti fyrir gróðureyð
ingu og öræfin og sandarnir
urðu stærri eftir því sem aldirn-
ar liðu.
UPPBYGGINGARSTARFIÐ
HAFIÐ
Um síðustu aldamót varð
mönnum ljóst hvert stefndi.
Margar jarðir höfðu farið undir
sand og nærri heil sveitarfélög
lagzt í auðn vegna náttúrUham-
fara, ofnotkunar lar.dsins og
gróðureyðingar. Ýmsir gerðu sér
grein fyrir því að nauðsyn bar
til að hefjast handa og taka upp
baráttu gegn eyðingaröflunum.
Var það til þess að Sandgræðsla
íslands tók til starfa. Gunnlaug-
ur Kristmundsson, fyrsti land-
græðslustjórinn, segir frá aðdrag
andanum að því, hvernig hann
tók þessi mál að sér. Hann lýsir
því þegar séra Magnús Helga-
son, skólastjóri í Flensborg, kom
til hans, og fór þess á leit að
hann færi til Danmerkur til þess
að kynna sér sandgræðslu. Séra
Magnús lýsti uppblæstrinum og
sandfoksbölinu sem búið væri
að leggja í auðn marga tugi
jarða svo sem í Þjórsárdal,
Land.sveit, Rangárvöllum, Sel-
vogi og víðar. Þegar Gunnlaugur
hafði hugsað málið, fór hann ut-
an og kynnti sér sandgræðslu-
mál í Danmörku eftir því sem
mögulegt var. Kom það að sjálf-
sögðu að miklu gagni fyrir
Gunnlaug, þótt málum væri að
mörgu leyti öðruvísi háttað í
Danmörku heldur en hér, hvað
þessi mál snertir. Það var mik-
ið happ að Gunnlaugur tók þesri
mál að sér með þeirri samvizku-
semi og alúð sem einkenndu
störf hans.
FYRSTU STARFSMENN
Árið 1907 hófst skipulegt sand
græðslustarf. Gunnlaugur var þá|
kominn heim frá námi og hófri
handa við sandgræðslustörfin.
Fjármuni fékk hann litla til þess
að vinna með, en áihugi hans var
mikill fyrir starfinu og fékk
hann ótrúlega miklu áorkað við
erfiðar aðstæður. Fjárveitingar
voru af mjög skornum skammti
til sandgræðslunnar eins og ann
arra máia á þeim tíma. Tæki til
að vinna með voru mjög frum-
stæð og ekki annað en hand-
verkfæri fyrir hendi. Gunnlaug-
ur Kristmundsson var hugsjóna-
maður, óeigingjarn og reiðubú-
inn til þess að fórna sér fyrir
góðan málstað. Hann lagði því
hart að sér við isandgræðslustarf
íð og naut þeirrar ánægju að
sjá mikinn árangur af giftu-
drjúgu starfi.' Þegar Gunnlaugur,
Kristmundsson féll frá, tók Run-
ólfur Sveinsson við sandgræslu-
stjórastarfinu. Hann var áihuga-
samur og ágætur maður, en
hans naut ekki lengi við, því
hann féll frá á bezta aldri. Bróð-
■ir hans, Páll Sveinsson, tók þá
við starfinu og hefir gegnt því
síðan, með ágætum árangri.
Þeir bræður, Runólfur og Páll,
tileinkuðu sér á margan hátt
starfshætti Gunnlaugs. Báðir
höfðu þeir mikinn áihuga fyrir
uppgræðslu landsims og að láts
sem beztan árangur koma fram.
MIKLAR FRAMFARIR Á
STUTTUM TÍMA
Segja má, að Skógrækt ríkis-
ins starfi í sama anda og sand-
græðslan hefur alltaf gert. Skóg-
ræktin vinnur að auknum gróðri
og þar sem skógarplÖntur hafa
fest rætur er nokkurn veginn
oruggt að aukinn gróður kemur
og eyðingin bíður lægri hlut.
Hákon Bjarnason, skógræktar-
stjóri, og margir, sem með hon-
um hafa unnið að skógrækt,
ganga til starfsins með sama
áhuga og landgræðslustjórarnir
sem áður voru nefndir. Fjár-
framlög til skógræktar og land-
græðslu hafa lengi verið til um-
ræðu sem eðlilegt er. Alltaf hef-
ir þessa þjóð vantað fjármagn til
þess að lyfta Grettistökum á
sviði margskonar fram'kvæmda.
Eigi að síður verður að viður-
kenna ótrúlega miklar framfarir
á tiltölulega stuttum tíma síðan
þjóðin byrjaði á hinni nýju öld
landnáms og uppbyggingar. Fjár
framlög til sand'græðilunnar á
fyrstu starfsárum hennar voru
mjög lítil miðað við það fjár-
magn, sem nú er talað um. Töl-
ur um þetta verða ekki nefndar
hér þótt þær megi finna í ríkis-
reikningum og öðrum heimild-
um.
FJÁRVEITINGAR Á 40 ÁRUM
En til fróðleiks vil ég þó nefna
nokkrar tölur og byrja á árinu
1929 eða eins og fjárveitingin
var fyrir 40 árum. Nefni ég svo
framlög á fimm ára fresti til
ársins 1969. Líta fjárveitingarn-
ar þá þannig út:
1929 ríkisreikningur kr.
1934 — —
1939 — —
1944 — —
1949 — —
1954 — —
1969 — —
1964 — —
1969 — —
Aak
Af þessu má sjá að framlög ti
iandg æðslu haifa verið aukin
mjög mikið, enda þótt ýmsir
telji nauðsynlegt að verja meira
fé til þe^sara mála. Ég vil taka
undir það, að æskilegt er að
verja miklu fé til gróðurvernd-
a. og landgræðslu.
Til skógræktar er varið svip-
uðu fjármagni á þessu ári og
veitt er til landgræðslunnar.
Það hafa oft komið fram tillög-
ur um fjaröflun til sandgræðsl-
unnar. Þær tillöeur minna áþreif
anlega á, að ekki hefir þótt ein-
blitt að sækja fé í rí'kiskasíann.
rienr þannig ávallt verið, að þar
hefir verið takmarkað fjármagn
og fjárveitingarvaldið haft j
mörg horn að líta á hverjum
tíma.
FJÁRÖFLUNARLEIÐIR
Árið 1956 var flutt frumvarp
á Alþingi um tekjuöflun fyrir
sandgræðslu ríkisins. Lagt var
til að leggja ákveðið gjald á
hverja sauðkind, nautgripi og
hross. Ekki fékk þessi tillaga
góðar undirtektir, enda töldu
bændur að sandgiæðslan væri
ekki fyrir þá eina, heldur þjóð-
ina alla. Síðar kom fram tillaga
um að leggja ákveðið gjald á
áfengi, sem skyldi renna til
Sandgræðslunnar. Ekki var það
heldur samþykkt, enda talið að
með þessu væri farið bakdyra-
megin inn í ríkissjóðinn. Og enn
kom fram tillaga um sérstaka
tekjuöflun, lagt var til að sér-
stakur íkattur væri lagður á inn
fluttan fóðubbæti. Auk þess
skyldi ríkissjóður greiða
akveðna upphæð árlega. Tillag-
an um toll á fóðurbæti í þessu
skyni fékk ekki góðan byr, enda
varla við því að búazt. Niður-
staðan af ýmsum bollalegging-
um um tekjuaukningu Sand-
græðslunni til handa, hefir orð-
Faert til
47 þús. verðlags ’69 1.573 þús.
30 — 1.153 —
37 — 1.233 —
172 — 2.007 —
485 — 4.015 —
376 — 1.775 —
2384 — 7.314 —
4444 — 8.338 —
12900. — 12.900 —
ið cú, að ríkissjóður veiti fé á
fjáriögum til gróðurverndar og
uppgræðslu eftir því sem fært
þykir hverju sinni. Fjárveiting-
a:nar hafa farið hækkandi ár frá
ári. Hafa fjárveitingarnar hækk-
að mun meira en sem nemur
ve: ðhækkunum. Starfsemi gróð-
urverndar og úppgræðslu 'hefir
aukizt á síðari árum í samræmi
við hækkaðar fjárveitingar og
bætta tækni í vinnu og fram-
kvæmdum. Ár:ð 1965 voru sett
lög um landg.æðslu og gróður-
vernd. Með þeim lögum var nafn
Sandg:æðs'.u ríkisini; fellt niður
og breytt í Landgræðslu ríkis-
- ATHUGASEMD
í umræðum á Alþingi 9. þ.m.
um félagsheimilasjóð þar sem
einnig var rætt um skattfriðindi
einstakra kvikmyndahúsa, benti
Pétur Sigurðsson, form. DAS,
réttilega á að svo sé nú komið
a’ð kvitkmyndahús er greiða
skemmtanaskatt hljóti að gefast
upp á rekstri sínum. Vart mundi
slíkt bæta afkomu félagsheimila-
sjóðs.
Víðast hvar annars staðar þar
sem svipuð þróun hefur átt sér
stað þ.e. tilkoma sjónvarps og
þar með minnkandi aðsókn að
kviiUmyndahúsum hefur skemmt
anaskattur verið felldur niður-
með öllu, eða lækkaður verulega.
Svo er á öllum Norðurlöndum,
Englarrdi og víðar.
Hér hefur verfð farið fram á
veruleiga lækkun skattsins, og
standa allir aðilar í Fél. kvik-
myndahúseig. að þeim tilmælum.
Það er þó ekki einasta minnk-
andi aðsófcn að kvikmyndahúsun
um sem veldur þessari beiðni
heldur hefur gengislækkunin
haft úrslitaáihrif á rekstur hús-
anna.
Pétur Sigurðsson upplýsti í um
ræðunum að hagnaði af Laugar
áslbíói hafi verið varið til styrkt-
ar rekstri Hrafnistu. — Fróðlegt
væri nú að fá upplýst bverju sá
hagnaður nemur. — Samkv. upp-
lýsingum er hann gaf í ræðu
sinni hefur Laugarásbíó greitt á
árinu 1968 á fjórtSa hundrað þús-
und krónur i önnur opinber
ins. Helztu nýmæli þessara laga
og frávik frá eldri lögum eru
þessi: Samkvæmt lögunum er
tekin upp skipuleg gróðurvernd
til að koma í veg fyrir skemmd-
ir á gróðurlendi sakir ofnofckun-
ar iamhliða heftingu uppblást-
urs og sandgræðslu. Gróður-
verndin og sandgræðslan mynda
eina stofnun' sem nefnist Land-
giæðsla ríkisins. Forstjóri henn-
ar er landgræðriustjóri, en. full-
trúi hans annast gróðurverndar-
stafið. Var Ingvi Þorsteinsson
magister skipaður í þetta starf
eftir gildistökú laganna. Hefir
hann unnið kappsamlega að
þes;um málum, m.a. að gróður-
kortagerð og margskonar til-
raunum. Ingvi Þorsteinsson hef-
ir" skipulagt gróðurveirndarstarf-
ið í sam:æmi við tilgang lag-
inna. Skipaðar hafa verið gróð-
ui verndarnefndiir og sérstök at-
hygri vakin á gildi land'græðslu
og gróðui verndar. Landgræðslu-
rijóri hefir falið Rannsóknastofn
un landbúnaðarins að rannsaka
beitarþol afrétta með það fyrir
augum, að krafizt verði ítölu í
lönd sem eru í hættu vegna of-
oeitar. Leitað hefir verið eftir
nýjum plöntutegundum til land-
græðslu, og hefir það örugglega
mikla þýðingu að fá fjölbreytni
'í gróðurinn og leita .þeirra
plantna, sem henta íslenzkum að
stæðum. Með setningu laganna
um landgræðslu og gróðurvernd
er gert ráð fyrir að á 5 árum
ve:ði lokið við að gera yfirlit
um landsskemmdir og hejldar-
áæilun getð um framkvæmdir í
.andgt æðslumálum. Með nýju
iandgræð.lulögunum er hafin
s'ókn } gróðurverndar- og land-
græðslumálunum, og skipuleg og
þróttmikil barátta hafin gegn
eyðingu og uppblæstri. Fjár-
magn til starfseminnar hefir vet
:ð aukið verulega.
gjöld. Ég geri ráð fyrir því að
þingmaðurinn eigi hér við sæta-
gjald til Reykjavíkurborgar, sem
mun hafa numið um kr. 360 þús-
undurn, reiknað út frá fjölda
gesta í Laugarás'bíói 1968, en
þeir munu hafa verið 118,132,
þ'ví það er sú upphæð sem kvik-
myndahúsið greiðir í menningar
sjóðsgjald. Ef Laugarásbíó
greiddi skemmtanaskatt mundi
hahn nema samkv. sömu áætlun
um einni milljón átta hundruð
og sjötíu þúsundum króna. —
Fróðlegt væri því einnig að fá
upplýst hvort Hrafnista hafi
fengið þessa fjárhæ’ð kr. 1.870.000
— á sl. ári, eða hefur hún verið
niotuð til annarra þarfa?
Hér er ekki verið að veitast
að Laugarásbíói, nema síður sé,
aðeins notað tækifæri til þess að
undirstrika það sem við höfum
áður haldið fram og raunar stað
fest af a.llþinigismanninum í ræ’ðu
hans, að með öllu er óhugsandi
að kvikmyndahúsin geti haldið
áfram rekstri sínum við óbreytt-
ar aðstæður. — Dæmið um Bæj-
arbíó, sem tapaði á sl. ári rúmri
eimi milljón króna þrátt fyrir
skattfríðindin, sannar þetta og
ótvírætt.
Ekki mundi það bæta afkomu
félagsheimilasjóðs að kvikmynda
hús í ein'karekstri hættu öll starf
rækslu sinni, og vart trúi ég að
það sé ósk ráðamanna þjó’ðarinn-
ar.
Hilmar Garðars.
þess styrkur frá NATO 1969 til gróðu: verndar kr. 880 þús.
Framhald á bls. 16
Hilmar Garðars
Félagsheimilasjóður
og kvikmyndahúsin