Morgunblaðið - 15.04.1969, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. APRÍL 1909
19
Árni C. Eylands:
Blessaður mjólkurskorturinn
Er hann það sem koma skal?
BOðORðlð stóra er, að öll verzl
un verði að vera frjáls, umfram
allt allur innflutningur. Eftir
þessu hefir verið lifað — var
lifað — meðan verið var að þurr
ausa gjaldeyrissjóðinn sem eitt
sinn var orðinn töluvert gildur.
Lausnin á þeim vanda, sem sum-
ir hálfheimskir menn töldu, að
þá skapaðist var einfaldlega sú,
að halda áfram að kaupa og
flytja inn vörur, jafnt óþarfar
eða miður þarfar sem þarfar og
nauðsynlegar, samihliða því að
útflutningur landsmanna dróst
saman og varð verðminni, unz
til þess dró, að ekkert var til
að greiða með nema lánsfé, beint
og óbeint. — Já, um að gera að
flytja inn sem mest — og sem
flest.
Fyrri grein
Jafnvel „vandamál landbúnað
arins“, sem hagfræðingunum
mörgum verður svo tíðrætt um
á að leysa með innflutningi,
flytja inn smjör í staðinn fyrir
fóðurbæti, og sennilega osta í
staðinn fyrir tilbúinn áburð —
þegar lengra líður. Fóðurbætir
er sem sé eitt af því afarfáa,
sem kemur til tals að spara inn-
flutning á, og vel má hlusta á
það.
Mikið og margt má lesa í blöð-
unum um hvert vandamál „land-
búnaðurinn hlýtur að teljast."
— „Bændunum verður að fækka
í framtíðinni,11 o.s.frv. í október
í haust, rétt í þann mund er
mjólkurskorturinn fór að gera
vart við sig á Reykjavíkursvæð-
inu, sem hefja varð mjólkurflutn
inga norðan úr landi, með ærn-
um kostnaði, mátti lesa þessi hag
fræðiorð í dagblaðinu Vísi:
„Miða verður við, að mjólkur
framleiðslan dugi í aðeins góð-
um árum, og er þá hugsanlegur
nokkur mjólkurskortur fyrri
hluta vetrar og þegar verst ár
ar í landbúnaðinum. Sjálfsagt
væri að haga verðlagningu
mjólkurafurða að einhverju
leyti eftir framboði, þannig að
meira jafnvægi yrði á milli fram
boðs og eftirspurnar þann hluta
ársins, sem erfiðast er með fram-
leiðsluna. — Nokkur innflutning
ur á smjöri gæti einnig jafnað
sveifluna, — “
Svo mörg, og þó mikið fleirl,
voru þau orð.
En stundum hleypur hagfræð
in yfir staðreyndirnar. Þetta með
að haga verðlagningu mjólkurai
urða, „að einhverju leyti eftir
framboði" verður ekki sérlega
mikið né nýtt hagfræði«úrræði,
þegar þess er minnzt, að stærsta
mjólkurbú landsins, Flóabúið, og
það sem mest kemur við sögu
varðandi neyzlumjólkina, hefir
mörg undanfarin ár hagað því
svo, þegar miður vel hefir árað,
að greiða bændum mun hærra
verð fyrir mjólk til búsins yfir
haustmánuðina og framan af
vetri, heldur en á öðrum tímum
árs, þegar mjólkin er meiri.
Þetta verðhækkunartímabil hefir
verið frá tveimur mánuðum og
upp í 5 mánuði. í haust og vet-
ur hefir verðhækkunin numið
einni krónu á lítrann. Þannig
hafa bændur verið hvattir til
þess og styrktir að gera það
sem hægt er til að halda mjólk-
urframleiðslunni sem jafnastri.
En það er fleira en tíðarfarið
sem hér kemur til greina. Kýrn-
ar eru svo undarlegar, eins og
fleiri skepnur, að þær eru lítið
viljugar til þess að láta segja
sér- fyrir um gangmál. Bændun-
um gengur illa að semja við kýrn
ar um þetta, ef til vill gæti hag-
fræðingunum tekist það betur, ef
þeir legðu þar hönd að verki,
slíkt yrði áreiðanlega með þökk
um þegið, bæði af bændunum
sem kýrnar eiga og af mjólkur-
búunum, sem við mjólkinni taka
og eiga að koma henni í verð.
Sem sagt, samkvæmt hinni um-
ræddu grein í Vísi (23. okt. 1968)
er það sem koma skal; Næg
neyzlumjólk á Reykjavíkursvæð-
inu þegar vel árar, mjólkurskort
ur fyrri hluta vetrar þegar mið
ur vel árar, og um leið „nokkur
innflutningur á smjöri."
ANNAR hagfræðingur — bún
aðarhagfræðingur — ræðir um
að fækka bændum, að mér skilst
um eitt þúsund. Hann flytur mál
sitt i Morgunblaðinu 29. desem-
ber 1968, og er einurð han,s og
ftréinskilni lofsverð, en um eitt
skýtur hann hrapallega fram hjá
marki. Hann vill láta fækka
bændum meðal annars með því
að grisja byggðina, með því „að
ríkissjóður hætti að leigja út
ríkis- og kirkjujarðirnar jafnóð'
um og þær losna úr ábúð.“ Þetta
er vanhugsuð tillaga og háska-
-leg. Ovíða og nær hvergi er
óyggðin of þétt, grisjun hennar
leiðir til ófarnaðar. Jarðir, sem
lagðar væru í eyði með þessum
hætti, yrðu nytjaðar og níddar
af bændum í nágrenninu. Fram-
leiðslan minnkaði ekki að neinu
ráði þótt þær færu í eyði, ekki
fyrst um sinn, slíkt segði ekki
til sín fyrr en búið væri að níða
þær árum saman. Hvaða blessun
hefir það fært hlutaðeigandi
sveitum að góðjarðir í miðjum
sveitum, eins og til dæmis
Kmkjubær í Hróarstungu, Hof
í Vopnarfirði, Ás í Fellum, Sauða
nes á Langanesi, Skinnastaður í
Axarfirði og síðast Bessastaðir á
Álftanesi hafa lagst í eyði, sem
sjálfstæðar bújarðir? Nei, ef
fækka skal bændum og bújörð-
um, mér kemur ekki til hugar að
afneita þeirri hugsun, þá verð-
ur að gera það aðallega með því
að skera skankana af byggðinni
hér og þar, en hitt ber að var-
ast og vinna á móti því að grisja
byggðina, með því að leggja góð-
jarðir í miðjum sveitum í auðn
og örtröð.
„Bændunum verður að fækka
— “ segja hinir haglærðu menn.
Er þetta nokkuð að hrópa út yf-
ir þjóðina. Er þetta ekki ein-
faldlega þannig, að bændunum
er að fækka og mun halda á-
fram að fækka og það svo ört,
að vart þarf að beita stórum á-
tökum til þess að ýta þar á
eftir. En vilji hagfræðingar og
aðrir ráðamenn fækka þeim sem
fyrst og sem mest, er vandinn
við þá umbót annars eðlis en
þeir virðast halda vel flestir,
sem fjálglegast ræða um nauð-
syn slíkrar fækkunar. Það fylg-
ir böggull skammrifi, eins og hér
er högum háttað. Hvað á að gera
við 1000 bændur, sem væru látn-
ir hætta búskap, og skyldulið
þeirra? Hvar á að byggja yfir
þá og hver á að gera það, og
hvað eiga þeir að vinna? Hvaða
atvinnuvegir eru tilbúnir að
taka við þessu fólki og veita
því sómasamlega lífsafkomu?
Ætli það vefjist ekki fyrir. Það
er barnaskapur og fáfræði að
bera aðstæður okkar á þessu
sviði saman við aðstæður Svía
og annarra slíkra þjóða, þar sem
blómlegur verksmðijuiðnaður, að
miklu leyti gjaldeyrisiðnaður til
útflutnings tekur uppgjafabænd
uim og stálpuðum börnum þeirra
opnum örmum og býður þeim
trygga atvinnu. —Hér ber mik
ið á mifli.
í eina tíð var talað um að
bændur „væru svo dýrir í
rekstri" að það borgaði sig bet-
ur fyrir þjóðina að vista þá á
Hótel Borg. Nú er Hótel Saga
komin til. Væri það ekki í fag-
ínu og vel við eigandi að vista
nokkur hundruð bændur þar á
ríkisins kostnað, til þess að létta
á „offramleiðslunni“? En lítinn
gjaldeyri myndi sú ráðstöfun
gefa.
Ætli það sé ekki svo, ennþá
sem komið er, þegar öll kurl
eru færð til grafar, að það borgi
sig að skömminni til skást fyrir
þjóðfélagið að 'lofa bændunum,
sem það vilja að lafa við bú-
skapinn þangað til þeira hætta
af sjálfsdáðum og án ráðstafana
frá ríkisins hálfu. Verður það
ekki ráðlegra heldur en að smala
þeim í höfuðborgina og kaup-
staðina og bæta þeim þar í hóp
atvinnuleysingja og verkfalls
manna? Með hagfræðilærdómi og
tölvutækni ætti að vera hægt að
reikna þetta dæmi til allsæmi-
legrar hlítar. Því er það ekki
gert? f þessu sambandi er held-
ur ekki úr vegi að athuga hverj-
Arni G. Eylands.
um feikna fjárfúlgum margar
aðrar þjóðir verða að verja, ann
ars vegar til að tryggja búskap
í sveitum og búnaðarframleiðslu,
ag hins vegar til þess að hindra
að fólkið úr sveitunum flæði
mn yfir borgir og aðrar at-
vinnugreinir og raski þar at-
vinnuháttum og afkomu. Er það
nú víst, að ástandið í þessum
málum — vandamál landbúnað-
arins og landbúnaðurinn sem
vandamál þjóðarinnar, sé öllu
verra hér hjá okkur en mörg-
um öðrum þjóðum, sem þykja
halda allvel á málum sínum?
Þetla raskar ekki þeirri stað-
reynd, að hér er hörmulega illa
haldið á mörgu varðandi land-
búnaðinn, að margt í styrkja-
og stuðningskerfi og skipulagi
landbúnaðarins, er kolvitlaust
og á engum skynsamlegum rök-
um reyst. Hér er sannarlega þörf
umbóta og breytinga á margan
hátt. Þetta ætti öllum sem um
það vilja hugsa að vera ljóst og
auðskilið, ef þeir stinga ekki
höfðinu hreirilega í pólitískan
sand og atkvæðavikur. Margt af
þessu virðast vera einskonar
felmnismál, sem ekki má ræða
nema lauslega og á yfirborðinu.
Og það er svo sem gert t.d. á
Búnaðarþingi, á Alþingi og víð-
ar, en kjarna málanna forðast
menn að minnast á.
EN NÚ er þetta að „lagast“ með
mjólkina! Hin hagfræðilega hug
sjón: „nokkur mjólkurskortur
fyrri hluta vetrar og þegar verst
árar í landbúnaðimum", er orð-
inn að veruleika!
„Nú er sannarlega komið lag á
það hjá ykkur í landbúnaðarmál
unum. Nú látið þið flytja töð-
una af Suðurlandi norður I Þing
eyjarsýélu og mjólkina þaðan
suður til Reykjavíkur.“
Þannig mælti kunningi minn
við mig nýlega, er ég mætti hon-
um á götu. Sá er bóndasonur að
uppruna, virðulegur lögfræðing-
ur að mennt og atvinnu og komm
únisti í skoðunum. Ég svaraði
fáu, en minnti lögmanninn að-
eins á, að til væri stofnun er
nefnist: Framleiðsluráð land-
búnaðarins, og að þar á bæ
væri menn handfastir við að
leysa málin og létu hvorki tíð-
arfar né vegalengdir aftra sér,
ef um það væri að ræða. Mér
var full'ljóst, að þótt lögmaður-
inn miðaði á mig, með glettni
sinni, var skeyti hans ætlaff
stærra mark og veigameira.
Því miður mun þessi vinur
minn ekki vera einn um það að
yppta öxlum yfir því ástandi, sem
hann var að lýsa, í orðum sínum
til mín. Sumir munu líta á þetta
með sanngirni, aðrir miður sann-
gjarnlega, en flestum, sem um
þetta hugsa alvarlega, mun of-
bjóða hvernig nú skipast mjólk-
urmálin. Að nú er svo komið,
er nokkuð bar út af með ár-
ferði á Suðurlandi að sækja verð
ur neyzlumjólk allt norður til
Húsavíkur, til þess að fullnægja
mjólkurþörfinni í Reykjavík og
öðru þéttbýli við Faxaflóa sunn
anverðan.
Furðanlega hljótt hefir verið
um þetta mál. Neytendur virðast
láta sig litlu skipta hvaðan
mjólkin kemur, þeir halda víst
vel flestir, að það sé þeim og
pyngju þeirra óviðkomandi.Um
hitt gera þeir sér fremur títt
hvort mjólkin er seld í mjólk-
urbúðum eða kjörbúðum. Það tel
ég lítið atriði, en tek það fram
um leið að fjarri fer því, að ég
vilji fyrir mitt leyti blessa yfir
allar gerðir Mjólkursamsölunn-
ar, til dæmis ,,fernu-ihneykslið“
dæmalausa. Ræði það ekki hér.
En nú er full ástæða til þess
að vekja athygli neytenda á því,
sem er nokkuð bersýnilega fram
undan í mjólkurmálunum, alveg
án tillits til umbúða, kjörbúða
og mjó'lkurbúða:
Það er ekkert annað en yfir-
vofandi mjólkurskortur og
mjólkurskömmtun fyrri hluta
vetrar ár hvert, hin næstu ár,
óvíst hve lengi. Þetta ef reikn-
að er með' því sem kalla verður
venjulega vetur, um snjóalög og
færð á fjallavegum. Á þessu mega
neytendur eiga von og er óvíst
að þeir telji sér það nein gleði
tíðindi, þótt hagfræðingar teljl
það til þjóðarþrifa og hagsæld-
ar. Hjá mjólkurskortinum verður
sennilega ekki komizt nema ann
aðhvort komi til eða hvort
tveggja:
Annað: Óvenjulegt og mikið
góðæri um Suðuriand og Suð-
vesturland nú á næstunni og ó-
slitið um árabil. En er ráðlegt
að reikna með slíku og án af-
falla?
Hitt: Að teknir verði upp hið
bráðasta stórbættir ræktunar-
hættir í þessum landshlutum, og
auðvitað víðar, frá því er nú
tíðkast og þykir gott vera. Með
því einu móti er vonandi hægt
að afstýra yfirvofandi mjólkur-
skorti á Reykj avíkursvæðinu,
svo fremi að veðurfar fari ekki
kólnandi til mikilla muna. Og
þess ber um leið vel að minnast,
að þótt svo illa skipist, að kóln-
andi tíðarfar ríði yfir, er ekkert
ti'l vænlegra, eða sem lengra
dregur til að afstýra mjólkur-
skorti heldur en stórbættir rækt
unarhættir. En að sjálfsögðu tek
ur það sinn tíma að koma slík-
um umbótum á, þótt trú og vilji
séu fyrir hendi, hvað þá ef á vill
skorta um þá hluti, eins og nú
virðist óneitanlega vera og mest
þar sem sízt skyldi,það er, á leið
andi stöðum í ræktunarmálunum.
Þannig skiptir það miklu máli
einnig fyrir neytendur í Reykja-
vík hvað fram gengur í ræktunar
málunum nú á næstu árum.
Það er herfilegur misskilning
ur, sem virðist algengur meðal
neytenda á Reykjavíkursvæðinu
að allt sé í lagi þótt neyzlu-
mjólk handa þeim sé sótt norður
á Blönduós, til Sauðárkróks, Ak
ureyrar og Húsavíkur. Hér villir
sýn, að tíðarfarið hefir verið
þannig í vetur, það sem af er,
að mjólkurflutningar með bílum
að 'norðan hafa yfirleitt gengið
greiðlega. Hér er þó á fleira að
líta, sem furðu fáir virðast gera
sér grein fyrir: Að verulegur
snjóþungi á vegum, t.d. á Holta-
vörðuheiði og Öxnadálsheiði,
mánuðina október — janúar
hefði óumflýjanlega leitt til þess
að eigi hefði orðið komist hjá
mjólkurskömmtun í Reykjavík
þessa vetrarmánuði.
Að mjólkurmagnið sem flutt
var að norðan komst í janúar
upp í 260.000 lítra segir ekki alla
sögu, um það hve alvarlegt á-
standið er. Það kemur hins veg
ar greinilega í ljós, þegar þess
er gætt, að mjólk hefir verið
sótt alla leið til Húsavíkur.
Mjólkurbú, sem nær liggja eru
svo sem kunnugt er, auk mjólk-
urbúanna á Selfossi og í Borg-
arnesi, mjólkurbúin í Búðardal,
Grundarfirði á Hvammstanga,
Blönduósi, Sauðárkróki og Ak-
ureyri. Ekki má ætla Mjólk-
ursamsölunni þau vinnubrögð að
sækja mjólk alla leið til Húsa-
víkur, ef hún væri fáanleg nær.
Það hefir hingað til þótt muna
um hverja 100 km við flutning
á þungavöru.
Enn hugsa sumir til mjólkur-
flutninga loftleiðis að norðan,
auðvelt sé að grípa til þeirra
Þótt fjailvegir lokist vegna
snjóa. Rétt er það, sennilega
verður gripið til loftflutninga á
mjólk að norðan fremur en að
skammta mjólkina harkálega og
til lengdar. Við erum rík þjóð
og fólk mun krefjast slíkra úr-
ræða heldur en að láta skammta
sér mjólkina. „Allt skal frjálst",
er boðorðið mikla, sem hér skal
ríkja á öllum sviðum, jafnvel
þótt það kosti hverja gengisfell
inguna af annarri, og gæfa
þeirra, sem vilja bjarga sér, án
þess að eyða öllu, sé fótum troð-
in, og þjóðin gerð að beininga-
þjóð. En á því þurfa neytend-
ur að átta sig, að það kostar
peninga — mikla peninga — að
flytja mjólk loftleiðis og hið
hið sama gildir einnig um flutn-
ing með bílum, þegar um slíkt
'langleiði er að ræða. sem er frá
Húsavík til Reykjavíkur. Það er
engin skömm að vera svo smá-
munalegur að láta sig muna um
það hvað það kostar meira að
sækja mjólk til Húsavíkur held
ur en til Sauðárkróks, svo dæmi
sé nefnt.
Og hver greiðir kostnaðinn
við hina löngu og erfiðu mjólk-
urflutninga að norðan? Auðvit-
að verða neytendur, (eða skatt-
greiðendur) að gera það á ein-
hvern hátt, beint eða óbeint, ef
þeir vilja ekki verða hinnar hag
fræðilegu „blessunar" mjólkur-
skorts og skömmtunar aðnjót-
andi.
ÞAð SEM nú hefir verið rætt
veit mest að neytendum á höf-
uðbörgarsvæðinu og hve æski-
legt það væri að þeir hugleiddu
hinn væntanlega mjólkurskort
nokkuð. En málið veit einnig að
bændum á Suðuriandsundirlend-
inu og um Borgarfjörð, þar með
talin Hnapþadalssýsla. Það er
þeirra skaði, já mér liggur við
að segja skaði og skömm, ef þeim
tekst ekki að skipuleggja fram-
leiðslu sína og stunda þannig,
að þeir geti séð Reykjavíkur-
svæðinu fyrir nægri neyzlu-
mjólk hvernig sem árar, meðan
ekki er um aftaka ill og erfið
ár að ræða. Þeirra búskapur
ílýtur að miðast við það fyrst
og fremst að notfæra sér hirtn
mikla markað, sem er og verður
fyrir hendi í þessu mesta fjöl-
býli landsins.
Hér er komið að kjarna máls-
ins, búskapnum og framleiðsl-
unni í þessum hluta landsins,
umfram alllt jarðræktinni — tún
ræktinni. Það er mál bændanna
segja borgarbúar, vissulega, en
það er líka mál neytendanna.
Hér á og þarf að fara saman
þekking og skilningur og hugur
og hagur beggja aðila: bænda
og neytenda.
Að þessu mun ég víkja nánar
í næstu grein.
Hveragerði 5. marz 1969,