Morgunblaðið - 01.11.1969, Síða 13

MORGUOSnBLAÐIÐ, LAUGARDAiGUR 1. NÓVEMRER 1060
13
Betri skipulagning framkvæmda
— er forsenda fyrir lœkkun húsnceðiskastnaðar — Kafli úr
rœðu Haralds Ásgeirssonar á ráðstefnu
Sjálfstœðismanna um húsnœðismál
HARALDUR Ásgeirsson, for-
stjóri Rannsóknastofnunar
byggingariðnaðarins, flutti
ræðu á ráðstefnu þeirri um
húsnæðismál, sem Fulltrúa-
ráð Sjálfstæðisfélaganna í
Reykjavík efndi til fyrir
nokkru. Ræða þessi vakti al-
menna athygli fundarmanna
og fer hér á eftir kafli úr
henni.
í apríl-hefti Hagtíðinda, eru
sikráðar meðal brúttótekjur fram
teljenda á aldrinum 25—66 ára
á árinu 1967, eftir starfsstéttum.
Meðal tdkjur allra framteljenda
saimlkvæmt þessari töflu eru 283
þús., en ef tekið er tillit til ófag-
lærðra við byggingastörf og aðr-
air verklegar fraimlkvæmdir er upp
hæðin 261 þús. Ef reynt er að
færa þessa töflu fram til líðandi
stundar með því að hækka upp-
hæðina um 23%, fást m.a. etftir-
farandi tölur. Meðaltfjölskyldan
ætti að telja fram 347 þús. kr. til
brúttótekna, en hinn ótfaglærði
við byggingarstörf 320 þús. kr.
Breytileikinn eftir starfsstéttum
er mjög lítill, eins og vænta má
í þesisu landi útj öfnunarinnar.
Þær starfsstéttir, sem lægri kjör
hafa eru dkv. töflunni bændur
og lífeyrisþegar.
Ef við höldum olkíkur við stétt
hins ófaglærða byggingarmanns,
rneð 320 þús. kr. frámtaldar tekj
ur, má ætla vísitöliufjöiskyldu að
greiða atf því um 90 þús. kr. í
skatta og þá verður ráðstöfunar
fé hennar um 230 þús. kr.
í ágúst-hefti Hagtíðinda er getf
in útgjaldasikipting vísitölufjöl
sikyldunnar, en saimikvæmt þeim
upplýisingum ætti vísitölufjöl-
skylda með 230 þús. kr. ráðstötf
unarfé, að eyða því svo sem hér
fer á eftir:
1. Fæði 65.000
2. Klæði 24.000
3. Kaffi, tóbalk, vín 14.700
4. Heimilistilkostnaðuir,
(þair af ljós og hiti
8.500) 35.100
5. Bækur, fjökniðlun og
tómstundir 30.300
6. Flutningsikostnaður 24.900
7. Húsnæði 30.900
8. NetfSkattiur 7.500
Til frádráttar koma
fjöllskyldubætur -f- 5.700
All-s kr. 230.100
Að skiptingu þessari er nokk-
ur hjálp, en vissulega þyrfti að
breyta flokkuninni, og brjóta töl
urnar nánar niður, svo að gagni
kæmi.
Það er nokkuð viðtekin regla
hjá nágraninaþjóðum okíkair að
það mesta sem fjölskylda geti
lagt í húsnæðisfcostnað sé 25%
atf nettólaunatekjum, það er að
segja af brúttótekjum að frá-
dregnum sköttum. Vitað er þó að
meðalnotíkun okkar er miklu
meiri. 25% af 230 þús. er 57.500
'kr., sem væri þá saonkvæmt
normi nágrannanna það fjár-
magn sem þessi vísitölutfjöl-
sikylda mætti mest nota til hús-
næðis. — En hvað felst þá raun-
verulega í húsnæðiskostnaði.
Húsnæðiskostnaður er vissu-
lega milklu meira en þeir vextir
og atfborganir, sem greiða þarf
af byggingarlánum. Hann saman
stenduir atf vaxtagreiðstfum, af-
borgunum, viðhaldi á íbúð eða
húsi, fasteignasköttum, trygging
um og refcstursfé, svo sem hita
og raifimagni, og auk þess beir og
verður að talka inn í þennan
kostnað hliuta af flutningskostn-
aði fjölskyldunnar.
Flutningdkostnaðinn er að
vísu erfitt að meta, en augljóst er
að Ihann verður að telja með í
húsnæðiskostnaðinuim, þair sem
staðsetning íbúðar hefur svo mik
il áhrif á framfærslukostnaðinn.
Hlutfallaskipting þessara liða að
frádregnum flutningákostnaði
gæti verið svo sem hér fer á eft-
ir, en formið er kanadiskt:
Vextir af sfofnfé etf mið-
að er við 6% 50%
Afskritftir miðað við 25
ára lán 14%
Viðihald áætlað á l{% 10%
Skattar 13%
Trygging 1%
Rekstur, hiti, vatn, ljós
og orka 4%
Samtals 100%
Af þessu má vera ljóst, að fjöl
skylda sem getur lagt 60 þús. kr.
í húsnæðiSkostnað getur aðeins
borgað hehninginn af því fé í
vexti eða 30 þús., en það sam-
svarar íbúðarkostnaði að upp-
hæð kr. 500.000, ef vextir eru 6%.
Til þess að fjölskyldan gæti flutt
inn í milljón kr. íbúð þyrtfti hún
hins vegar að hatfa talsvert yfir
100 þús. kr. tii ráðstöfunar í hús
næðiskostnað. Ljóst er, að vext-
irnir hafa lang mest áhrif á upp
hæð húsnæðisikostnaðar og ávinn
ingur í lækkun byggingarkostnað
ar er lítill í samanburði við það
ef hægt væri að lækka vaxta-
stofninn. En við sfculum samt
líta svolítið á byggingairkostnað.
Algengast er í íslenzfcum
byggingariðnaði að efnis- og
vinnukostnaður séu af svipuðum
stærðargráðum. En auk þessara
tveggja stærstu liða byggingar-
kostnaðarins verður að taka inn
stjómun og ágóða og er efcfci ó-
sennilegt að kostnaðurimn þann-
ig þrísikiptur væri 45/45/10. Þann
ig getur hagræðing og sparnaður
í vinnu aðeins haft áhritf á 45%
byggingarkosifcnaðar ef um ó-
breytta efnisnotkun er að ræða.
Auk þess er lóða-. og aðlagna-
kostnaður nú oft færður sem
byggingarkostnaður. Byggingar-
kostnaður er samsettur atf mörg-
um liðum; þar má til telja lóða-
og lagnakostnað, efnis- og vinnu
kostnað við bygginguna sjálfa,
vaxtaikostnað á. byggingartíman
um og aulk þess ýmiss konar
stjórnunankostnað í kringum
fraimkvæmdirnar. Möguleika til
lækkunar á byggingarkostnaði
verður þess vegna að leita í öll-
um þessum liðuim. Margt smátt
gerir eitt stórt. Og við skulum
vera minnugir þess, að jatfnvel
10% sparnaður í vinnu, sem viissu
lega er raunhæfur möguleilki, hetf
ur áhritf til beinnar lælkkunar,
sem nemuir 4% % atf beinum
byggingarkostnaði eða rúmlega
3% af heildarkostnaði byggingar
innair.
Lítum aðeins nánar á þenn-
an stærsta lið húsnæðisgjaldanna
í byggingarkostnaðinum. Mestu
áhritfavaldar á hann eru auk
vaxtafcostnaðar, sem áður er á
minnzt og Skipulagningar fjár-
mögnunar,
1) stærð íbúðarinnair og gæða-
fcröfur, sem til heninar eru
gerðar,
2) inmiri stærðairstöðliun, siem
miðar að þvi að unnt sé að
koma við verfcsmiðjufram-
leiddum eiiningum, svo sem
skápum og borðurn, hurðum
og gluggum,
3) skipulagning framfcvæmd-
anna, sem miðar að því að
kapital kostnaður á bygging-
airtíma verði ekki alltof hár
og að viðunandi vinnuaffcöst
náist.
Allt eru þetta hönnunaratriði,
sem eiga að vera leyst áður en
bygginganframkvæmdir hetfjast,
og undantfari tfjárveitinga til
framfcvæmdamna.
Etf við lítum fyrst á stærð
íbúðarinnar, þá er nokkurn veg-
inn ljóst, að kostnaðuir hennar
er í beinu hilutfalli við gólfflöt-
inn. Ef vitneskja um fermetra-
og rúmmetraverð í ákveðinni
gerð af íbúð er fyrir hendi, er
tiltölulega auðvelt að reikna út
hversu stóra íbúð fjölskylda með
ákveðnar tekjur getur leyft sér,
ef litið er svo á að aðeins ákveð
inn hluti þessara tekna geti til
íbúðarinnar gengið. Hönnun á
nýtingu er þvi raumverulega mik
ilvægari en stærð íbúðarinnar.
Ef við lítum á gæðakröfumar,
er ljóst að við getum búið í
stærra húsrými ef það er ein-
falt í sniðum og t.d. harðviðnum
sleppt, heldur en ef við búum
áfram við þá mublusmíðisút-
færslu sem nú er mest tíðkuð.
Haraldur Ásgeirsson
Um innri stærðastöðlun, er það
að segja að mátíkertfi er nú við-
tekið hjá flestum nágrannaþjóð-
um okkar. Þetta er þýðingairmik-
ið, vegna þess, að smíðin getur
þá orðið verkstæðisframleiðsla
og vitað er að sl'íkur aðbúnaður
að framleiðslunni hefur í för
með sér verulegan sparnað í tíma
og kostnaði.
Um vinnuskipulagninguna.
Tími er peningar, og ég hygg
að það sannist óvíða betur en í
byggingaiðnaðinum hjá okfcur.
Eg tel að ef spara á vinxvukostn-
að við byggingar sé möguleik-
ans fyrst að leita í betri sfcipu-
lagningu framkvæmdanna. Það
þarf að koma því svo fyrir að
byggingarstjóri geti raðað mönn-
um sínum og verkþáttum þainn-
ig niður að ekki verði tafir af.
Það að rjúka í smáverk og klára
það og bíða síðan eftir því næsta
hefur jafnan í för með sér milk-
inn aukakostnað. Við Rannsókna
stofnun byggingariðnað'arins
reiknuðum við út fyrir tveimur
árum tímaþörtf við byggingu
ákveðins 1242 einbýlislhúss. Við
nutum aðstoðar fimm iðnaðar-
manna, sem hver ætlaði tíma-
þörf í sínu fagi eftir taxta og
eðli starfsins. Niðunstaðan varð
sú, að eðlilegur . byggingartkni
væri 99 dagar er svara tiil 5 mán-
aða byggiingartíma, ef tefcið er
tillit til vinnufrídaga og veður-
tafa. Venjulega er samt slíkt 'hús
1% til 2 ár í smíðum. Iðnaðar-
menmirnir töldu þó að tíminn
gæti stytzt verulega ef um seríu-
byggingu nokkurra einbýlidhúsa
væri að ræða. Við þekfcjum lífca
dæmi þess úr fjölbýliishúsabygg-
ingunum, að ýmisum bygginga-
meisturum hefur lánazt að koma
upp stigagöngum á undra sfcömm
um tírna, miðað við það sem við
eigum að venjast. Þessi mismun-
ur byggist á skipulagningu og
ég minni á að ég tel að það sé
léleg fjárfesting fyrir þjóðfélag-
ið að eiga mikið fé bundið í fok
heldum íbúðum, enda þótt þetta
hafi verið iðulega rakin gróða-
leið fyriir einstaklinginn vegna
verðbólgunnar. Sama er rauin-
verulega að segja um öldugang-
inn í byggingaiðnaðinum í heild.
í honum er fólgið mikið tap fyr-
ir þjóðtfélagið. Öldugangurinn
eða magnsveiflurnar í bygginga-
iðnaðinum hafa í för imeð sér
mjög óheppileg áhrif. Á öldu-
toppi er vinna yfirkeypt, og þvi
fylgiir gjarnan margvísleg óreiða.
En í öldudalnum er offramboð
vinnu og það hefur gjaman í
för með sér að verk eru dregin
á langinn. Öldugangurinn mótast
annars vegar af efnaíhagsbreyt-
ingum í þjóðfélaginu, sem faira
aðallega eftir atflasæld, en hins
vegar af árstíðabreytingum.
Þriðja báran hefur stundum 'kom
ið fram þegar opinberær ákvarð-
anir hafa verið teknar um stór-
framkvæmdir á óheppilegum
tíma. Það er frumsfcilyrði fyrir
hagkvæmum byggingaiðnaði í
'landinu að framleiðsla sé sem
jöfnust. Þessu er hægt að stýra
verulega gegnum félagslegar ráð
stafanir í lóða- og lánaimáluim.
Jafnvel árstíðasveiflurnar eru
viðráðanlegar, þar sem okfcur er
ekfcert að vanbúnaði við að
steypa upp hús allan veturinn,
það verður að vísu eitthvað dýr-
ara, og þyrftu því slíkar bygg-
ingafiramkvæmdir að 'hljóta eitt-
hvað hagstæðari lánafcjör til
þess að jafna atvinnuna.
Víkjum afbur að standörð-
unum eða gæðakröfiunium, Til
hve lan.gs tíma eigum við að
byggja? Að vísu er það svo hér
á landi, að gamlar íbúðir erai
sjaldgæfar, miðað við það sem
gerist í kringum okkur, þar sem
kannsfci meiri hluti íbúanna býr
í ibúðum sem byggðar haf.a ver-
ið fyrir aldamót. Hér er allur
þorri íbúða byggður eftir síðari
styrjöld. Forfieðrum okkar var
nauðugur einn kostur, að byggja
einu sinni eða tvisvar fyrir
hverja kynslóð, — en erum við
efcki að ganga of langt í hina
átfcina, Vitum við raunvenulega
hvort barnabörn okkar kæra
sig um að búa í þeim íbúðum,
sem við byggjum í dag. Bneyt-
ingarnar eru örar, við skulum
þvi gjaman hafa opin augun
fynir nýjum byggingaraðtflerðum,
nda þótt þær miði ekki að hundr
að ára varareleika.
Sfeortur þjóðarinnar á verð-
vitund er henni dýr. Þatta kem
ur fram á margvíslegan hátt í
byggingariðnaðinum. Samræmið
milli reikningsuppíhæðar og þess
sem að baki reikningi stendur
þarf alls ekki að vera mikið.
Eigandi velur sér gjannan 80
þús. kr. sérsmíðaða eldhúsin.n-
réttingu, fnemur en 50 þús. kr.
verksmiðjubyggða, þó að mis-
mu'nur á þessum tveimur sé lít-
ili. Hömnuðir bygginganna láta
sig oft kostnað litlu skipta og
svo er naunar einnig um bygg-
ingarmeistara og aðra þá er að
manrevirkinu starfa. Væri nú
ekki ráð ein.mitt á þessum að-
gæzlutímum, að setja þó ekki
væri nema nokfcra verðmiða hér
og þar í gluggana þar sem vör-
unnar eru sýndar? Fræðslustarf
semi nú gæti hjálpað mikið til
þess að færa ofcbur aftur trú á
gjaldmiðilinn.
Vantrúin á gjaldmiðilinn hef-
ur í för með sér hæfcbun bygg-
ingarkostnaðar. Tilfinningin fyr
ir því, að glötíuð sé geymd
króna, bemur byggjandanum oft
til þeas að taka fljótræðislegar
ákvarðanir um kostnaðaratniði.
Uppmælin.ganvinna örvar aí-
köst, en það ætti jafnan að vera
á valdi bygginigastjórans að
velja hvort unnið er eftir upp-
mælingu eða tímavinnutaxta. En
í ákvæðisvinnufyriirkomulaginu
enu Keldn.aholfcsmál hvimleið, og
það þairtf að hannia uppmiæiiiniga-
taxtana miklu betur.
Hækfcun lóðakostnaðar er að
mínu viti stórmál fyrir bygging
ariðinaðinn og þyrfti að takast
til sérstakrar íhugunar, og þá
má ferðakostnaðariiðurinn ekki
gleymast.
Skortur á skilgreiningum á
imiæli'einingum í byggingariðnað-
inum hefur í för með sér að ó-
hæjft er um allan samanburð og
afleiðiregin kemiuir^fram í óraun-
hæfum kostnaðaraætlunum, sem
eru vissulega Skaðlegar fyrir
byggingariðnaðinn.
Skattfrjáls eigendavinna er
umdieilt atriði í byggingariðnað-
inum. Þar er ökki fjarri mér að
æfcla að ókostirnir séu mieiri en
fcostirnir af slíkri ráðsfcöfun.
Nýir staðlar geta haft noifck-
ur áhrif á verðlag í byggingar-
iðnaðinum, en þó efcki taljandi.
Hins vegar er nauðsynlegt að
örva stöðlunarstarfið, einkum
með tilliti til þess að staðlar fyr-
ij'byggja óhöpp. Það var til dæm
is mikil ógæfa hér á árunium að
hér skyldi vera fr.amileidd svo-lé
leg vara úr vikursfceypu, að
þetta efni skuli nú vera for-
dæmt. Þetta íslen-zka efni sem ég,
vildi gjarnan binda miklar von-
ir við.
Opinber afskipti af byggingar
málum eru réttlætanleg og nauð
synleg. En mér virðist þeim vera
beitt niokkuð öðru víisi hér en
víða annars staðar. Mér virðist
á hinum Norðurlöndunum séu
þessi mál yfirleitt fcvíþætt. Rík
isvaldið neynir í gegnum ráð-
stafinir sinar annars vegar að
fullnægja þörfum aknsnninigs og
hins vegar að spyrna við al-
mennum verðhækkunum. Mér
skilst að verið sé að byggja fyr
ir „láglauna fólk í verkalýðsfé-
lögunum" íbúðir sem það þartf
að greiða nofckuð á 2. hundrað
þús. kr. árlega fyrir húsnæði í.
Mér er spuirn, eru möguleikar á
því að atvinnuvegir okkar geti,
lagt þessu fólki til þetta fé í
fonmi hækkaðra launa?
Ég tel brýna þörf á því að
kerena fólki að meta litlu íbúð-
ina í ljósi þess að mánaðar-
greiðslurnar af henni eru svo
miklu minni. Fátt er jafn vel til
þess fallið og vönduð og hag-
kvæm lausn húsnæðis- og bygg-
ingamálum að jafna kjör manna,
en misjöfnunin er líka auðveld.
Sá leiði orðrómur hefir lengi
fylgt lánaúthlutunum til húsnæð
ismála, að þær beri á sér póli-
tískan blæ. Þetta er leiðigjarnt
fyrir lánþegann, sem gjarnan vill
aðeins njóta sins sjál.fstæða rétt-
ar. Ég trúi því þesis vegrea að
það sé heillavænlegra til fram-
dráttar fyrir stjórnmálaflokk að
marka sér ákveðna sfcefnu í hús-
næðismálum ein að hafa beina í-
hlutun uim dreifingu lánarena.
Sá byggingarmáti sem hér er
algengastur, er- að vísu á ýrresan
hátt gallaður, og mikið ber á
stöðnun í honum, en hinu má
efcki gleyma, að hann hefur ekki
orðið rfkjandi í landinu eingöngu
af tilviljun. Og meðan vitíund
okkar um verðlag og skyld mál
er ekki gleggri en nú er, er eng-
an veginm rétt að fordæma hann.
Stökkbreytingar enu líka jafrean
varasamiair. Mér eir Ijóst, að m-argt
gæti miklu betur farið í þessum
rótgróna iðnaði og að ekki etr
nióg að bygigjia á anfigeinigiri
reynslu. Tækn.iframfarir eru
mjög önar og ofctour er miiikill
vandi að fylgjast nægjanlega
vel með. Upplýsingar þurtfa að
berast i aðgengilegu forrni fyrir
hinn ís'lenzfca byggjanda, engu
síður en fyrir hinn erlenda stanfe
bróðuir hans.
Stofinanir byggingariðnaðarires
eru fáar og fleetar vanbúnar. Að
vísu útíhlutar Húsnæðiismála-
stjór.n síauknum lán.um tíil bygg
ingastarfseminnar, en stefnu-
mörkun í húsnæðismálum þjóð-
ar er annað og miklu rneira heid
ur en s&ipting á ákveðnum lárea-
upphæðum. Ég veit að við Hús-
næðiamálastofmm ríkisins er
starfandi tæknileg ráðgjafanefnd
en ég þekki kítáð til stfarfa
hennar. Rannsóknastotfnun bygg
inigariðnaðarins hefir eren efcki
getað hafið húsnæðisrannsóknir
svo að teljandi sé. Iðnaðarmála-
stofnu'n íslands fer m.eð stöðlun-
armáil, meðal annars fyrir bygg-
ingariðnaðinn. Störf féllu niður
í 10 ár þar., vegna þess að stofn-
unán gat ekki haldið verfcfræð-
inigi. Eg hélt að hlutverk Fram-
kvæmdanefndair Byggingaráætl-
unar ætti að vera lækfcun hús-
næðiskostn.aðar, en mér sýnist
hún hafi fyrst og frerrest snúið
sér að byggiingaframkvæmdum.
Efnialhagsim.álaistofiniainár getfa að
vígu út ýmisiar miarfeverðar
upplýsin.gar um byggingarmál I
landinu, en um stefnumörkun i
þesaum mól'um af hálfu lánastotfn
ananna á breiðari grumdvelli
veít ég lítið.