Morgunblaðið - 15.11.1969, Blaðsíða 16

Morgunblaðið - 15.11.1969, Blaðsíða 16
16 MOKjGU NIBLAÐIÐ, LAUGARD AGUR 16. NÖVEMIBER 1069 Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Ritstjórnarfulltrúi Fréttastjóri Auglýsingastjóri Ritstjórn og afgreiðsla Auglýsingar Áskriftargjald kr. 165 00 1 lausasölu H.f. Árvakur, Reykjavík. Haraldur Sveinsson. Sigurður Bjarnason frá Vigur. Matthías Johannessen. Eyjólfur Konráð Jónsson. Þorbjörn Guðmundsson. Björn Jóhannsson. Arni Garðar Kristinsson. Aðalstræti 6. Srmi 10-100. Aðalstræti 6. Sími 22-4-80. á mánuði innanlands. kr. .10.00 eintakið. STYRKIR TIL FLOKKA OG BLAÐA 'C’nn eru komntr á dagskrá styrkir til stjómmála- flokka og blaða. Að þessu sinmi hóf menmtamálaráð- herra umræðumar í afmælis- blaði Alþýðublaðsins og er líklegt, að um þetta mál verði talsvert fjallað á næst- unni. Morgunblaðið hefur áðux lýst þeirri skoðun sinni, að •það telji aUa styrki til stjórn- málaflokka og blaða mjög ógeðfellda. Styrkir til stjórn- málaflokka, sem síðan yrðu notaðir til blaðaútgáfu, mundu efla mjög hið svo- kallaða flokksræði og gera blöðin háðari flokkunum en nú er. Þannig væri stöðvuð sú þróun, sem verið hefur að undanfömu, þar sem stefnt hefur verið í frjálslyndisátt og hjólinu væri snúið við. Styrkir til dagblaðanna eru einnig annmörkum háðir og auðvitað fráleitt að styrkja fyrst og frernst flokksblöð, því að einmig það mundi þýða afturhvarf til gamla tímans, þegar flokkavaldið var nær algjört. Fyrir nokkrum ámm byrj- aði ríkisvaldið að greiða blöð unum fyrir þjónustu, sem þau höfðu áður veitt án end- urgjalds. Blöðin munaði nokk uð um þessar greiðslur, eink um minni blöðin, þótt það virðist ekki nægja til að rekstur þeirra sé sæmilega tryggður. Hins vegar hafa blöðin ætíð mótmælt því, að hér hafi verið um að ræða styrki til dagblaðanna, þvert á móti telja þau, að ríkið hafi einiungis greitt þjónustu, sem blöðin hafa látið af hendi — og þó ekki nema að hluta. Sjálfsagt er, að ríkisvaldið greiði fullu verði þjónustu, sem blöðin láta því í té, eins og aðrir verða að gera, og borgi fyrir öll þau blöð, sem ríkiisstofnanir fá, gagnstætt Halldór ¥slenzka þjóðin hefur alltaf litið sérstökum augum á skláld sín og bókmenntir. Hlutur bókmennta í menn- ingu og sögu þjóðarinnar er með þeirn hætti, að einstætt er. Skáldin og verk þeirra hafa aMtaf verið kvikan í ís- lenzku þjóðlífi. Tengslin milli þjóðarinnar og skáldanna hafa aldrei rofnað og raunar aldrei verið sterkari en nú á dögum. Á 50 ára rithöfxmdarafmæli Halldórs Laxness, oddvita gamallar og gróinnar bók- menmingar þjóðarinnar, verð- ur þessi staðreynd efst í huga. Má telja ólíklegt, að nokkurt stórskáld hafi haft þvi sem var, þegar fátæk blöð gáfu hundruð einfaka dag hvem til ríkisins. Það eru ekki blaðstyrkir, heldur sjálf sögð og eðlileg greiðsla, og sjálfsagt af blöðunum að krefjast þess, að öll slík þjón- usta verði greidd að fullu, en ekki aðeins að hluta. En það er anmað mál, sem einnig má í þessu sambandi vekja athygli á, það er óeðli- leg samkeppni ríkisins um auglýsingar. En þannig er því máli háttað, að sjónvarpið hefur, frá því það hóf starf- serni sína, lækkað auglýsinga verð úr 12.000,— krónum á mínútu í 9.000,— krónur, á sarna tíma sem blöðin hafa orðið að hækka auglýsinga- verð sitt úr 12.000 kr. á síðu í 20.000,— kr. Samhliða hef- ur sjónvarpið lengt auglýs- imgatíma sinn, og virðist þar ekkert lát ætla á að verða. Auðvitað væri nær, að stjómarvöld huguðu að þess- ari óeðlilegu samkeppni við dagblöðin, áður en gripið yrði til styrkja við. stjóm- málaflokka eða blöð. í því sambandi er þess að gæta, að auglýsingar eru algjörlega bannaðar í ríkisstjónvörpum á Norðurlöndum, og er það fyrst og fremst rökstutt með því, að ríkisfyrirtæki eigi ekki að stefna að því að koma dagblöðunum á kné. En það er líka önnur alvar- leg hlið á þessu máli. Aug- lýsingaverð sjónvarps hefur í erlendri mynt lækkað úr tæpum 300 dollurum á mín- útu í rúma 100 dollara. Þetta hafa framleiðendur erlends iðnaðarvamings notfært sér í ríkum mæli, og íslenzkir framleiðendur hafa ekki bol- magn til að keppa við þá um sjónvarpsauglýsingamar. — Slíkar aðfarir af hálfu ríkis- fyrirtækis em vægast sagt varhugaverðar. . Laxness jafn náið samband við þjóð sína og hann. í senn aðhalds- maður og gagnrýnandi, að- dáandi hennar og elskhugi. íslenzka þjóðin hefur ekki sízt horfið á vit skálda sinna til að sækja nýjan eld, nýjan þrótt. Hún hefur ekki aðeins átt bágt í skáldum sínum, heldur hefur hún einnig leit- að til þeirra, þegar hún hef- ur þurft að sianna sér hlut- verk sitt og tilverurétt. í skáld sín hefur hún í senn sótt stolt sitt og samúð, ekki sízt til Halldórs Laxness. Skáldverk hans eru orðin óafmáanlegur þáttur í ís- lenzku menningarlífi og ekki sízt; þennan þátt hafa aðnar þjóðir talið sér verðmætan. Matthías Johannessen: Vinnan er Guðs dýrð Á fimmtíu ára rithöfundarafmæli Halldórs Laxness í NÝLEGUM formála síðari út- gáfu æSkuver'ks Halldórs Lax- ness, Barns náttúrunnar, segir skáldið m.a. að nákoaninn vin- uir, sem hann tekur mark á, hafi sagt við sig, „aið Bam nátt úrunnar, fyrsta bó(k min, sam- in 1918, væri í senn útdráttur, niðurstaða og þvensumma af öliu sem ég hetfi sterifað síðan; að síðari bæikur mínar væru alí ar eintóm greinargerð fyrir þeim niðurstöðum, sem komist er að í Barni náttúrunnar“. Bklki er það auðveldasta verk efni sem til er, að dkýra hver er niðurstaðan eða þversumman af ritverkum Halldórs Laxness. En samt hlýtur maður að staldra við þessi ummæli, gefa þeim gaum, þótt ekki sé hægt að skýra þau í fljótu bragði. í Barni náttúrunnair blandast saman meðvitað og ómeðvitað dkálddkapur og veruledki, eins og oft annars í verteum Hall- dórs Laxness og fleiiri höfunda. Þar er þjóðfélagslegt ívaf, þar er tekin siðiferðilleg afstaða enda eru aðalátötk bókarinnar um „siðferðilegan grundvöll mannlífisinis“, náttúram er í senn takmark og umgjönð og Jofcs er guð svo nálægur, án þess hon- um séu ger'ð sérstök sfcil, alð vel mætti komast svo að orði að hann sé aðalpersóna sögunnar. Leitin að honum er leiðsöguistef bókarinnar. Randver Ólafsson, önnur að- alsögupensónan, kemur heirn til íslands frá Vesturheimii, þar sem hann hefur notið alla sem auður getur veitt — alls nema friðar í sál sinni. Hann kemur úr eins konar helvíti til að hreinsast og frelsast í nýju Jandi. Hreinsunareldurinn er ís lenzk sveit, hann ætlar að verða bóndi. Og guð er alls staðar nálægur í náttúru landis- ins. Hún er sú bláa og tæra linid, seim streymir um sál mannsáns og akollar soranum burt. Einis ikonar rousseauismi. Heiðarleg vinni í slkaiurti íslenzkr ar náttúru er boðdkapur bótear- innar. „Sá sem býr fyrir ofan- heiðblámainn hefur vakið okk- ur. Hann hefur vísiað slkamm- deginu á bug með alla ljótu drauimana og gefið oiklkur atftur vor ástarinnar — hið eilifa vor. Þökkum honuim. Og áður en við byrjum á vinnu öklkar í dag skulum við snúa dkikur til hans í þöklk og bæn, bg segja: Himnestei faðir!“ Það hlýtur að vekja til um- hugsunar að í Skáldverki Hall dórs Laxnesis, Kristnihaldi uind ir Jölkli, segir á einum stað: „Vinnan er guðs dýrð“, sagði amma mín“. Og seinustu orð Jóns Frímusar við Umba í þeirri sömu bók eru: „Sá sem eteiki lifir í skáldákap lilfir etetei atf hér á jörðinni“. Þau orð minna á ljóðið í Barni náttúr- unnar: Dáið er alltf án drauma og dapur er heimiurinn. Niðurstöðu fiimmtíu ára Skáld ferils Halldóris Laxness má þannig finna í fyrstu bók hains. Þótt elklki nema fyrir þær sak- ir hlýtur hún að teljast merlk tímamót í sögu íslenzkra bók- mennta. Og þrátt fyrir óþroste- ann og augljósa galla er hún ótrúlega þnoslkað veirk, þegar aldur höfundar er hatfður í huga. Það er efcki otft sem 16 ára drengiir skrifa skáldverk á borð við Barn náttúruminar. Það er eklki að sjá af bókinni að höfundurinn hafi genigið annan dynrtinn á stuttbuxum, en samt höfum við orð hans sjáJtfs fyrir því. Gagnrýnendum hefði veir- iið vorkunnlaust að gera sér grein fyrir því íyrirheiti sem bóikin gaf, en einn þeirra lætur sér jatfnvel nægja að atfgreiða hama með svofelMuim orðum: „Síkáldeðlið sýnist vera taik- marteað". En það var eimmitt skáldeðlið, sem var með ólík- imduim, hvorki bamaslkapuirinn, ókostirnir né hátíðleilkinn. „Viið erum eiini3 og pödduir sem breytaist úr einu formi í annað á þróunarferli sínjum. Og sumar breytast með því að fara í gegnuma önnur dýr“, sagði Halldór við mig, þegar ég hitti han nýlega að máli . f Bami náttúrunnar er al- mennur teriisrtillegur amdi, sem Halldiór Laxntess var bundinm, þegar hann var að alast upp. Síðan les hann allt sem hann kemst yfir um austurlenzk trú arbrögð, elklki sázt Bókina um veginn, em hylllist svo til ka- þóliskrar trúar slkömmu eftir að hann slkirifar Barn náttúrunn- ar, og enn ber hann mikla virð ingu fyrir kaþólskri kirkju sem trúarlegri stofnun, þótt hann gagnrýni haina og hafni mörg- um kemminguim hennar. Þá verð uir hann upptekinn af flreud- isrna, sem er ekteli eíður heims- slkoðun en teristindómur og að hyllist lldks marxisma, ,,sem er lolkaður rétttrúnaður eins og freudisimi og kaþólslka", eins og hann kemst nú að orði. „í aug- um lærðra mairxista var ég fell- ow traveller, þ.e. samtferð'amað ur án þess þó að ég liti á mig sem „nytsaiman sa(kleysingja“. Það er hægt að vera samferða- maður kenningar án þess að vera nytsamur asni!“ Halldór Laxness hetfiur ekki síðuir en við hiin breytzt úr einu formi í annað. Hann hefur til- einkað sér margar kenningar og sikoðanir og aðlhýlllzt mörg heimisteerfi sem hann svo hetf- ur misst áhuga á og vairpað fyr- ir borð. Nú heldur hann upp á fimmtíu ára ritlhöfundaraflmæli sitt með orð ömmunnar um vinnuna og guðsdýrð hið nsésta hjairta sdnu. Kannstei þaið verði ómeðvitað taó móðurömmunn- ar Guðnýjar Klængsdótbur, sem ber sigurorð af öllum heimslkerlfuim í lífi Halldórs Laxness. Af því mætti draga noteJkurn læirdám. Halldór Laxness segir, að hann hatfi fundáð mjög stertea trúarlega tilhneigingu í Barni náttúrunnar, þegar hann las hana aftur fyrix notelkrtum ár- um. .jÞessarar tilihneigingar verður lítið vart í sumum seinni bóka minina. En í mér hefur allrt'af verið einlhver grundvöUur bundinn trúarlegiri háspeki". —x—x— í báðuim útgáfuim Bams nátt úrunnar hefur sagan undirtitil inn: Ástarsaga. Skáldið hefur eiktei séð áisrtæðu til alð fella C S 3 g

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.