Morgunblaðið - 27.02.1970, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. FEBRÚAR 1S70
Ástæða ti! bjartsýni
Yfirlit frá Rannsóknarráði ríkisins og Orku-
stofnun um sjóefnavinnslu
EINS og feunnugt er, hefur að
undanförnu á vegum Rannsókna
ráðs ríkisins verið kannaður
grundvöllurinn fyrir svonefndri
sjóefnavinnslu í sambandi við
jarðlhitasvæðið á Reykjanesi.
Hefur því verki miðað aiilvel
áfram að undanförnu. Orkustofn
un hefur annazt rannsóknir á
jarðhitasvæðinu sjálfu. Eftir
nökkra erfiðleika við boranir á
síðastliðnu ári gefa niðurstöður
síðustu borana á Reykjanesi
ástæðu til bjartsýni um það að
næg gufa og jarðsjór fáist til að
etanda undir 250 þús. tonna salt
verksmiðju þeirri, sem Rann-
eóknaráð gerði áætlun um í
fyrra. Tæknilegum athugunuim
á vinnslunni er einnig haldið
áfram. Nú standa m.a. yfir rann-
sóknir á öðru stigi sjóefna-
vinnslu, það er magnesíum-
vinnslu, en hún myndi skapa
markað innanlands fyrir saltið
frá saltverksmiðjunni. Talið er
líklegt, að ákveðnar niðurstöður
um hagfcvæmni þessara stiga
sjóefnavnnslunnar fást með
ranmsóknum, sem fara fram á
þessu ári og því næsta.
JARÐHITARANNSÓKNIR
Eiginleikar jarðhitasvæðisins
ofan 1000 m
Allt fram í september sl.
beindist rannsokn jarðlhitasvæð-
isins á Reykjanesi að efstu 1000
m svæðisins. Þessi ramnsókn
leiddi í ljós nokkra annmarka á
svæðinu. Þrátt fyrir háan hita
(220-286°C) og nokfcrar góðar
æðar (20-30 1/s) af jarðsjó á
300-1000 m dýpi, benti ýmislegt
til þess, að vinnsla á þessu dýpi
gæti reynzt ótrygg. Heita upp-
streymissvæðið ofan 1000 m
reyndist aðeins um 1 ferfcíló-
metri að flatarmáli og umlukið
köldum sjó í berginu. Efnaútfe/Il
ingar í jarðlögunum benda til
þess, að kaldur sjór hafi oft brot
izt inn á svæðið, og hafi það
síðast gerzt af völdum jarð-
skjálfta í október 1967. Þrýsting
ur í heita jarðsjónum er allt að
10 loftþyngdum lægri en á köld
uim sjó á sama dýpi, og eykur það
hættu á innrás frá jöðrum svæð-
isins. Jarðlög í efstu 600-800 m
reyndust mjög lingerð og hætta
á hrund holuveggja svo mikil,
að fóðra verður holur a.m.k. nið
ur fyrir þessi lög. Þetta atriði
olli miklum töfum og erfiðleik-
urn í borunum framan af.
VITNESKJA UM SVÆÐIÐ
NEÐAN 1000 m
Þegar Ijóst var orðið, að ofan
10000 m væri svæðið svo lítið og
ótryggt, að óvarlegt væri að
mæla með langvarandi vinnslu
í jafnstórum mæli og sjóefna-
iðja þarfnast, var rannsóknar-
verkið endurskipulagt í byrjun
september og ákveðið að verja
þeim helmingi fjárveitingar,
sem eftir var, til rannsóknar á
meira dýpi. Þar sem tiltækar
jarðeðlisfxæðilegar leitarað'ferð
ir ná ekki niður fyrir 1000 m,
var eina færa leiðin til rann-
sóknar borun rannsóknarholu
með Gufubor, en hann kemst
nú dýpst í 1800 m.
Borun þessarar hoOlu, sem er
áttunda holan á svæðinu og köll
uð H8, var lokið fyrir jólin og
hefur farið fram athugun á
henni síðan. Niðurstöður hafa
orðið jákvæðar. Jarðlhitinm neð-
an 1000 m virðist ná lengra norð
ur en á yfirborði, enda þótt berg
hitinn, 247 °C, sé nofclkru lægri
en hámarksiti 286° C, sem mæld-
ist á 1100 m dýpi í um 1 krn
sunnar. Vatnsæðar reyndust
mun tíðari neðan 1000 m en of-
ar í svæðinu. Varð heildarsfcol-
tap um 120 1/s, og gefiur það
fyrirheit um mikið afl, 40-80
tn/klst af 130°C heitri gufu, þeg
ar holunni verður hleypt í gos.
Þess má geta, að afkastamesta
holan í Hveragerði gefur um
70 tn/klst af 130°C gufu, en með
alafl hola þar er um 40 tn/klst
af gufu.
Selta í fyrstu sýnum er svip-
uð og í fyrri borholum á svæð-
inu. Sýnin eru þó enn blönduð
Skolvatni.
Hola 8 hefur alla eiginleika,
sem krafizt verður af vinnslu-
holum, en talið er, að mikil
hætta sé á, að hrun úr veggj-
um stífli holuna, ef hún er látin
blása með núverandi fóðringu,
TILLOGUR UM RANNSOKNIR
1970
Haldið verður áfram úrvinnslu
gagna úr borholum og fylgzt
með efnum í jarðsjó og afll í
holum. Tékin verða reglulega
djúpsýni af jarðsjó úr H8, en
ekki er ráðgert að hleypa henni
í gos, fyrr en hún hefur verið
fóðruð í botn. Að fóðrun lok-
inni verður holan reynd í
blæstri og fylgzt með breyting-
um á afli og efnium.
Gerð verður verkáætlun fyj-ir
vinnsluholur og leitað tilboða í
efni til þeirra. Gæti borun
þeirra hafizt um 3-6 mánuðum
eftir að ákvörðun yrði tekin um
framkvæcmdir. Lagt hefur verið

Gos úr borholu.
sem nær niður á 825 m. Er því
mælt með fóðrun hennar í botn
til að tryggja örugga blásturs-
prófun, Er nú verið að kanna,
hvernig fóðrun þessi yrði fram-
kvæmd og hve rnikið hún kost-
ar. Lengja þyrfti núverandi fóðr
ingu um 950 m og yrði um helm
ingur röranna að vera gataður
til að hileypa inn vatni við vatns-
æðar. Kostnaður við þessa fóðr-
un er áætlaður um 4 milljónir
króna.
HORFUR Á VINNSLU Á
SVÆÐINU
Við borun H8 kom í ljós, að
svæðið er vel vatnsgengt neðan
1000 m og svo djúpt sem holan
nær. Holrými í móbergskjarna,
sem tekinn var á 1370 m dýpi,
reyndist 19%. Er svæðáð þar
imin vatnsauðugra en við var
búizt. Svæðið virðist stærra um
sig eftir því sem neðar dregur,
og líkur á innrás kaldis sjávar
minni en í efri hluta svæðisins.
Góðar líkur eru á að fá megi
3-6 vinnslulholum til viðbótar
við síðustu holur það magn af
jarðsjó, sem saltverksmiðja sjó-
efnaiðjunnar þarfnast (350 1/s).
Líkur á endingu virðast góðar,
ef jarðsjórinn er tekinn neðan
1000 m, en vissa um endingu og
rekstraröryggi næst aðeins með
nokkurra mánaða blæstri úr
vinnsluholum.
til að a.m.k. ein slík hola verði
boruð á árinu og hleypt í blást-
ur ásamt H8.
YFIRLIT YFIR KOSTNAÐ
VIÐ JARÐHITARANNSÓKNIR
OG BORANIR
Áætlað er að heildarkostnaður
við rannsóknir og vinnsliufooran-
ir vegna saltverksmiðju sjó-
efnaviinnslunnar verði eftirfar-
andi: Mkr.
1. Rannsóknarfcoistnaður
1968-1970
Rannsólknir 19,4
Hola 8 10,0
2. Borun vinn,sluhoila
(3-6 vinnsluholur til
viðbótar holu 8) 30-60
Við ranmsóknarkostnað 1968-
1969, sem var 24,4 Mlkr. er bætt
4 mkr. vegna fóðrunar H8 og 1
mkr. vegna rannsókna á borhol-
uim 1970. Heildarrannsóknar-
kostnaður verður þá 29,4 mlkr.,
en hann greinist í 19,4 mkr., sem
eingöngu nýtist í rannsólkn og
10 mkr. í H8, en hún nýtist einn
ig sem vinnsluhola. Fé, sem ein-
göngu hefur farið í rannsókn, er
álíka mitoið og andvirði tveggja
vinnsluhola.
Óvisisa um afl hola veldur
óvissu um nauðsyrulegan fjölda
þeirra. Með hverri vinnsluholu,
sem boruð er, dregur að sjálf-
sögðu úr þessari óvissu.
í athugun á hagkvæmni salt-
verksmiðju er reiknað með 35
mkr. ársgjaldi fyrir gufu og jarð-
sjó. Ef reifcnað er með 8% vöxt-
um af fjármagni, afskrift vinnslliu
hola á 7 árum og veitubúnaðar
og rannsóknarkostnaðar á 15 ár-
um, virðist kostnaðarverð gufu
og jarðsjávar liggja vel undir
þessu verði, enda þótt bora
þyrfti allt að 10 vinnsluholur.
SJÓEFNAVINNSLU-
RANNSÓKNIR
í skýrslu um hagkvæmni 250.
000 tonna saltverksmiðju á
Reykjanesi frá marz 1969, er á-
ætlun um áframhaldandi rann-
sóknir. Höfuðáherzlan er í þeirri
skýrslu lögð á áframhaldandi
rannsóknir varðandi saltverk
smiðjuna, en hins vegar er að-
eins gert ráð fyrir minni háttar
athugunum viðvíkjandi magnesí
umvinnslu. Frá því að ofangreind
áætlun var gerð, hefur orðið tölu
verð breyting á þróun mála, sem
varða sjóefnavinnsluna í heild.
1. Svissneska álfélagið og dótt-
urfyrirtæki þess Cheminvesta
hafa ekki sýnt frekari áhuga
á framleiðslu vítissóda og
klórs í Straumsvík.
2. Vaxandi markaður virðist fyr
ir magnesíummálm og undir-
stöðuefni hans, magnesíum-
klóríð.
3. Jarðborunum á Reykjanesi og
athugunum á jarðhitasvæð-
inu seinkaði nokkuð miðað
við það, sem gert var ráð
fyrir.
Vegna atriða 1 og 2 var á
miðju sumri 1969 talin ástæða til
þess að beina starfskröftunum og
fjármagni frekar að athugunum
á magnesíumvinnslunni og voru
þvi nokkur smærri atriði salt-
verksmiðjuathugananna lagðar á
hilluna, svo sem athugun á lití-
um framleiðslu, endurskoðun á
skýrslu og ýmsar markaðsrann-
sóknir, sem reiknað var með.
Vegna seinkunar á athugun á
jarðhitasvæðinu var einnig dreg
ið úr starfseminni að nokkru með
það fyrir augum að bíða eftir
frekari niðurstöðum jarðhita-
rannsóknanna.
í einstökum liðum er staða sjó
efnavinnsluathugananna sem hér
segir:
SALTVERKSMIÐJA
Markaðsrannsóknir. f skýrsl-
unni frá því í marz var gert ráð
fyrir að gerðar yrðu markaðs-
rannsóknir fyrir salt, kalsíum-
klóríð og litíum. Var fengið til-
boð í markaðsrannsóknir fyrir
salt og kalsíumklóríð frá Battelle
Institute í Genf, en með tilliti til
hins óvissa útlits um framgang
málsins var þeim athugunum
frestað að sinni. Telja verður
æskilegt að gera allítarlega mark
aðsathugun fyrir kalsíumklóríð
nú, þegar línurnar í jarðhitamál
unum hafa tekið að skýrast nokk
uð.
Skeljunar- og tæringartilraun
ir. Á árinu 1969 fóru fram á
Rannsóknarstofnun iðnaðarins all
ítarlegar efnafræðilegar tilraun
ir með aðferð til þess að fella út
kísil úr salta hveravatninu á
Reykjanesi. Tekizt hefur að
finna leið, sem ætla má að komi
að notum. Byggist sú aðferð á
blöndun magnesíumsalta og
bneytinga á sýrustigi. Á næst-
unni verður nauðsynlegt að at-
huga þessa fellingaraðferð í sam
felldum tilraunum og í stærri
tækjum. Jafnframt þarf að hefja
tæringartilraunir. Aðstaða er nú
fengin til þess, þar sem smíðað
hefur verið lítil gufuskilja til
notkunar í tilraunavinnslu og er
með henni hægt að fá stöðugan
straum af saltlegi og gufu, sem
halda má við stöðugan og jafn-
an þrýsting. Búið er að byggja
skýli yfir þessa skilju á Reykja-
nesi og er þar aðstaða til að fram
kvæma nokkrar vinnslutilraun-
ir.
Söltnnartilraunir. Lokið er til
raunum með söltun saltfisks, sem
framkvæmdar voru af Rann-
sóknastofnun fiskiðnaðarins með
salti svipuðu því, sem framleitt
yrði á Reykjanesi. S.l. sumar
voru fengin frá Bandaríkjunum
6 tonn af slíku salti. Það var síð
an þjappað og kornað í tækjum,
sem fengin voru að láni hjá
Áburðarveksmiðju ríkisins í
Gufunesi. Þau tæki eru af sömu
gerð og nota mætti við kornun
fisksalts á Reykjanesi. Þjöppun
og mölun tókst mjög vel og til-
raunir með hið þjappaða salt í
saltfisksöltun hafa leitt í ljós, að
hægt er með lítils háttar íblönd-
un af kalsíumklóríði að fá sér-
staklega fallega áferð á hinn
fullverkaða saltfisk. í skýrslu
sérfræðings Rannsóknastofnun-
ar fiskiðnaðarins kemur fram, að
samkvæmt áliti fiskmatsmanna,
sem kallaðir voru til, er útlit
þess fisks, sem saltaður var með
kalsíumblönduðu þjöppuðu salti,
betra en þess fisks, sem saltaður
var með venjulegu Spánarsalti.
Nú eru í athugun minni háttar
tilraunir með söltun síldar og
verður væntanlega höfð hliðsjón
af ofangreindum tilraunum með
saltfisk, þar sem litaráhrifin á
síldarholdið eru að öllum líkind
um svipuð.
Aðrar athuganir. Fengnar
voru ítarlegri upplýsingar um að
ferðir við framleiðslu kalsíum-
klóríðs. Samkvæmt ummælum
tækjaframleiðenda virðist ekki
vera um sérstök vandamál þar
að ræða. Hins vegar væri æski-
legt að ræða við þá nánar per-
sónulega, ef tækifæri gefst til
síðar á árinu.
f samvinnu við Efnaverkfræði
deild Tækniháskóla Danmerkur
DTH, voru gerðar allítarlegar
ritrannsóknir og frumáætlanir
fyrir brómframleiðslú og litíum-
vinnslu. Af þeim athugunum er
það ljóst, að brómframleiðsla úr
saltleginum í sambandi við salt-
vinnslu yrði mjög arðbær liður.
Einnig kæmi til greina að fram-
leiða bróm úr kælisjó frá verk
smiðjunni. Þá fengjust miklar
upplýsingar um litíumframleiðslu
og má telja líklegt að hún sé
arðvænleg.
2. MAGNESÍUM
Markaðsrannsóknir. f lok
april fengust upplýsingar um
batnandi horfur fyrir fram-
leiðslu magnesíummálms. Þessar
fregnir voru staðfestar af
Battelle Institute og fleiri aðil-
um, sem rætt var við fyrri
hluta sumarsins. Þetta varð til
þess, að Battelle Institute var
beðin um tilboð í markaðskönn-
un fyrir magnesíumklóríð og
magnesíummálm og var því til-
boði síðar tekið. Bráðabirgða-
niðurstöður frá Battelle hafa gef
ið það til kynna, að vert sé að
halda þeim athugunum áfram,
en nánari fregna af þeim athug
unum er að vænta innan
skamms.
Yinnslurannsóknir. Eftir að at
hyglin hefur þannig beinzt æ
meira að framleiðslu magnesíum
málms, hafa verið gerðar frek-
ari athuganir og tilraunir með
vinnslu magnesíum-klóríðs með
þeirri aðferð, sem Baldur Lín-
dal hefur komið fram með. For-
tilraunir þær, sem Baldur hefur
nú gert, benda til þess að fram
kvæmda beri ítarlegri tilraunir
til að afla nánari upplýsinga
um hagkvæmustu vinnsluskil-
yrðin.
Önnur atriði. í sambandi við
staðsetningu á magnesíumvinnsl
unni hefur það komið í ljós, að
hagkvæmasti staðurinn virðist
vera í Straumsvík. Er þá mið-
að við að nýta jarðhitasvæðið
í Krýsuvík til magnesíumklóríð
framleiðslu og sódaframleiðslu.
Komið hefur til tals að flytja
jarðvarmann til magnesíumkrór
íðvinnslunnar niður í Straums-
vík, en nota afgangsvarma til
hitaveitu í Hafnarfirði. Verið er
að framkvæma verkfræðilega
könnun á þessum möguleika.
Þá eru hafnar seltumælingar og
straumathuganir í nágrenni
Framhald á bls. 21