Morgunblaðið - 06.03.1971, Síða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. MARZ 1971
15
Sigurþór Þorgilsson, kennari:
Raunhæfur „Poppskóli“
— Ný markmið — Nýjar leiðir
markmiðunum gjörbreytt, frá hinu hefð
bundna fyrirkomulagi í skólum okkar.
Jafnhliða þvi, að kennarar verða marg-
ir að líta á uppeldisþátt skólans í
nýju ljósi og endurmeta starfsvið sitt,
verða þeir og skólamenn i heild, að
kynna fyrir forráðamönnum barna hin
breyttu markmið.
Skólinn mun þvi í framtíðinni þurfa
að hafa náið samband við foreldra, svo
þeir fái að sjá og kynnast öllu því, sem
skólinn er að gera og ætlar að gera,
svo og vandamálum þeim, sem skólinn
á við að stríða. t>eir þurfa að fá upp-
lýsingar um skipuiag skóians og tilhög-
un kennslunnar, breytingar þær, sem
verða frá hinu hefðbundna formi með
tiiliti til markmiða og leiða, prófa og
einkunna. Nemendur og aðstandendur
þeirra verða að vita, hvaða námsefni
stendur til boða, þegar á efri stig skól-
ans kemur og um leið, að allt náms-
efni skólans stendur báðum kynjum,
jafnt til boða. Þcir þurfa að fá að vita,
að skólinn ætlar að hverfa frá námi
minnisatriða með tilheyrandi próf-
um og einkunnagjöfum, og einbeita nú
kröftum sínum að alhliða þjálfun og
hæfni, þar sem nemendum er kennd
tæknin við að afla sér fróðleiks á eig-
in spýtur, hugsa út frá námsefninu og
hagnýta sér það í starfi. Það er stað
reynd, að allir þættir náms og uppeld-
is þurfa þjálfunar við. Tilfinninga- og
viljalíf ekki siður en hinir vitrænu þætt
ir.
Félags- og siðgæðisvitund verður að
vekja með þvi starfi, sem frám fer á
vegum skóians, innan hans og utan.
Ekkert siðgæði þekkjum við betra en
kristið siðgæði. Það höfðar oft til til-
finninga- og viljalífs, er skapgerðarmót
andi og hin kristna undirstaða er fyr-
ir hendi. Siðgæðis- og félagsvitund
verðúr bezt vakin í starfi að námsefn-
inu sjálfu.
Öll markmiðin eru tengd innbyrðis
og verða naumast aðskilin í fræðslunni.
Nemendur eru ólíkir og sýna við at-
hugun, að þeim hentar ekki öllum sama
leiðin. Auk þessa hefur hver einstakl-
ingur sínar veiku og sterku hliðar.
Það er augljóst að ein ákveð-
in kennsluaðferð getur ekki mætt
þeirri dreifingu greindar, þroska,
áhuga og hæfni, sem er að finna inn-
an hverrar deildar. Skipulegt samband
kennslu- og starfsaðferða viðhafðra í
bekkjarkennslu, hópvinnu og einstakl-
ingsvinnu stuðlar bezt að því að mark-
miðum skólans verði náð.
Uppeldis- og kennslufræðin hefur ár
um saman unnið að eins konar „úttekt"
eða mati á undirstöðuatriðum fræðsl-
unnar, sem bezt hafa reynzt koma til
móts við hinar breytilegu þarfir nem-
endanna og leiða þá inn á heillavæn-
legar brautir. Foreldrar þurfa að kynn
ast, hvað hér er um að ræða, og kenn-
arar þurfa að notfæra sé þessa þætti i
uppeldisstarfi sínu og vera stöðugt vak
andi fyrir þróun á hinu kennslufræði-
lega sviði og samhæfa hana sinni
kennslu. Hér skal nánar greint, hvað
um er að ræða.
HINN HVETJANDÍ ÞÁTTUR
Það hefur löngum verið ijóst að náms
efni, lært án áhuga, er illa lært og
fyrr eða síðar staðnar sá nemandi, sem
sagt er við: „Þú lærir þetta, hvort sem
þú hefur áhuga á þvi eða ekki.“ Þar
sem árangur í námi er svo háður vilj-
anum til þess að læra, verður skólinn
að gera allt, sem í hans valdi stendur
•til þess að námsefnið og námið veki
áhuga nemendanna og mæti þörfum
þeirra að þessu leyti. Mikla þýðingu
hefur í þessu sambandi, skipulag og nið
urröðun námsefnisins og starfsaðferð-
anna innan skóians og innan bekkj-
anna. Námsefni og aðferðir sem að
þyngd og innihaldi liggja fyrir ofan
þroskasvið nemendanna, eru ekki hvetj
andi og geta á skömmum tíma brotið
niður starfsviljann.
Til þess að áhugi vakni fyrir vænt-
anlegu starfi, þarf námsefnið að vera
„við hæfi" nemendanna. Gildir þá oft
að hið fyrsta samband nemendanna við
námsefnið sé hvetjandi á einn eða ann-
an hátt, og hefur kynning kennarans
á námsefninu sjálfu oft úrslitaþýðingu.
Þar reynir kennarinn að tengja náms-
efnið ákv. þáttum í daglegu lífi eða
reynslu nemendanna og lætur þá ekki
hjá líða að draga fram skemmtilega
þætti úr námsefninu og tala um mark-
miðið, sem stefnt er að. Með frjálsu
samtali reynir kennarinn að finna hvar
hvetjandi þættir, tengdir námsefninu,
leynast hjá börnunum. Þennan neista
notfærir kennarinn sér og reynir að
glæða hann og skapa eftirvæntingu. í
umræðunum reynir kennarinn að draga
fram þætti, sem snerta tilfinningalíf og
viljalíf nemendanna, til þess að vekja
innri hvatningu. Ágæt leið til styrktar
hvatningunni, er að láta nemendur
hjálpa til við skipulag í námseiningar
á eigin námsefni. Er þá skilyrði, að
námsefnið sé afmarkað og fyrir augum
þeirra sem ein heild.
Við þá yfirferð og niðurröðun fá þeir
yfirlit yfir efni það, sem starfa á við
og þjálfun í að draga fram atriði, sem
skipta máli, en hafa þó efnið sem heild
i huga.
Hin tæknilegu hjálpargögn, fjöl-
breyttar heimildir, vettvangsathuganir
o.fl. eru hvetjandi þættir. Hvatning er
með tvennu móti. Hin innri og hin ytri
hvatning. Innri hvatning verður til fyr-
ir áðurnefndar aðferðir, sem orsaka að
nemendur finna hjá sér einskæra löng
un til þess að hefjast handa i starfi
að námsefninu sjálfu, vilja vita meira,
hlakka til þess að hefja samvinnu við
aðra og bíða óþolinmóðir eftir að fá
að hef jast handa.
Ytri hvatning verður oftast til vegna
hróss, keppni eða væntanlegra launa
(einkunna) fyrir námið. Lengra skal
það ekki rætt og ekki heldur munur-
inn á þessu tvennu, en hitt skyldi at-
hugað: „Hvor eldurinn verður langærri,
sá sem lagður er í eikarstokkinn eða
hinn, sem kveiktur er í þurru limi.“
NEMENDAVIRKNI
Þegar innri hvatning hefur verið
vakin hjá nemendum hefst hin raun-
hæfa mótandi virkni.
Nú hefur skipulag og niðurröðun
námsefnisins og hinn hvetjandi þáttur,
orsakað við fyrstu kynni, að nemendur
eru móttækilegir fyrir þjálfun í námi
og hæfni, sem áætlanir og starfsleiðir
kennarans stefna að innan námsefnis-
ins. Árangur þess starfs fer siðan eft-
ir því, hversu fjölbreytileg og sjálf-
Stæð nemendavirknin er. Markmiðið er,
að nemendur öðlist, svo fljótt sem auð-
ið er, hæfni til þess að geta starfað
sjálfstætt að verkefnum sínum. Val og
tilhögun námsefnisins miðað við þroska
nemandans og áunnin hæfni (náms-
tæknin), valda miklu um hvort virkn-
in verður raunhæf eða ekki.
Virknin er í sjálfu sér ekkert nýtt
fyrirbæri í skólastarfi. Hún er þekkt
úr skólasögunni frá fyrstu tið. Á eng-
an er ráðizt þótt sagt sé að ekki hafi
sú virkni verið arðbær alla tið og er
hún það sjálfsagt heldur ekki alltaf í
dag. En svo langt höfum við náð, að
vita að hin mótandi virkni verður að-
eins til við það, að hugurinn verði virk
ur. Verði hann það ekki i skólastarf-
inu, verður aldrei neitt frumkvæði til,
engin tengsl frá hinu einfalda til hins
flókna, frá hinu hnitmiðaða (konkreta)
til þess sem.almennt gildir, (abstrakta).
Alltof lítill gaumur hefur verið gef-
inn að virkninni í skólum okkar. Allt
frá fyrsta skóladegi þarf að virkja
huga nemendanna. Það gerist bezt með
því, að námsefnið hafi giidi í sjálfu sér,
t.d. lestur, skrift og reikningur, svo að
nemendur venji sig á að hugsa út frá
námsefninu, jafnhliða annarri þjálfun.
Góður kennari yngri barna eyðir jafn-
vel heilum starfsdegi með börnunum til
hugleiðingar og starfs út frá hinu
fyrsta orði eða fyrstu málsgrein, sem
náðist að lesa sameiginlega. Óljóst hug-
boð hef ég um, að rangt lestrarnám og
lesvenjur séu orsök þess, að fluglæs
nemandi, sem les námsefni sitt margoft
yfir, getur engar ályktanir dregið út
frá því eða gefið neitt af þvi til baka,
án þess þó að til komi ofþyngd náms-
efnis eða greindarskortur.
Allt námsefni ætti að hafa eitthvert
hnitmiðað innihaldsgildi, jafnvel þótt
um þjálfunaratriði sé að ræða, vegna
þess, að mikilvægt er, að nemendur í
lestrarnámi, burtséð frá því hvar þeir
eru staddir hæfnislega, venjist þvi að
einbeita huganum að innihaldinu og
beita hugarflugi sínu út frá því. Inni-
haldslausar æfingar I lestri, skrift og
reikningi eru leiðigjarnar og þreytandi
og virkja ekki hugann. Þær geta hæg-
lega stuðlað að gölluðum, vanabind-
andi námsleiðum, án huglægra tengsla,
svo sem „mekaniskum" lestri og skrift.
Að forma og skapa munnlega, skrif-
lega og verklega, eftir að hafa hlust-
að, lesið og veitt athygli, er virkni.
Að uppgötva, gera tiiraunir og vett-
vangsathuganir i hinum ýmsu náms-
greinum eru dýrmætir, virkjandi þætt-
ir, sem skóli framtíðarinnar mun leit-
ast við að viðhafa, meira en nú er gert,
allt niður í yngstu aldursflokka.
Hin félagslega virkni næst með
skipulegu, þjálfuðu samstarfi að náms-
efninu, þar sem nemendur læræað taka
tillit hver til annars, skipuleggja starf
saman, hjálpa hver öðrum, bjóða og
þiggja hjálp, stjórna og láta stjórnast,
og með þvi að njóta samveru yfirleitt.
Að meta og vega starf sitt í hlut-
falli við getu sína, er einn þátt-
ur virkni, sem nemandinn yfirfærir síð-
ar frá starfi sínu að námsefninu yfir i
að meta og vega öll þau fjölmörgu
atriði sem mæta honum í lífinu og hann
sjálfur verður að aka afstöðu til.
Hann lærir í skólanum að finna mun
Eramliald á bls. 18
Dæmi um nemendavirkni. Nemandi liefur aflað sér upplýsinga um nánisefni
og flytur í áheyrn bekkjarins. Aðrir beita tælaiiinni að hlusta með athygii
og skrá.
Dænii um samvinnu. Nemendur læra samvinnu i stærri lión. Hópurin > skipu-
leggur komandi starf. Kennarinn aðstoðar í fyrstu.

Hvetjandi þáttur. Nemendur leiða hugann að námsefninu, um leið og gripir
tillieyrandi þvi eru sýndir.