Morgunblaðið - 10.07.1971, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARÐAGUR 10. JÚLl 1971
15
Ný uppgötvun Svía
eykur arðsemi silungsveiða
Fiskur í flestum íslenzkum stöðuvötnum þarfnast auk-
innar fæðu.
Það er oftast þýðingarlaust að sleppa klakseiðum í ís-
lenzk stöðuvötn.
Það er fæðuskorturinn, sem stendur fiskinum fyrir
þrifum.
Uppgötvun Svía um nýja leið
til þess að auka fæðu og arð-
semi silungs í köldum, djúpum
fjallavötnum hefur því geysi-
mikla hagnýta þýðingu. Full á-
stæða er til þess að vænta að
uppgötvunin geti valdið straum-
hvörfum hér á landi í silungs-
veiðum við svipaðar aðstæður
og í Sviþjóð.
Það er útbreidd skoðun hér á
landi, að öruggasta leiðin til
þess að auka silungsveiði og arð
semi stöðuvatna, sé sú að
sleppa i þau sem ílestum klak-
seiðum. Kom þetta álit m.a.
g'Töggt fram í lögunum um lax-
og silungsveiði, sem samþykkt
voru á síðasta Alþingi.
Svo sem fyrr segir, þá skortir
oftast næga og góða fæðu fyrir
silunginn. Hann vex því seint
og er smávaxinn, magur og
bragðdaufur.
Mikilvægi uppgötvunar Svía
lilggur í þvi að leysa þennan
vanda: að auka og bæta fæðu
silungsins og fá þannig betri og
verðmeiri silung en áður.
Svíar framkvæmdu víðtækar
tilraunir áður en þeim tókst að
gera uppgötvun sína. Tilraunir
þeirra beindust aðallega að vötn
um, þar sem vatnsmiðlun fer
fram.
Vatnsyfirborðinu er breytt
vegna rafmagnsveitufram-
kvæmda. Sem hliðstætt dæmi
um þetta má nefna Þingvalla-
vatn. Þar er vatnsyfirborðinu
breytt um 80 sm, en það er lít
ið miðað við sænsk vötn.
Fiskur í slíkum vötnum er oft
í rýrara lagi, vegna breytinga,
sem verða á lífsskilyrðum fisks
ins, þ.e.a.s. fæðan minnkar af á
stæðum, sem hér yrði of langt
mál að skýra. Ekki er þó ástæða
til að ætla, að vatnsmiðlun sú,
sem fram fer í Þingvallavaitni,
hafi mikil áhrif á lífsskilyrði
fisksins, sökum þess hve miðl
unin er lítil.
Ti'lraunir þær, sem gerðar
hafa verið í Svíþjóð með poka
rækju — Mysis relicta — hafa
borið ótrúlega góðan árangur.
Pokarækjan er eftirlegukind frá
ísöld, en þá var Eystrasalt
ferskt vatn. Rækjan hefur orð
ið eftir í djúpurn köidum yötn-
um í Mið-Svíþjóð, sem skildust
frá meginvatninu, þegar _ ísinn
bráðnaði og landið lyftist. í þess
um vötnum er rækjan mikil
væg fiskifæða. Flutningur á
pokarækjunni milli vatna hefur
því skapað ný og stórbætt lífs
skilyrði fyrir silunginn.
Pokarækja (sjá mynd) synd
ir á daginn i stórum hópum al
veg við botninn, og oftast beld
ur hún sig þar sem dýpið er
meira en 10 til 15 metrar. I
Ijósaskiptunum stígur hún lóð-
rétt upp og dreifist. Þegar birt
ir, verður venjulega litill hluti
rækjunnar eftir á grynnri botns
svæðum, þar sem fiskurinn held
ur sig. Hún lifir að nokkru leyti
á lífrænum botnlögum og á
bakteríum í fyrrnefndum djúp-
svæðum, og að öðru leyti á lif-
andi og dauðu svifi, vatns- og
krabbaflóm í yfirborði vatnsins.
Fyrrgréinda fæðu, sem fiskurdnn
sjiálfur getur ekki nýtt sér nema
að litlu leyti, getur rækjan hag
nýtt sér, og þannig orðið ómet
anlegur milliliður til að auka og
bæta fæðu fisksins í vötnúnum.
Rækjan færir orkuna einu nær
ingarsviði ofar í næringarkeðj
unni, svo að fiskurinn getur hag
nýtt sér fæðuna.
Pokarækjan ey.kur kyn sitt að
vetranlagi eða um hásumar, þeg-
ar hún er tæplega ársgömul.
Fjöldi afkvæma er 20—35. Karl-
dýrin deyja að brygningu lok-
inni, og aðeins fáein kvendýr
eignast afkvæmi í annað sinn á
sama árstíma og áður.
Það er mikið af hitaeiningum
í pobarækjunni í samanburði við
aðrar vatnalíifverur af sömu
stærð. Má slá þvi föstu, að poka-
rækjan sem fiskifæða örvi fisk-
vöxtinn meira en t.d. l'ítil svif-
dýr, sem fiiskurinn eyðir þar að
auki meiri orku i að safna. Auk
þess inniheldur pokarækjan
,,karotinoider“, sem eru ein-
kennandi fyrir flest krabbadýr,
en magnið (konsentrasjónin) er
miklu meira hjá pokarækjunni
en öðruim krabbadýrum af svip-
aðri stærð. „Karotinoiderin"
gefa fiskinuim og 'hrognunum í
urriða og bleikju aðra áferð.
Bleikja, sem nærist t.d. ein-
göngu á vaitnabobbum og vatna-
skeljuim, verður Ijósleit, en um
leið og hún byrjar að éta poka-
rækjuna roðnar hún.
1 Svílþjóð voru fyrstu tilraun-
ir með að flyttja pokarækjuna
milli vatna gerðar 1054 og 1957.
Þessar tilraunir báru ekki u-m-
talsverðan árangur fyrr en 1064.
Tilraunir í búrum sýndu, að
ekki var unn-t að ílytja rækjuna
milli vatna, ef efnasamsetning
þeirra var of ólíik. Nákvæm skil-
greining á aðiögunarvandamól-
unum var ekki gerð, en tiiraun-
ir í búrum leiddu i Ijós, að það
var misimunur á elektrolyt-
magni vatnanna, sem dauðanuim
olHi. Það var ekki fyrr en 1964,
að komizt varð að þessari nið-
urstöQu. Þá var miikið magn fLutt
frá Jansjö í Angermanálven tii
Blasjö í Faxálven, samtals meira
en ein og hálf miiljón af poka-
rækju. Þessir staðir eru i Norð-
ur-Svilþjóð, nánar ti'ltekið í
Jamtalandi, nálægt norsku
ilandamærunum, á svipaðri
breiddargráðu og Mið-ísland.
Flestir höfðu ótrú á þessum
tilraunuim. Engu að síður tókst
að veiða fyrstu rækjurnar í
Jafngamlir fiskar, en misstórir vegna mismunandi fæðuskilyrða
í vötnunum (Ljósm.: E. Halvorsson).
Pokarækja (stærð um 2 cm).
botnvörpu (sjá mynd) í Blasjö
9. ágúst 1966.
Fiskar, sem Ferskvatnsrann-
sóknarstofnumn í Drottning-
holm veiddi í Blasjö 1964—1966,
höfðu ekki étið rækjur. Árið
1967 og 1968 fundust nokkrar
rækjur í fiskmögum, en 1969
varð smikiil breyting á fæðu urr-
iða og bieikju, en einungis er
um þessar tvær tegundir að
ræða í umtöluðu vatni. Þetta ár
(1969) hafði pokarækjustofn-
inn allt að því náð hámarki, sem
er 50 stykki á ferm., og bæði
urriði og bleikja, sem velja ákaf
lega nákvæmlega úr þeirri
fæðu, sem býðst, breyttu fæðu-
vali sínu. Á vetuma reynist
rækjan vera 95% til 100% af
magainnihaldi fiskanna, auk
þess sem miklu fleiri fiskar
höfðu fæðu i maganum en áður.
Á sumrin var rækjan 70% til
80% af fæðunni, nema í iok júlí
og byrjun ágúst. En þá reyndist
vera mikið af svifdýrum og mýi
í fiskimöigunum.
Það sem furðu vekur er, að
urriðinn sem lifir á grunnu
vatni nálægt ströndinni, hefur í
enn rlkari mæli en bleikjan gert
rækjuna að æti sínu. Venjulega
finnst rækjan aðeins á nokkuð
mikliu dýpi (meira en 10 m) á
sumrin og forðast Ijósleitar
grynningar. Þó finnst hún
stunduim á um metra dýpi um
miðjan dag, þar sem fiskurinn
heldur sig oft.
Þess má geta, að frá Blasjö
hefur rsökjan verið flutt til
vatna í Noregi, en árangur er
ekki enn kominn i Ijós, þar sem
stutt er síðan tMraunin var 'gerð.
Það er fuill vissa fyrir þvi, að
tilraunir með fl-utnin-g á poka-
rækj-u milli vatna ha-fa heppnazt
í át-ta vötnum, þar sem vatns-
miðliun fer fram. Nýlega hefu-r
rækjunnii verið sleppt í níu önn-
ur vötn, en of snemmt er
að s-egja um árangur.
Fylgzt er af áhuga með
árangri af þessum nýhöfnu til-
raunuim. Nú þegar er eftirfar-
an-di komið í ijós: Mes-tan hl-uta
ársins er rækjan aða-lfæðuteg-
und urriða og bleikju. Gæði
þessara fi-sktegunda hafa
breytzt mjög til bat-naðar. Fis-k-
urinn er feitari, rauðari, lyst-
u-gri og bragðbetri en áður.
Á vissum svæðum í Sviþjóð
hefur dreifing poka-rækj-unnar
orðið svo vinsæl, að rannsóknar
stofan á Drottningholm hefur
orðið að koma í veg fyrir, að al-
menningur tæki hana í sínar
hend-ur.
Pokarækjan er veidd í svo-
nefnt bóm-utroll (sjá mynd). Það
er tveggja met-ra breitt og mjög
veiðið. 1 einu fimm mí-nútna togi,
um 100 metra eftir botninu-m,
hafa aflazt allt að fimm þúsund
ræ-kjur.
Vð fiutning á rækjunni milli
vatna verður að gæta þess, að
hrogn óæskilegra fisk-tegunda
fýlgi ekki með. Rækjuna verð-
ur því að veiða á haustin, þeg-
ar ungviðið hefur náð nokkurri
stærð. Þega-r rækjan er veidd í
fjal-lavötnum, þar sem aðeins
urriði og bleikja eru, er að sjáif-
sögðu ekki hætta á, að aðrar
fisktegundir Slæðist með. Hætt-
an á, að sjúkdómar berist með
rækjunni, er hverfan-di lítil, því
að þa-u sníkjudýr, sem þrifast á
rækjunni, eru hættulaus að
kalla.
Rækj-unni er s-afnað í tjarnir,
sem vatn rennur um, og síðan
er hún fl-utt. Um það bil 25 þús-
und rækj-ur eru 'látnar í 25 lítra
plastsekki. Loftinu er þrýst úr
og hreinu súrefni blásið í stað
loftsins. Ef hitastiginu er hald-
ið neðan við 10 -gráður, lifir
rækjan að minnsta kosti í sex
k-lukkustundir.
Greina má breyting-amar, sem
verða á lífsskilyrðum
(ökologiu) vatnsins eftir að
rækj-unni hef-ur verið sleppt, 1
aðgreind tímabil. Það er því mik
Inginiar Jóhannsson
Höfundur eftirfarandi grein
I ar er ungur maður, Ingimar
| Jóhannsson, sem stundað hef
I ur nám í Svíþjóð undanfaria
þrjú ár í vatnalíffræði, —
‘ Hefur hann sérstaklega kynnt
I sér rannsóknir þaer, sem Sví
| ar hafa gert í lifnaðarháttum
, vatnarækjunnar og uppgötv
un þá sem rannsóknir vísinda
1 manna leiddu til. Hin nýja
I uppgötvun leiddi í ljós að
i unnt er að hagnýta vatna-
, rækjuna til þess að auka
' fæðu silungs í köldum og
I djúpum fjallavötnum, með
itningi rækjunnar á milli
, vatna og búa silungnum
þannig betri lífsskilyrði og
I stórauka með því arðsemi
| hans.
Hefur Ingimar ritað ræki-
,lega ritgerð um þessa upp-
götvun á vegum ferskvatns
1 rannsóknarstofnunarinnar
I sænsku i Drottningholm. Ingi
| mar hefur nýlega verið ráð
i inn af Fiskifélagi Islands til
þess að kynna sér eldi lax-
' fiska og fleiri fisktegunda í
I söltu vatni og til þess að
| kynna sér fiskeldi í sjó og
, í vötnuni.
Ingimar er sonur Jóhanns
I Friðrikssonar feldskera og
i fyrri konu hans Oddnýjar
, Ingmarsdóttur frá Þórshöfn á
Langanesi. Jóhann feldskeri
1 í „Kápunni" er einn hinna
| mörgu systkina frá Efri-Hól
) um í Núpasveit, en foreldrar
. þeirra voru hin þjóðkunnu
' hjón Friðrik óðalsbóndi í
I Efri-Hólum og Guðrún Hall
| dórsdóttir, ljósmóðir.
Sveinn Benediktsson.
Bómubotnvarpa til að veiða pokarækju. (Ljósm.: M. Fúrst)
i-lsvert, að menn g-eri sér grei-n
fyrir þessari kerfisbundnu skipt
in,gu, svo að þeir vænti ekki of
skjóts árangurs.
1. Frá því að rækj-unni er
sleppt, unz hún befur náð
hámarki, má reik-na með um
5 áru-m.
2. Frá því að fyrsti árgangu-r
fisktegundar fær ótakmark
aðan aðgang að rækj-unni,
þangað til meiri hluti hans
hrygnir, iíða um 5 ár (hjá
bleikju).
3. Frá því að áhrifa af æti for
eidranna hefur gæ-tt í fuill-
um mæli á þröuon ungviðis-
ins, og þangað til ungviðið
sjáLft verður að hryigning-
arfiskum, líða um 5 ár.
4. Frá og með tímabili 2 og
óþökktan tíma til viðbótar
eiga sér st-að breytin-gar,
sem geta valdið því, að
þeirri fiskitegu-nd, sem nýt-
ir hina nýju næringu bezt,
f jölgi mest.
Með þessari skiptingu verður
un-nt að sjá, hvað gerzt hefu-r á
hverju skeiði. Tímahil 2 enda-r
1974 eða 1975 í Blasjö. Þess
vegna er enn ekki unnt að full-
yrða um árangur a-f áðurnef-ndri
tilraun, en horfur eru góðar.
Svo virðist sem ekki sé um
keppina-u-ta að ræða á næringar-
sviði rækjunna-r í næringarlitl-
uim vötnum, svo að ætla má, að
rækjan komi að tilætl-uðum not-
um við að auk-a fiskiframleiðni
vatnanna.
Uppgötvun Svía er nýjung,
sem gæti valdið straumhvörfum
-í hagnýtingu kaldra og djúpra
fjallavatna á Islandi. Er því
brýn þörf á, að hafizt verði
handa um tilraunir í þessu efni
hér á landi sem allra fyrst. Það
má ekki eiga sér stað lengur,
að til þess að aufca fiskigengd
í íslenzkum veiðivöt-num sé ein-
göngu stefnt að því að klekja út
fiski, sem síðan þrífst illa og
deyr að mestu vegna fæðuskorts
í vöt-nunum, án þess að verða að
gagni.
Ég vísa sérsta-klega til rita,
M. Fúrst, Svárdson, G. og Ni-ls-
son, N.A Ingimar Jóhannsson.