Morgunblaðið - 16.07.1971, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐEÐ, FÖSTUDAGUR 16. JÚLl 1971
Laug Lyndon Johnson?
— eftir Stewart Alsop
MANNLEG góðvild er ein
þeirra dyggða sem Vieinam-
stríðið virðist hafa rænt okk
nr. Leyniskjölin úr landvarna
ráðuneytinu (Pentagon)
hafa t.d. verið notuð til að
sýna fram á að Lyndon John
son forseti hafi verið hræsn
ari og ósannindamaður, úlfur
í sauðargæru sem hafi biekkt
þjóðina í kosningabaráttunni
og meira að segja haldið á-
fram eftir það að leyna stríðs
áformum sínum.
Það sem raunverulega kem
ur fram í skjölunum er mynd
af öxvæntingarfullum manni
»em á við erfiðleika að striða,
etreitiat gegn gífurlegum
þrýstingi, reynir að forðast
að eökkva dýpra og dýpra í
kviksyndið í Víetnam. Forset
inn reynir að fara undan í
flæmingi en hvað sem hann
xeynir herðist taumhaldið
stöðugt. Álagið er of mikið.
Vissulega er margt í skjöl
unum sem virðist sanna kenn-
inguna um hræsni Johnsons.
Til þess að finna mannlega
góðvild í garð aðþrengds for
seta verður að skilja ástandið
eins og það var á sínum tíma,
og það verður lika að skilja
hvers konar mann Lyndon
Johnson hefur að geyma.
LOFTÁRÁSIR
Athuga má tvö dæmi um
meinta hræsni forsetans. —
Fyrsta dæmi: 7. september
1964 hafði fundur í Hvíta hús
inu komizt að almennu sam-
komuiagi, eins og The New
York Times orðað það, um
að „sennilega yrði að hefja“
loftárásir á Norður-Vietnam.
Tæpum þremur vi'kum síðar,
skömmu fyrir kosningarnar,
sagði Johnson: „Til eru þeir
sem segja að við ættum að
fara norður og kasta sprengj
um og reyna að þurrka út
fiutningaleiðir þeirra . . . við
viljum ekki að bandarískir
piltar sjái um bardagana fyr
ít asiska pilta . . . og stija
fastir í landhernaði í Asíu.“
Niðurstaða: hræsni.
Annað dæmi: 1. apríl 1965,
nokkrum vikum eftir að loft
árásir á Norður-Víetnam hóf
ust, var mikilvægur fundur
haldinn í Hvita húsinu. Á
þessum fundi heimilaði for-
setimn, að 18.000 til 20.000 her
menn til viðbótar yrðu send
ir til Vietnam, og hann ákvað
enn fremur, að tvær deildir
landgöngu'liða, ®em þegar
voru komnar til landsins,
skyldu hefja sóknaraðgerðir.
Það var á þessum fundi, sem
hann „fór yfir Rúbíkon" og
skuldbatt sig órjúfanlega tU
þess að heyja „landhemað í
Asíu“.
Sama dag taldi Johnaon frá
leitt á blaðamannafundi, að
ákvörðun hams væri „afdrifa
rik á nokkum hátt. Ég veit
ekki til þesa, að fyrir liggi
nokkur hemaðaráætlun, sem
lagt er til að gripið verði til
eða hrint í framkvæmd,"
sagði hann. — Niðursfaða:
hræsni.
Við fyrstu sýn virðast báð
ar niðurstöðurnar fyllílega
rétt'laetanlegar. f>ó er sann-
leikurinn eá, að Johnson for
seti var ekki að reyna að
blekkja þjóðina heldur sjálf
an sig — og honum tókst það
í bili.
Til þess að skilja hvernig
í þessu liggur, verður að
byrja á einfaldri forsendu. —
Lyndon Johnson er enginn
kjáni. Þvert á móti er hann
mjög gáfaður og um leið gíf
urlega metnaðargjam maður.
Hann var vissulega nógu
greindur til þess að gera
sér grein fyrir þvi, að „land
hernaður í Asíu“ gæti lagt
að grunni allan þann háleita
Lyndon Johnson
metnað, sem hann hafði tengt
við störf sín í embætti. Eng-
imn nema kjáni gat ætlað ann
að. Þess vegna streittist hann
sifellt af eðlisávísun gegn
þrýstingi ráðgjafa sinna, sem
hvöttu til víðtækari og við-
tækari skuldbindinga í Víet
nam.
„SAMKOMTJLAG"
Tökum fyrra dæmið. Penta
gon-skjölin renna raunveru-
lega ekki stoðum undir þá
niðurstöðu, að ákveðið og „al
mennt samkomulag“ hafi orð
ið til meðal ráðgjafa forset
ans. En það var ekkert leynd
armál á sínum tíma (svo vitn
að sé i samtímaheimild) að
„ákafar umræour fara fram
. . . um það hvort taka eigi
upp þá stefnu að „fara norð
ur“. Að „fara norður“ merkir
samkvæmt síðustu styttingu,
sem notuð er í Washington,
að beita flugher og flota-
mætti Bandaríkjanna gegn
Norður-Víetnam. Slík stefna
gæti leitt til þess, að fjöldi
bandarískra hermanna yrði
að heyja býsna ógeðfellt
strið á landi.“
Ekkert tryggt samkomulag
var fyrir hendi, en eftir því
sem hinar „áköfu umræður"
drógust á langinn hölluðust
ráðgjafar fonsetans meir og
meir að þeirri stefnu að
„fara norður". Sumpart
vegna þesa að Johnson var
nógu skarpskyggn til að gera
sér grein fjrrir því, að það
gæti leitt til „býsna ógeð-
fellds stríðs á laindi“, vék
forsetinn sér ósjáifrátt und-
an því, að taka upp þessa
stefnu, bæði opinberlega og
að tjaldabaki, bæði fyrir og
eftir kosningarnar.
Fimm sinnum í röð, eftir
kosningarnar, var hann beð
inn að heimila „hefndarárás
ir“ gegn norðanmönnum og
hann neitaði í öll skiptin. —
Loks í febrúar 1965, eftiir
árás kommúnista á Pleiku,
studdu allir ráðgjafar hans
að undaniskildum George
Ball hvatningu McGeorge
Bundy, sem þá var staddur
í Saigon, um að „förum norð
ur stefnan“ yrði tekin upp,
og forsetinn lét treglega und
an og með sársauka.
Nákvæmlega sams konar
atburðarrás leiddi til þeirrar
ákvörðunar forsetans að
senda viðbótarherlið og fela
landgönguliðum sóknarað-
gerðir — vaxandi þrýstinigur
frá ráðgjöfum hans, ósjálfráð
andstaða forsetans, endan-
legt samkomulag blandið sárs
auka. Forsetinn vissi ekki
þegar hann tók þessar ákvarð
anir — af því hann vildi
ekki gera sér grein fyrir því
— að hann hafði farið yfir
Rúbikon. Hann vonaði enn
og bað, að dálítið fleiri flug
vélar, dálítið meira herlið á
jörðu niðri mundi neyða
kommúnista að samninga-
borðinu. Þess vegna taldi
hann sjálfur að ákvarðanir
sínar væru ekkert „sérlega af
drifaríkar", að þær fælu ekki
í sér „víðtækar hernaðaráætl
anir“.
FÖÐURLANDSÁST
Til þess að finna einhvern
snefil mannlegrar góðvildar
er nauðsynlegt að skilja tvær
staðreyndir í viðbót. Lyndon
var og er mjög stoltur maður
fullur föðurlandsástar í Tex
asstærð. Alltr — eða næst-
um ahir — ráðgjafar hans
sögðu honum, að ef hann
færi ekki að ráðum þeirra
mundi fyrsti stórfelldi ósig-
urinn í sögu Bandaríkjanna
skrifast á hans reikning.
Og hverjir voru þessir ráð
gjafar: Þeir voru næstum
því undantekningalauist ná-
kvæmlega sömu mennirnir
og höfðu ráðlagt Kennedy
forseta — og með frábærum
árangri — á dögum hættu-
ástandsins mikla í Berlín og
í deilunni um eldflaugamar
á Kúbu. Hinn fallni forseti,
sem þeir höfðu ráðlagt, hafði
margoft tekið skýrt fram, að
hann teldi hfsnauðsynlegt
þjóðarhagsmunum Bandaríkj
anna að Suður-Víetnam kæm
ist ekki undir yfirráð konim
únista. Kennedy hafði til
dæmis sagt, að „Bandaríkin
eru staðráðin í að lýðveldið
Víetnam glatist ekki í hend
ur kommúnista vegna skorts
á stuðningi sem Bandaríkja-
stjórn getur veitt.“
John Kennedy hvildi alltaf
á Johnson forseta eins og
mara allan þann tíma sem
hann var við völd. Átti hann
sem eftirmaður Kennedys for
seta að „glata Víetnam í
hendur kommúnista vegna
skorts á stuðningi Bandaríkja
stjórnar?" Þannig leiddi allt
til þess, að forsetinn tók
nauðugur viljugur þær á-
kvarðanir, sem munu alltaf
varpa skugga á þann glæsta
sess í sögunni, sem Lyndon
Johnson hafði alltaf sótzt eft
ir síðan hann var unglingur.
Þeir sem enn eiga eftir ein
hvern snefii af mannlegri góð
vild hljóta að finna vissa
samúð með þessum einkenni
lega, stolta, þrjózka, slótt-
uga og hugrakka manni.
Evtusénko leggur til atlögu:
KVEÐA VERÐUR STALÍNS
GRÝLUNA NIÐUR
1 ræðu er sovézka Ijóð-
skáldið Evgenij Evtusénko
hélt á rithöfundaþinginu í
Kreml nýlega gagnrýndi
hann b<»kmenntaforystuna í
Sovétríkjunum fyrir að þora
ekki að veita yngri kynslóð
rithöfunda hlutdeild í stjórn
bókmenntastofnananna. Krafð
ist hann þess að hætt yrði að
vekja upp Stalínsgrýluna.
„.lafnöldrum minum er
leyft að stýra geimförum o.s.
frv. Hið eina sem þeir fá
ekki að stjóma, eru bók-
menntatímarit okkar,“ segir
hið 38 ára gamla ljóðskáld í
ræðu sinni sem birt er í rit-
inu Literatumaja Gazeta.
ÖLDRUÐ FORUSTA
„Allir vírðast halda að við
séum enn börn, sem ekki er
hægt að trúa fyrir fullorðins
leikföngum, þar eð við mynd-
um eyðileggja þau vegna
reynslu)eys;s“ seg.r Evtu
séniko, sem er þekktur fyrir
að vera ómyrkur í rnáli.
Rithöfundaþingið svaraði
hins vegar ásökunum Evtu-
sénkos með því að endur-
kjósa stjóm sína, en í henni
eru 226 af 7000 meðlimum rit
höfundasambandsins, flestir
eru stjómarmenn yfir sex-
tugt. Dagleg starfsemi sam-
bandsins er í höndum 45
manna framkivfemdanefndar
og formaður hennar er rithöf
undurinn Konstantin Fedin,
79 ára að aldri. Aðalritari
sambandsins er Georgi Mark
ov, 60 ára rithöfundur sem
talinn er mjög íhaldssamur og
gegnir hann einnig veigamikl
um störfum varðandi rekstur
þess. Markov hélt að þessu
sinni aðalræðu þingsins í stað
Fedins sem gat það ekki
sökum hrumleikEL
„BARNATRÚ"
Evtusénko hefur hneysiklað
bæði landsmenn sína og aðra
með ýmsum ummælum sínum
á ferðum utan Sovétríkjanna
og enn velgir hann þeim und-
ir uggum Hann minnti starfs
bræður sina á uppijóstranirn
ar eftir dauða Stalíns um
„viss atriði í fortíð okkar,
sem við annaðhvort höfðum
ekki hugmynd um eða rétt
fundum þefinn af.“
Hann skírskotaði tæpi-
tungulaust til ranglætis Stai-
íns-timabilsins, sem leitt hefði
af sér blygðunarleysi hjá
mörgu ungu fólki, en endur
skoðun gildismats hjá öðrum.
„Við höfum gengið í gegn-
uim margar „pólitískar hreins
anir". En þó að við höfum
glatað okkar blindu barnatrú
á sumt í gildismati kommún-
istisku flokksvélarinnar, trú-
um við óhagganlega á þjóð
okkar," sagði Evtusénko.
„Við höfum endanlega for-
dæmt skurðgoðadýrkun (til-
beiðsla eins, aimáttugs leið-
toga) og það mat á manneskj
unni, að hún sé aðeins Mtil
skrúfa í stórri vél (eins og
Stalín hefði orðað það)“.
LlFSFLÓTTI
Evtusénko hvatti menn til
að vera á verði gegn gömlum
mistökum, „til þess að hin
miklu efnahagsiiegu og menn-
ingarlegu afrek bylitingaír okk
ar verði ekki að engu gerð
vegna lýðsfcrums."
Hann krafði.st þess að
„ekki væru tiltekin efni
bönnuð í skáldskap," án þess
þó að nefna ritskoðun berum
orðum.
„1 bókmenntum ofcfcar snið-
göngum við viss atriði í for-
tíðinni eða búum til stað-
reyndir (í einhverju fórmi) í
samræmi við stjórnmáia-
ástand samtímans. Þetta get-
ur valdið þvi, að við leiðum
lesendur okkar á viiMgötur
eða gefum þeim ófullniægj
andi upplýsingar, og þar með
Evgenij Evtusénko.
gerum við þá að ófullnægj-
andi samifélagsverum."
Að lofcum hæddist Evtu-
sénko að þeim sem „yrkja lé-
leg ijóð um Vietnam, á með-
ar. þeir hlusta á girát sjúks
granna. Það er flótti frá
raunveruleikanum,“ sagði
skáldið.