Morgunblaðið - 15.08.1971, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. ÁGÚST 1971
99
geri ég mér ljóð af
*
Undan og ofan af Stefáni Olafssyni
OLDIN
Stefán Ólafsson var uppi á
17. öld, og er þar að sumu
leyti tímaskekkj a, en að von-
um ekunig barn síns tíma.
Þessi öld er um fleat ein
mesta anmæðuöld íslandssög-
unnar. Danakóngur situr í
sinmi Kaupinhöfn með óskor-
að eimveldi upp á vasann, en
beitir því á mjög vafasaman
hátt við stjórn á eylandinu
við yzta haf. Landsmenn ráða
að mjög litlu leyti yfir eigin
högum, atvinnuvegum og
menningu, og verzlunaránauð-
in er þar þyngst á metunum.
Hinn nýi siðux hefur verið
við lýði í noklkra áratugi, og
hefur tekið á sig mynd e. k.
grýlutrúar, — hégómlegur
púrítanismi og strangtrú
vaða uppi í allri fáfræðinni,
og afsprenf i þessa samspils
og annars er galdrafárið.
Bkki er von að við slíkar
aðstæður þróist gróskumikil
menming og blómlegar bók-
menntir, en þó eru bitastæð
bókmeruntaverk innan um.
Nægir þar að nefna Passíu-
sálmana og sum önnur verk
Hallgríms Péturssonar, og svo
Píslarsögu séra Jóns Magruúa-
sonar, einstakt verk sinnar
tegundar.
MAÐURINN
Segja má að Stefán Ólafs-
son og ætt hans hafl í stórum
dráttum borið uppi íslenzkar
bókmenntir allt frá siðaskipt-
um og fram undir aldamótin
1700. Þar verður þó auðvitað
að akipa séra Hallgrími
fremst, en Jón Magnússon leit
hins vegar ekki á sig sem
skáld, heldur píslarvott, þótt
gildi Píslarsögunnar sé nú
fyrst og fremst bókmennta-
legt.
Stefán Ólafsson fæddist að
Kirkjubæ í Hróarstungu í
kringum 1620. Afl hans var
séra Einar Sigurðsson í Ey-
dölum, eitt aðalskáld Guð-
brands biskups Þorléikssonar.
Þkktasta Ijóð hans er viki-
vakaljóðið „Nóttin var sú ágæt
ein . . .“ Faðir Stefáms var
séra Ólafur, sonur Einars,
preatur í Kirkju'bæ og áður
rektor Skálholtsskóla, og var
hann sömuleiðis eitt af höfuð-
skáldum síns tíma. Bróðir Ól-
afs var Oddur Skálholtsbiskup
og yfirleitt voru í ættinni ýms
ir afbragðsmenn. Séra Einar í
Eydölum var tvíkvæntur og
átti 11 böm, en með síðari
konunni kom geðveiki inn í
ættina og átti eftir að verða
ættarfylgja hin versta.
Stefán ólst upp í heimahús-
um en gekk í Skálholtsskóla
um 1639. Um það leyti var
Brynjólfur Sveinsson biskup
í Skálholti og fór vel á með
þeim Stefáni. Var Stefán um
tíma ritari biskups. Árið 1643
sigldi hann til Kaupinhafnar
og innritaðist í háskólann þar.
Lagði hanrn stund á guðfræði-
nám, en komist fljótlega í
kynni við Óla Wonm, mikinn
húmanista og norrænumann.
Worm tók þessum unga ía-
lendingi tveimur höndum og
setti hann meðal annara í að
þýða Völuspá og Ormisbók
Snorra-Eddu á latímu, og var
þýðingin á Völuspá prentuð í
útgáfu Resens 1665.
Bréfaskipti Óla Worm höfðu
vakið áhuga á íslenzkum bók-
menntum í Fraíkklamdi. Maz-
arin feardináli var einn þeirra
er hrifust af norrænni fom-
menningu, og ætlaði að gamg-
aat fyrir söfnun norrænma
handrita. Var Stefáni Ólafs-
syni boðið 1646 að gerast
norrænn fomfræðingur í
Paríis, ef til vill fyrir áeggjan
franska sendiherrans í Dan-
mörfeu. Ekki varð úr förinml
þó að Stefán væri til í tuskið,
og mun Brynjólfur bisfeup
hafa ráðið honum frá að taka
boðimu. Jón Þorkelsson telur
að öfumd hafi ráðið viðhorfi
biiskups, en það hangir þó allt
í lausu lofti. Hins vegar
missti Mazarin fljótlega áhug
ann á fornfræðum, svo að ekki
er víst að Stefán hefði haft
áramgur sem erfiði.
Stefán stundaði námið af
kappi, lauk prófl og hélt síð-
an beirnf heim til íalands árið
1648. Hann fór austur á firði
til ættarstöðvanna, og sótti um
prestsembættið að Vallanesi,
en sá sem þann stað hafðd áð-
ur var nýlátinm. Naut hanm
stuðnimgs biskups og fókfe
staðinn 20. janúar 1649. Þarna
í fcrímg um Vallanes voru ætt-
menm Stefáns á búum sínum,
þ. á m. séra Bjami Gissurar-
som, frændi hans og skáld í
Þingmúla („Kvæði um sam-
líking sólarinnar“), svo að
Stefán var þarna í vinahópi.
Árið 1651 kvæntist hann
Guðrúnu Þorvald-sdóttur frá
Auðbrekku í Öxmadal, en hún
var tengd Brynjólfi biskupi
og varð þeim átta barma auð-
ið. Stefán var hrökur alls
fagnaðar í sínu héraði, gleði-
maður og söngmaður hinm
mesti, em hann varð að gæta
stöðu sinnar sem sálusorgari
og ekfei er vitað annað en
mannorð hans hafi hreimt
haldizt.
Upp úr 1659 fer heilsu hans
að hraka, en þá fékfe hiann
sér aðstoðarprest og hafði æ
síðam. Bæði er talið að auk-
inm gildleiki Stefáns og bækl-
un af fótbroti hafi valdið þess-
um heilsubresti, en eirnnig tók
ættarfylgjan, þunglyndið, að
segja til sín.
Stefán varð héraðsprófast-
ur 1672, en andaðlist í Valla-
nesi 29. ágúst 1688.
SKÁLDSKAPURINN
Stefám Ólafsson er hið eina
af hinum svonefndu aust-
firzfeu skáldum, sem fengið
hefur ljóð sín útgefin. Ljóð
hams voru mikilsmetin af
samtímamönmum hans, en
eina prentsmiðja landsins var
að Hóluim og einbeitti sér að
trúarlegum bófemenntum, svo
að veraldlegur skáldsfeapur
Stefáns kom ekki út fyrr en
löngu eftir hanis dag. Hann
hefur verið á talsverðum
hrafeningum og eru mörg
handritanma brengluð og ó-
áreiðanleg.
Eins og flest skáld þessa
tíma, var Stefán prestur og
orti því nofekurt magn trúar-
legs skáldsfeapar og sálma.
Honum hefur hins vegar verið
veitt lítil athygli, enda trúar-
samnfæring Stefáns efeki miklu
meira en sjálfsögð sfcylda.
Það er því veraldlegur skáld
Stefán Ólafsson,
skáld og klerkur.
skapur sem heldur merki hana
á loft í dag, — hins vegar eru
sfeilin niiilli hinis trúar- og ver-
aldlega sikáldskapar ekki
skörp, því að óneitamlega er
trúin nærri Stefámi þó að hún
eigi við ramman reip að
draga, þar sem eru hin jarð-
legu gæði.
Eims og miargir af ættmönn-
um hans, þá yrkir Stefán
kliðmjúlk, oftast einföld ljóð.
Kímni hefur hann til að bera
í ríkum mæli, og glögga at-
hyglisgáfu á hið akoplega. En
hanm er eimmig vel að sér í
skáldamáli, fornu og nýju,
bragarháttum og kenningum
— en flesit eru þó ljóð harus
alþýðleg.
Ljóðlist Stefáns er sjálfri
sér næst, ef svo mætti segja,
og leitar ekki langt yfir
skammt; ef til væru
hreppabókmenntir, skipuðu
ljóðs hams þar heiðurssess.
Góð veðrátta gerngur,
geri eg mér ljóð af því,
þetta er fagúr fenguir,
fjölga grösin á ný.
Slik og þvílík eru skáld-
skaparefni Stefáns; hamm yrk-
ir af litlu tilefni, dregur upp
ífeopmyndir af sveitungum
síniuim, veltir veðrimu fyrir
sér, hugleiðir lifnaðarhætti
sína og anniarra. Það þarf efcki
meira en að guðað sé á glugga
eða að Skáldið sé truflað við
bókiðju af syngjandi manni,
— Stefán gerir sér Ijóð af
því. Hann yrfeir um hesta,
tóbak, vín, búsýslu, börnin
sín o. s. frv. Einmig deilir
Stefán á heimaástandið að
hætti margra samitímaskálda.
Ádeilur og siðavandanir Stef-
áns virðast þó fremur vera í
nösumum á honum en að
hann hafi verið vandlætari.
í ölvísum sínum vegsamar
hann til dæmis vínið í eimu
ljóði en bölvar því í öðru, en
hóflega drukkið vín er aug-
ljóslega Stefámi að skapi.
Þekktastur er Stefán þó
fyrir ljóðræn ástarkvæði sín,
eins og „Meyjarmissi11 („Björt
mey og hrein“) og „Rauna-
kvæði“ („Ég veit eina bauga-
línu“), en þessi ljóð hafa
lengi verið sungin.
Stefán Ólafssom þýddi einn-
ig nokkuð úr latinu, bæði eft-
ir Virgil og Hóratius, og var
af sumum nefndur „Horatius
íslands“.
Greina má í sumum Ijóða
Stefánis næma náttúrusfeynj-
un, löngu áður em húm kemur
í tízku. Má líta á Stefán sem
einis konar undanfara rómiam-
tíkurinnar (reyndar eru bæði
Bjami Thorarensen og Jónas
Hallgrímsson af ætt hanis).
Kfenni Stefáns er stundum
stórfeostleg og allklúr, og í út-
gáfu Bókmenntafélagsins
sleppir Finmur Magnússon
nokkrum kvæðum, sem hanm
taldi óprenthæf af þeimi sök-
um.
Bn innan um skopið, gætir
niokkurs trega hjá Stefáni Ól-
afssyni og rís hamm hæst í
trúarlegri undirgefni „Svana-
sömgs“ — bafesýn sem skáldið
orti á gamals aldri.
Þótt sfeáldsfeapur Stefáns sé
efeki ómengaður af ástandi
sínis tíma, t. d. galdratrúnmi,
þá stingur glaðværð hans
og skop í stúf við dimmu og
druniga aldarfarsins, og vafa-
laust á það stóram þátrt í vin-
sældum hans. Að mörgu leyti
er skáldsfcapur Stefánis lífs-
flóttaskáldskapur, en efeki er
unnt að fara nánar út í það á
þessu hundavaði.
f dag er afhjúpaður að
Vallanesi minnisvarði um
Stefán Ólafsson, gerður af
RSkharði Jónasymi, eftir mál-
verki í Þjóðmimj asafnimu. —
(Sjá miynd).
(Á. Þ. tók saman.)
Okano
Albert
Kamamafo
Sugiyama
Hafsteinn
Sagt eftir leikinn við Japani
Dönum I Danmörku og vissi því
VDD LITUM inn í búnlngsklef-
ana hjá islenzka og japanska
landsliðinu eftir landsleikinn til
þess að heyra álit manna á leikn
um:
Shun-Ichiro Okano formaður
japanska knattspyrnusambamds-
ims: „Þessi leikur var mjög
skemmtilegur og liðin áttu bæði
góða kafla. Þetta var fremur
hraður leikur og mér fannst
j'aifmtefli sanngjarnt eftir gangi
leiksfeis, en hins vegar vorum
Við heppnir að fá þessi mörk.
Istenzfea liðið tel ég hættutegra
en ég bjöst við og í því eru marg
ir skemmtilegir leikmenm. Nr. 7
og 5 fundust mér beztir."
Allbert Guðmundsson fiormað-
uir KSl: „Ég var búinn að sjá
þetta japanska Uð leifca á mióti
að þetta eru flinkir og góðir
leíkmenn. Því bjóst ég við
skemmtitegum leik og varð ekki
fyrir vonbrigðum með það, en
hins vegar er það áhygjuiefni
hvernig við fengum þessi mörk
og það veldur vonbrigðum. Það
á tiil dæmis ekki að koma fyrir
að leikmenn hiki í sambandi við
dóma, eins og kom fyrir áður
en fyrra markið var sett. Vegna
þess að Hnuverði og dómara bar
ekki saman hikuðu okkar strák-
ar og það varð til þess að fyrra
markið var skorað. Hitt er svo
að strákarnir okkar eru alilt of
ragir við að skjóta og setja brodd
í sóknina og þó erum við alltaf
að hamra á þessu við þá, en
þegar á reynir stenzt þetta
aldrei eins og efni standa tit
Jafntefli í þessum teik hefði
ekki verið ósanngjarnt, en það
má minna á að þetta japanska
lið varð nr. 3 í siðustu Olympóiu-
keppni og Danir sigruðu það um
daginn með 3:2 í leik sem var
einnig jafnteflisleikur."
Sugiyama nr. 11: „Ég er mjög
ánœgður með að við unnum þenn
an leik. Þetta er síðasti leikur
ofckar í þessari 7 leikja feeppnis-
för og það var ekki seinna vænna
að vinna leife. Mér þótti skemmti
legt að feilka á móti íslenzka Hð-
inu sem lék prúðmanntega og
er gott lið.“
Óiafur Sigurvinsson bakvörð-
ur islenzka landsliðsins: „Ég vil
nú sem minnst segja um þenn-
an leik, en hann var skemimti-
tegur. Japanska liðið er létt leik-
andi iið, en við uppskárum efeki
sem við sáðum.“
Kamamioto nr. 9: „Þetta var
jafn leikuir, en við vorum þeir
sem höfðu meiiri heppni. Nr.
5 fannst mér beztur."
Matthías HaHgrimsson: „Mér
fundust þetta ekki réttlát úrsHt
miðað við gang leiksins. Mörfe-
_in gátu alveg eins verið okfear
og það vantaði aðeins herzlú-
muninn á að skora í þessuim
leík, en það er víst nokkuð stórt
atriði þegar á allt er litið.“
Haifisteinn, Guðtnundsson lands
liðseinvaldur: „Ég er óánægður
með það að við skyMum tapa
þessum leik og sérstaklega það
hve mörkin voru ódýr. Þaðhefði
verið eðlilegt e.ftir gangi teiiksins
að við skoruðum eitt eða tvo
mörk, en það vantaði broddinn
í sókn llðsins og menn vonu ot
ragir við að skjóta á markið.“