Morgunblaðið - 15.10.1971, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐU), FÖSTUDAGUR 15. OKTÓBER 1971
Otgafandi hf. Árvakur, Raykiavik.
Framkvaamdastjóri Haraldur Sveinsson.
Rilstjórar Matthias Johannesssn.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Aðstoðarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10-100
Augiýsingar Aðalstræti 6, simi 22-4-80.
Áskriftargjald 195,00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasölu 12,00 kr. eintakiö.
„KORKTAPPINN f
„FLÖSKUNNP4 OG FLOTA-
STYRKUR RÚSSA
E’kkert ákvæði í málefna-
samningi ríkisstjómar-
innar heíur sætt jafn al-
mennri andstöðu og það að
tefLa öryggismálum þjóðar-
innar í tvísýnu til þess að
knýja fram samstöðu við
kommúnista um stjómarsam-
vinnu. Hinn margefldi floti
Sovétríkjanna á Norður-At-
lantshafi hefur valdið ugg
með hinum lýðfrjálsu þjóðum
og þá einkum í Noregi, en
einnig hér á landi hefur það
orðið mönnum umhugsunar-
efni, hversu mikla áherzlu
Sovétríkin leggja á uppbygg-
ingu herskipaflota síns á
hafinu umhverfis ísland, og
virðist þar ekkert lát á. For-
maður þingflokks Framsókn-
arflokksins viðurkennir t.d.
þessa staðreynd í forystu-
grein í Tímanum fyrir
skömmu, þegar hann segir,
að „vegna nábýlisins við Sov-
étríkin hafa Norðmenn fylgzt
með þessu með nokkrum
ugg“.
En þó Þórarinn Þórarins-
son geri sér þannig grein fyr-
ir hinni auknu spennu á
Norður-Atlantshafi og ástæð-
unum fyrir henni, skortir
hann einurð til þess að draga
af henni réttar ályktanir.
Þannig segir hann: „Aukinn
vígbúnaður Rússa á norðan-
verðu Atlantshafi, sem með-
al annars sést af auknum
skipaferðum við ísland, er
gott dærni um, hvemig her-
styrkur annars aðilans hvetur
til aukins vígbúnaðar hjá
hinum.“ Þetta segir sami
maðurinn og fyrir skemmstu
flutti um það hjartnæma
ræðu á Varðbergsfundi, af
hvaða orsökum Atlantshafs-
bandalagið væri stofnað og
talaði um samstöðu lýðræðis-
flokkanna í öryggismálum
þjóðarinnar. Þessi maður tal-
ar um „ugg Norðmanna"
vegna aukinna umsvifa sov-
ézka flotans sem sjálfsagðan
hlut hjá smáþjóð, sem óttast
um frelsi sitt. En hvað þá um
íslendinga og öryggi þeirra?
Hlýtur ekki sama uggsins að
gæta hjá þessum smáþjóðum
báðum?
Og uggurinn stafar af því,
að með auknum umsvifum
sovézka flotans og flughers-
ins á íslandshöfum hefur
valdajafnvægið raskazt á
þremur árum og gerir eftir-
litsflugið frá Keflavíkurflug-
velli, sem ríkisstjómin var
svo smekkleg að kalla
„njósnastarf“ í fréttatilkynn-
ingu fyrir skömmu, enn
nauðsynlegra en áður fyrir
okkur og bandalagsþjóðir
okkar. Þetta veit Þórarinn
Þórarinsson fullvel, þótt
hann telji e.t.v. heppilegra að
láta öðru vísi í bili. En at-
hyglisvert er að í fréttatil-
kynningum íslenzku ríkis-
stjórnarinnar er haft enda-
skipti á hlutunum og augljóst
fyrir hverja skrifað er. Til
að fylgjast með njósnaflugi
Rússa hér við land hefur
Atlantshafsbandalagið haft
eftirlitsflug og er það nauð-
synlegur þáttur í öryggis-
málum NATO. Hvernig væri
að Þórarinn Þórarinsson
leiddi hugann að þessu. Time
magazin fjallar ítarlega um
þessi mál í nýútkomnu hefti
og kallar ísland „korktapp-
ann í flöskunni“ og segir, að
Rússar séu í þann mund að
ná áþreifanlegasta ávinningi
sínum á íslandi. Formaður
þingflokks Framsóknarflokks
ins og ýmsir fleiri mættu
hugleiða það.
Sannleikurinn í málinu er
sá, að Sjálfstæðisflokkurinn.
einn allra stjórnmálaflokka á
íslandi, hefur aldrei hvikað
frá settu marki í öryggismál-
um þjóðarinnar, því að ís-
lendingar skipi sér í sveit
með öðrum lýðræðisþjóðum,
sem þeir eru skyldastir og
eiga mest samskipti við. Hins
vegar hefur það hent lýðræð-
isflokkana báða, Alþýðu-
flokkinn einu sinni og Fram-
sóknarflokkinn nú tvisvar að
verzla við kommúnista með
þetta eitthvert mesta sjálf-
stæðismál íslenzku þjóðar-
innar. Hámarki nær þó lág-
kúran, þegar stjórnarflokk-
amir láta einungis kanna
efnahagsleg áhrif varnarliðs-
ins á íslandi. Varnarlið er
ekki á íslandi af efnahags-
legum ástæðum, heldur af ör-
yggisástæðum. Vegna þess að
íslendingar eru lýðfrjáls þjóð
og langar tiil að vera það
áfram.
s%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%^

feróarispa
En nú er að haía hratt á hæli
og heimsækja þá í neðra, eins og þeir
segja á Héraði. Forn frægð stendur
Seyðisfirði áreiðanlega fyrir þrifum.
En hann nýtur einnig góðs af sínum
djúpu rótum. Yfir honum er kyrrlát og
höfðingleg stemmning, það er eins og
hann láti ekkert fara í taugarnar á sér,
ekkert hagga sinni stóísku ró. „Það var
skemmtilegt að sjá Bjólfinn eftir öll
þessi ár,“ sagði fullorðin kona fædd og
uppalin á Seyðisfirði þegar hún kom
þangað í heimsókn, „hvað hann er orð-
inn grænn upp eftir öllum hlíðum.“
Sveinn Guðmundsson, sem segist vera
„einn þeirra fáu sérvitringa sem ekki
eru fæddir á Seyðisfirði, en kunna þar
prýðilega við sig“, sagði að nú væru
aristókratarnir horfnir úr Seyðisfirði.
En þeir hafa skilið eftir sig minjar og
merki. Og ekki sýndist mér lítill höfð-
ingsbragur yfir Guðlaugi Jónssyni og
heimili þeirra hjóna. Á neðri hæðinni
er gömul verzlun föður hans. Verzlun
Jóns E. Jónassonar. Innan tíðar verð-
ur hún dýrmætur minnisvarði um þá
tíð, þegar kaupmenn voru ekki alltaf
að þrasa um lokunartíma sölubúða en
settu svip á umhverfi sitt. Mest hafði
ég gaman af peningakassanum; á honum
stendur: Kristianía. Ekki hefði ég
orðið hissa, þótt við hefðum hitt Ibsen
gamla á tröppunum, með litla innpakk-
aða flösku í hendinni. Guðlaugur er
sænskur konsúll, ef ég man rétt. Einn-
ig er hann umboðsmaður Eimskipafé-
lagsins. Hann sagði að áhöld væru um
hvort búið væri að frysta fleiri kassa á
Seyðisfirði eða Neskaupstað. Þegar við
vorum á ferð höfðu verið fluttir út 14
þúsund kassar af frosnum fiski frá
Seyðisfirði. Stakk talsvert i stúf við
það sem ég heyrði uppi á Héraði: að
það væri gott og blessað að staðirnir
hefðu hlutverkaskipti þarna á Austur-
landi, t.a.m. gæti útsala áfengisverzlun-
arinnar verið áfram á Seyðisfirði! Já,
hvi ekki? Yfirleitt verður áfengi betra
eftir því sem það er eldra. Þannig má
einnig líta á Seyðisfjörð. Og — þar
vinna nú á annað hundrað manns við
skipasmíðar. Á þessu ári verða
sjósettir þar átta eða níu bátar,
12—100 tonn að stærð. Nú liggja fyrir
pantanir i þrjá 100 tonna báta hjá Vél-
smiðju Seyðisfjarðar. Geri margir
menntaskólar betur.
En samt er erfitt að risa undir fornri
frægð, þegar Seyðisfjörður var eins
konar höfuðstaður landsins. Þá var
t.a.m. byggt svo veglega að það
stendur bænum nú fyrir þrifum.
Sjúkrahúsið sem byggt var skömmu
upp úr heimastjórninni er smækk-
uð mynd af Menntaskólanum á Akur-
eyri. Fallegt hús og gott — og óþarfi
að byggja nýtt, er sagt.
Þar er pláss fyrir aldraða uppi
á lofti. Sömu sögu er að segja um
barnaskólann sem er einnig stórglæsi-
legt minnismerki frá þessum tíma,
byggður 1898. Eitt stærsta hús á land-
inu þá. Hvorugu þessara húsa má
breyta, en auðvitað á að byggja ný.
Kirkjan? Kannski hefur henni verið
breytt of mikið. Þó eru í henni góðir
gripir, t.a.m. sálmatafla frá 1840 sem
fannst við flutning.
Gömlu húsin minna á Eskifjörð.
Furðulegt er að sjá gamalt verzlunar-
hús á Eskifirði úti í miðri
aðalgötunni. Það er kallað Gamla
búð og er eitt elzta hús
fyrir austan. Nú er unnið að þvi að
steypa götuna og senn verður kominn
stórborgarbragur á plássið, enda ekk-
ert skrítið eins og meirihluti hrepps-
nefndar er saman settur. Ráðgert er að
flytja Gömlu búð um breidd sína við
tækifæri. Einhverjir hafa boðizt til að
flytja hana fyrir upphæð sem góður
Eskfirðingur sagði mér að mundi ríða
hreppsfélaginu að fullu. En — hverju
skal ekki fórna fyrir menninguna?
Annars er Gamla búð ágæt þar sem
hún nú er: veglegur minnisvarði um
nærgætni Eskfirðinga og virðingu
þeirra fyrir þvi sem gott er og gamalt,
og eitt sinn setti svip á bæinn, þótt nú
sé komið til ára sinna. Þeir, sem fara
svo nærfærnislega með gömul menn-
ingarverðmæti, búa áreiðanlega vel um
sitt gamla fólk. Ekki stóð alltaf út af
fyrir því, samt hefur það skilað okk-
ur landi sem er bezt allra landa. Ekki i
draumum okkar, heldur hagskýrslum.
I nýútkominni bók sinni um Eski-
fjörð segir Einar Bragi, að Gamla búð
sé „tæplega yngri en frá 1836 og alls
ekki eldri en frá 1816“.
Svo förum við yfir skarðið, upp úr
þokunni og ökum inn í blámann. Það
er tignarleg sjón. Þó að Fjarðarheiði
sé fögur og Hellisheiði brött og ógleym
anlegt að sjá Héraðsflóa blasa við og
opna sinn bláa, suðræna faðm, þykir
mér Oddsskarð alltaf tilkomumest. En
það finnst kannski ekki öllum. Bráð-
um fá þeir jarðgöng í stað skarðsins,
það verður góð og nauðsynleg sam-
göngubót. Og Neskaupstaðarbúar eiga
svo sannarlega fyrir henni, svo lengi
sem þeir mega þreyja þorrann á eig-
in spýtur undir egghvössum hlíðum
þessara kröppu fjalla. Og áreiðanlega
hafa þeir sín hrútahjallaveður eins og
Seyðfirðingar.
Neskaupstaður er myndarlegur bær í
örum vexti. Þar búa menn m.a. sem lifa
á þvi að vera pólitikusar. Og þar er
öll yfirstéttin í Alþýðubandalaginu.
Hún á mörg hlutafélög. Nei, gott fólk,
þetta eru ekki venjulegir íslenzkir
stofukommúnistar, heldur stórkapítal-
istar inn við beinið. Og svo eru þarna
margar konur sem prjóna sokka og
peysur í frístundum sínum og skamm-
ast sin ekkert fyrir það. Meira að segja
gengur sá norðfirzki Peppone í rauð-
um heimaprjónuðum sokkum og peysu
úr íslenzkri ull. Hér mundi Þórbergur
segja kort og gott: Ó, Jesús minn!
Vel á minnzt. Því miður komumst við
ekki í Viðfjörð þessu sinni. Þórbergur
hefur gert hann að fyrirheitnu landi.
En ekki hafa allir orðið varir við fyrir-
bærin þar.
★
Eitt. orð misritaðist i næst síðustu
„rispu“ (og er það vel sloppið). Það var
Djúpilækur (varð að Djúpidalur),
Kristjáni skáldi frá Djúpalæk þótti þetta
auðvitað miður og bið ég hann forláts.
Skal ég nú gera nokkra bragarbót:
Stefán Árnason faðir Arnar Arnarsonar
drukknaði í ánni þarna. Ég minntist á
þessa á um daginn í sömu „rispunni"
og sagðist ekki muna hvað hún héti.
Hún heitir Miðfjarðará. Hún varð
Stefáni að aldurtila. Þá var hann
vinnumaður i Miðfirði, næsta bæ við
Kverkártungu. Áin rennur fyrir neð-
an túngarðinn á Kverkártungu. Hún var
í vexti þegar Stefán drukknaði í henni.
Stefán Árnason var bláfátækur og
varð að selja undan sér eina hestinn
sinn skömmu áður en hann dó, til þess
að hann gæti framfleytt bjargarlausu
heimilinu um stund. Örn Arnarson, eða
Magnús Stefánsson, var fæddur í
Kverkártungu. Það var örreytiskot
langt frammi í heiði, nú löngu komið I
eyði. En það var þarna sem Örn, hrepps-
ómaga-hnokki, „hírðist inni á palli /
ljós á húð og hár“. „Líf hans var til
fárra fiska metið“, en það hefur hækk-
að talsvert í verði á sama tíma og krón-
an hefir ekki við að falla. Og ekkert
stöðvar það fall (sbr. hækkunina á
fjárlögum um 3,000,000,000 króna. Það
hefði Stefáni Ámasyni þótt allhá upp-
hæð.)
M.