Morgunblaðið - 02.02.1972, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. FEBRÚAR 1972
11
Eftirfarandi erindi flutti Vil-
hjálmur Þór í Rotaryklúbbi
Reykjavíkur 19. janúar s.l.
Ein helzta ástæða Paul Harr-
is til stofnunar Rotary var að
skapa kynni milli manna, sem
höfðu mismunandi skoðanir og
unnu í mismunandi starfsgrein-
um. Með þessum kynnum vildi
hann fyrirbyggja ýfingar og fyr
irbyggja, að lagður væri trún-
aður á rógburð milli manna og
stétta. Von hans var að takast
mætti að skapa vináttu milli
manna i stað tortryggni og mis-
skilnings. í kjölfar þessa kom
svo vonin um að hið sama mætti
takast að skapa milli þjóða.
Hvernig hefur þetta heppn
ast? Vafalaust hefur einhver ár
angur náðst. En mér virðist samt
að oft, alltof oft, komi það fyrir
í viðskiptum manna á milli, að
vinarhót, greiði og góð hjálp er
ekki goldin í sömu mynt. Já
gleymist furðu fljótt og láti sig
henta það, að hlusta á rógburð
um þann sem vinur er, og
hlusta á fagurgala annarra sem
aldrei hafa viljað viðkomandi
neitt gott. — Þetta sem nú var
sagt virðist mér einnig eiga við
um viðskipti milli þjóða. Hafi átt
sér stað og eigi sér stað hér hjá
okkur Islendingum um mat á við
skiptum þjóða við okkur.
Ætlun mín er hér á eftir að
draga fram og minna á nokkuð
af því sem Bandaríkin hafa ver
ið okkar heimsálfu og landi
okkar Islandi í viðskiptum við
okkur síðustu áratugi.
Þegar dró að lokum síðustu
heimsstyrj'aldar, var það ljóst
leiðtogum margra þjóða, að ekki
var nóg að sigra á vígvöllunum.
Það var nauðsynlegt að gera ráð
stafanir til að þjóðir Evrópu
gætu grætt þau ógnar sár sem
af styrjöldinni leiddu. Allt meg-
inland Evrópu var flakandi
Vilhjálmur Þór, fyrrum utanríkisráðherra:
Marshallh j álpin
og margvísleg aðstoð
í sárum. Mannvirki voru í rúst-
um. Framleiðslutæki og fram-
leiðslan öll var í molum. Sam-
göngur og viðskipti milli staða
og landa var slitin sundur.
Það var ljóst öllum hugsandi
mönnum, að fram undan var stór
kostleg hætta. Hætta á efnahags
legu öngþveiti og algjöru von-
leysi og þar af leiðandi framund
an fjárhagsleg og sálræn eymd
og hörmungar.
Enda þótt allir leiðtogar
hinna sigrandi þjóða sæju þetta
og viðurkenndu, þá varð það
Roosevelt forseti Bandarikj-
anna, sem tók sér fyrir hendur
að boða til ráðstefnu á árinu
1944 til þess að leita eftir úrbót
um þessa mikla vanda. Ráðstefn
an var haldin i Brettonwoods,
smábæ í nyrzta fylki Bandarikj-
anna, og er ráðstefnan jafnan
síðan kennd við þann bæ.
Allir bandamenn og vinveitt-
ar þjóðir sendu fulltrúa til ráð-
stefnunnar. Samkomulag varð
um nauðsyn þess að hafast að
gegn þessu böli. Ráðstefnan var
einhuga um að leggja til að kom
ið yrði upp tveimur stofnunum.
Alþjóðagjaldeyrissjóði og Al-
þjóðabanka, og ráðstefnan var
einhuga í að hvetja allar þjóðir
til að verða þátttakendur þess-
ara stofnana. Fulltrúar Austur-
Evrópuþjóðanna voru þarna með
og gerðu þessar ályktanir og
áskoranir með öðrum.
Þegar kom til formlegrar stofn
unar þessara tveggja fyrirtækja,
þá urðu Bandaríkin langstærstu
þátttakendur, lögðu stærstu f jár
hæðimar fram I stofnfé þeirra.
— En af einhverjum ástæðum
Vilhjálmiu- Þór.
drógu Austur-Evrópuþjóðirnar
sig nú í hlé. Þær höfnuðu því
algjörlega að vera með í þessari
björgunarstarfsemi.
Báðar þessar Alþjóðastofn-
anir hafa reynzt vel. Báðar hafa
þær, hvor á sínu sviði gert stór
kostlega hluti til að afstýra
vandræðum, til að styrkja efna-
hagskerfi þjóðanna og til upp-
byggingar á margskonar fram-
leiðsluaukningu og til bættra
lífskjara.
Bankanum var ætlað að lána
til endurbyggingar á hernaðar-
svæðunum fyrst og fremst. Hann
byrjaði á því, meðal annarra
fengu Frakkar, Hollendingar og
Italir slík lán. En það varð strax
ljóst að fé bankans hrökk
skammt til þeirra ógnar verk-
efna, sem biðu á meginlandi
Evrópu, miklu meira og stærra
átak varð að gera.
Þá voru það aftur Bandarík-
in, sem gengu fram fyrir
skjöldu. Þau tókust á hendur ein
sömul, að styrkja viðreisnarstarf
Evrópu. Peningamagnið sem
streymdi frá Bandaríkjunum til
Evrópu i formi gjafa og ódýrra
lána í sambandi við Marshallað-
stoðina var stórkostleg. Aldrei
áðui nafði nokkur þjóð látið í té
slíka aðstoð til annarra landa.
Peningamagnið var mikið og það
var nauðsynlegt sem afl til
þeirra hluta sem gera þurfti, þó
mætti verá að leiðbeiningar þær
og skilyrði, sem fylgdu þessari
hjálparstarfsemi, skilyrðið um
sameiginlega áætlunargerð, skil
yrðið um að komið yrði upp
Efnahagsstofnun Evrópu í sam-
bandi við Marshall-hjálpina hafi
skapað varanlegasta batann.
Peningar Bandaríkjanna, sam
starfið og samhjálpin, allt þetta
í sameiningu skapaði undrið
mikla, hina hröðu uppbyggingu
og velmegun þjóða Evrópu.
Lagði grundvöllinn að og skap-
aði að mjög verulegu leyti þá
Vestur-Evrópu, sem við þekkj-
um í dag.
Bandaríkin buðu öllum þjóð-
um Evrópu að njóta af þessum
styrkveitingum og vera með I
þessu mikla endurreisnarstarfi.
1 fyrstu virtist svo, að þjóðir
Austur-Evrópu hugsuðu sér að
vera með sem þátttakendur. En
fór sem fyrr, að þær urðu ekki
með í þessu samstarfi. Af ein-
hverjum ástæðum höfnuðu þær
því, að taka höndum saman við
þjóðir vesturlanda um samstarf
og samhjálp endurreisnarinnar.
Hvað stórkostlega við íslend-
ingar nutum af þessari Marshall
aðstoð hefur áður verið birt. En
samt þykir mér rétt hér, vegna
þess hve fljótir menn eru að
gleyma, að minna á þær tölur.
36 milljónir og sexhundruð og
fimmtíu þúsund dollarar, var
það sem til okkar kom á árun-
um 1948—1953. Af þessu var
beint gjafafé 30 milljónir doll-
ara, sem eftir núverandi gengi
er rúmlega tvö þúsund og sex
hundruð milljónir króna. Þessi
hjálp veitti okkur möguleika til
að koma upp tveimur rafvirkj-
unum, við Sog og Laxá og Áburð
arverksmiðjunni. Án þessarar
hjálpar hefði varla nokkurt þess
ara fyrirtækja orðið tH á þeim
tíma, enda fengust í gegnum
Marshall-aðstoðina um þrír
fjórðu hlutar af samtals stofnfé
þessara fyrirtækja. Hversu
miklu fátækari værum við ekki,
ef við hefðum ekki notið þessa.
En það voru ekki aðeins nefnd
fyrirtæki, sem nutu góðs af þess
ari starfsemi. Mótvirðissjóð-
ur sá, sem skapaðist hér heima
vegna þessara gjafa, var notað-
ur til þess að hraða uppbygg-
ingu allra atvinnuvega landsins,
árin á eftir. AUir landshlutar
nutu góðs af þessu, og það setti
svip sinn á atvinnulífið um land
allt.
Þegar Marshall-aðstoðinnl
lauk mælti þáverandi viðskipta-
málaráðherra, Björn Ólafsson,
meðal annars þetta: „MarshaU-
aðstoðarinnar mun ætíð minnst
sem eins hins merkasta og stór-
kostlegasta átaks, sem veraldar
sagan getur um til að rétta við
og bæta efnahag hálfrar heirhs-
álfu með framlögum eins stór-
veldis." Þessi orð ráðherrans tel
ég mjög svo sláandi rétt. Ráðherr
ann bætti síðan við: „Islending-
Framhald á bls. 21
UTSALA
- EINSTAKT TÆKIFÆRI - - GEYSILEGA FJÖLBREYTT -
- URVAL -
Á ÚTSÖLUNNI HÖFUM VIÐ TEPPI í ÖLLUM STÆRÐUM ATH.: EINSTAKT TÆKIFÆRI TIL KAUPA
Á SÉRLEGA GÓÐU VERÐI Á STÓRISEFNUM FYRIR STÓRAR BYGG-
INGAR S.S. SKÓLA SAMKOMUHÚS O.FL.
ALLT AÐ 50% AFSLÁTTUR