Morgunblaðið - 03.05.1972, Side 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. MAl 1972 17

jjj ; umhverfí manns nllnll
Dr. Sturla
Friðriksson:
Orkuferill
1 afmörkuðu vistkerfi, svo sem
kriuhólma, flyzt orkan frá einni teg-
und lífveru til annarrar. í tjörn um-
hverfis hólmann eru smásæir þörung
ar, sem geta bundið sólarorku og
framleitt lífræn efni úr steinefnum
'og öðrum ólífrænum efnum. Þessir
þörungar eru æti fyrir frumdýr, sem
aftur á móti eru etnir af öðrum stærri
dýrum. Krabbaflær eru til dæmis
hlekkur í þeirri keðju. Þær eru áta
fyrir hornsili og seiði, sem aftur eru
etin af stærri fiskum eða fuglum. 1
þeim hópi fuglategunda er krían, sem
á sér hreiður í hólmanum.
Kríuhólminn er lítið dæmi um af-
markað vistkerfi, en unnt er að yfir
færa myndina á stærri samfélags-
kerfi (Biome), til dæmis graslendið,
sem einkennist af ríkjandi tegund
kerfisins, í þessu tilfelli grasinu. Og
sé enn stækkað sviðið mætti beita
sömu líkingu við athugun á heildar
samspili þeirra lífvera, sem lifa og
lifað hafa hér á okkar landi fram að
þessum degi, og búið hafa á svipað-
an hátt og lífverur kríuhólmans, á
afmörkuðu landsvæði umluktu vatni,
og barizt hafa fyrir tilveru sinni
með sigrum og töpum, og stöðugt ver
ið háð öllum hinum fjölbreytilegu á-
hrifum umhverfisins.
Einn þáttur þeirrar sögu hefst í
lok siðustu ísaldar, þegar landið er
að losna úr viðjum jökulsins og hluti
þess ris úr sæ. Hið ósnortna land
var ekki lengi lífvana. Fljótt bárust
að því gró lægri plantna, fræ og
lægri dýr. Enn í dag eru svipuð öfl
að verki og fylgjast má með land-
námi lífvera við jökulrendur, þar
sem jökullinn er að hörfa og ein-
staka melajurtir eru jafnóðum að
nema hina nýafhjúpuðu aura.
Sama endurtekur sig á nýmynd-
uðum strandlengjum, svo sem strönd
Surtseyjar. Þar hafa nokkrir þörung
ar og fáeinar strandplöntur svo sem
fjörukál gerzt brautryðjendur fyrir
seinni aðflytjendur. Þannig hefur ls-
land smátt og smátt verið numið af
plöntum og dýrum. Tegundum hefur
fjölgað og æðri samfélög tekið við af
frumbyggjendum, þar til að lokum,
að samfélagið náði því háþróunar-
stigi, sem hæfði umhverfinu og kjör
íslenzkrar náttúru leyfðu. Land-
ið varð skógi vaxið milli fjalls og
fjöru, en graslendi var þó sennilega
nokkurt í mýrum og á þurrum bökk
um. Grasætur voru fáar. Sumar
plöntuleifar urðu aðeins maðki og
flugu að bráð, sem voru aftur etin
af fuglum himinsins, en valur og ref
ur tóku sinn skerf af þeim dýrum.
En leifum plantna og dýra var að
lokum sundrað af gerlum. Slíkur var
feril-1 fæðunnar á Islamdi ósnortnu af
manni og húsdýrum hans.
Þegar maðurinn kom til sögunnar
í vistkerfi landsins var hefðbundnu
jafnvægi raskað og þá urðu veiga-
miklar breytingar á þeim ferlum, sem
orkan barst eftir frá einni lífveru til
annarrar. Maðurinn nýtti ýmis hlunn
indi landsins. Hann aflaði sér viður-
væris með þvi að veiða fisk, svo sem
urriða úr vötnum. Hann neytti jurta
fæðu og gróf til dæmis upp hvanna-
rætur. Hann hafði nytjar af fugl-
um, sem sýnt er á meðfylgjandi mynd
með æðarfugli og kríueggjum.
Mestar nytjar hafði hann þó af því
að flytja með sér til landsins húsdýr,
sem gátu breytt uppskeru gróður-
lendisins i kjötmeti.
Graslendi landsins hefur verið það
forðabúr, sem íslendingar hafa
lengst af sótt orku í, með því að nota
búfé sem millilið. 1 þeim búskap hef-
ur asuðfé reynzt nytjadrýgst. Við
langa búsetu í landinu hefur maður
inn ekki ætíð gætt þess að nýta gæði
þess hæfilega. En nauðsynlegt er að
umgangast umhverfið og lífverur
þess með nokkurri varúð svo ekki
rofni veigamikill hlekkur í lífskeðj-
unni.
Hægriþróun í Chile
Eftir Adam Watson
(Höfundur þessarar greinar er
fyrrverandi sendiherra Breta á
Kúbu og hefur að undanförnu
dvalizt I Santiago).
SANTIAGO — Erfiðleikar marx-
istastjórnar Salvador Allendes for-
seta í Chile gefa hægrimönnum í
landinu einstakt tækifæri. En þeir fá
ekki aðeins tækifæri til þess að færa
sér erfiðleikana í nyt. Um leið er það
mikill prófsteinn á hæfni og getu
hægrimanna hvernig þeir bregðast
við ástandinu.
Chile er einstakt land að því leyti
að það er eitt örfárra landa Róm-
önsku Ameríku þar sem jafnan hef-
ur í einu og öllu verið farið eftir
ákvæðum stjórnarskrárinnar og
anda laganna. Forsetar landsins und
anfarin áttatíu ár hafa verið löglega
kosnir og stjórnað í anda laganna
með fáeinum undantekningum. Þing-
kosningar á sama timabili hafa allt-
af verið löglegar og þingið alltaf far-
ið eftir skráðum lögum með örfá-
um undantekningum. í siðustu for-
setakosningum, sem fóru fram 1970
hafði flokkur kristilegra demókrata
sem er flokkur hófsamra umbóta-
manna, verið við völd í sex ár, en
Allende, sem var frambjóðandi Ein
ingarflokks alþýðunnar, hlaut flest
atkvæði þriggja helztu frambjóðend
anna. Allende hlaut aðeins rúman
þriðjung atkvæða, en hann tók við
forsetaembættinu og hefur síðan ver
ið við völd í Chile og setið í forsæti
ríkisstjórnar, sem er aðallega skipuð
kommúnistum og mönnum sem
standa lengra til vinstri, en kommún
istaflokkurinn, sem er varkár flokk-
ur og útsmoginn.
Mikill meirihluti Chilemanna við-
urkennir, að skipta verði þjóðartekj
unum réttlátlegar og að þjóðin sjálf
hafi með höndum yfirstjórn hagnýt-
ingar undirstöðuauðlinda landsins
eins og kopars og járns og helztu
atvinnugreina eins og þungaiðnaðar.
Ef Allende hefði einskorðað sig við
þetta og jarðaskiptingu sem hefur
gert jarðeignalausum smábændum
kleift að stofna eigin bú, þá hefði
hann ekki mætt alvarlegri mót-
spyrnu. En ekki fer á milli mála, að
tilganur hans og marxistaflokksins,
sem mestu ræður, er að kippa burtu
efnahagslegum grundvelli kapítalism
ans og efri stéttanna. 1 þess stað vilja
þeir koma á laggirnar kommúnist-
ísku markaðshagkerfi, ef til vill i lík
ingu við markaðshagkerfið í Júgó-
slavíu eða Ungverjalandi, þannig að
bændum verði safnað saman í sam-
yrkjubú og landbúnaðarframleiðsl-
an skipulögð og ríkið taki við mest-
öllum iðnrekstri. Flokki kommúnista
hefur verið falið að fara með flest
þau mál í ríikisstjórmnni, sem lúta að
efnahagsmálum.
Allende og kommúnistar gera sér
þess ljósa grein, að þeir verða að
halda sig innan ramma laganna. Þeir
hafa ekki meirihluta á þingi og að-
staða þeirra hvilir í grundvallarat-
riðum á herafla landsins. En herafl-
inn vill ekki skipta sér af stjórn-
máium. Hann er verndari lavanna,
og Allende er löglega kjörinn for-
seti og yfirmaður hans. Herinn held-
ur tryggð við stjórnarskrána hvern-
ig sem hann beitir framkvæmdava’di

Adam Watson
sínu og hvernig sem hann kann að
rangsnúa upphaflegri merkingu
stjórnskipunarlaganna. Og herinin
mun halda tryggð við forsetann ef
hann fer ekki út fyrir ramma stjórn
arskrárinnar. Og Allende gætir þess
vandlega að hafa samráð við æðstu
yfirmenn herafians og leyfa þeim að
fylgjast með gangi mála.
En nú er tvennt að gerast sem fær
ir stefnuskrá hans úr skorðum. 1
fyrsta lagi eru öfgamennirnir í
stjórninni og alveg sérstaklega MIR-
hreyfingin (hreyfing byltingarsinn-
aðra vinstrimanna), sem standa til
vinstri við stjórnina, orðnir óþreyju-
fullir og þreyttir á þvi að alltaf
verði að fara eftir lögum. Þeir vilja
hefjast handa um byltingu, að heyja
stéttastríð þar sem þeir eru eindreg
ið á þeirri skoðun að beinar aðgerð-
ir séu eina leiðin. Ofbeldi er hægt
og hægt að aukast, sérstaklega í af-
skekktum sveitahéruðum, þar sem
nokkrar stórjarðir og meira að segja
nokkrar smájarðir i eigu pólitískra

3"
o»V
« V.

%
• __________________/
\
n
í
I
foram
world features
fjandmanna hafa verið teknar eign-
arnámi með valdi. MIR er líka farið
að vopna stuðningsmenn sína í borg-
unum.
1 öðru lagi stefnir Chile í átt til
kreppu i efnahagsmálum. Birgðir inn
flutts varnings og varahluta eru að
ganga til þurrðar og í þjóðnýttu at-
vinnugreinunum ríkir öngþveiti
vegna þess millibilsástands, sem þar
ríkir þar sem þau hverfa nú úr einka
eign og upp verða teknar marxistísk-
ar aðferðir við stjórnsýslu og í
rekstri fyrirtækjanna. Þau fyrirtæki
sem ennþá eru i einkaeign þora
varla að starfa, og eftir öllum sólar-
merkjum að dæma ríkir stjórnlaus
óðaverðbólga. Útgjöld vegna inn-
flutnings á matvælum greiddum með
erlendum gjaldeyri munu sennilega
tvöfaldast af þvi að margt láglauna-
fólk hefur nú meiri peninga til að
kaupa matvæli.
ANDI ST-IÓRNARSKRARINNAR
Ekkert af þessu getur gefið her-
aflanum tilefni til þess að láta til
skarar skríða, og ekkert af þessu get
ur valdið stjórnlagadeilu. En ástand-
ið hefur leitt til þess að andstaða
meirihluta þjóðarinnar gegn stjórn-
inni hefur harðnað verulega. Fólk
sem vildi bíða átekta gerir sér nú
grein fyrir því, að þróunin hefur
orðið önnur en það vildi. Kristilegi
demókrataflokkurinn er ekki lengur
örlítið til vinstri við miðju eins og
hann hefur jafnan verið. Hann hefur
þokazt í hægri átt, og hæfustu for-
íngjar hans eru reiðubúnir að íhuga
þann möguleika að komast að sam-
komulagi við Þjóðernisflokk hægri-
manna um samstarf. Óformlegt sam-
komulag, sem gert var fyrir auka-
kosningar sem nýlega fóru fram,
leiddi til þess að andstæðingar
stjórnarinnar fóru með sigur af
hólmi. Ef stjórnin heldur áfram að
Framh. á bls. 30