Morgunblaðið - 01.03.1973, Blaðsíða 17

* MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. MARZ 1973 17
...og þér nmnuð lifa...
BAD SODEN, miðjan febrúar. — ís-
land og eldgos eru horfim af forsíðum
blaðanna hér á meginJiatndinu, þegar
þetta er skrifað. Saimit er óvísit hvort
Vestmannaeyjum verði þyrmt. Ask-
an og vikurinn horfin úr hugar-
fylgsni „alimennings" hér erlemdis
sem öliu gleymir um teið og það hef-
ur gerzt. Fyrir þennan „aiimenning"
eru forsíðumar skrifaðar, þennan
hungraða, síþyrsita „almenning" sem
aldrei fær nóg. Aldrei fær svölun.
Uppl'ifir heila eiiiífð i andartakinu,
hefur gleymt þessari sömu eilifð á
því næsta. Þetta er eins og einhver
hefur lýsit þorstanum i helvíti: hon-
um svalar vist engimm.
Og svo tók Etna upp á því að fara að
gjósa allt i einu um daginn eins og af
öfund og afbrýðisemi út í Helgafell, en
þetta hversdagslega gos í Etnu fór
fram hjá flestum: það hafnaði i ein-
dáika fréttum inrnii í blöðunum. En
svona er nú þessi tilvera einu sinni:
jafnvel eldfjölj þurfa að láta á sér
bera, jafnvel þau geta ekki leynt öf-
und smni og afbrýðisemi. En Etnu-
gos er vist bara „titrandi skjálfti,
þegar jarðarflekar rekaist saman".
En Helgafellsgosið er úr sjálfri At-
lanitsihaÆssprungunmi, sem myndast
við það að meginlöndin flytjast hvert
fiá öðru um 3 sm segja Þjóðverjar,
2 sm segja þeir á Glomar Challeng-
er. Það munar augsýnitega um
miruna.
XXX
Þegar Norðuriönd eru úr augsýn,
minnkar Isl'amd óðfluga, það er stað-
reynd. Engir standa okkur nær en
Norðurlönd, þau hafa nú sýnt það
í verki svo um mumar. Þessar tvö
hundruð þúsund hrseður, sem
búa á Islandi, vekja litla sem
enga athygli, ef ekki er hægt
að selja harm þeirra og erfið-
iðleiika á forsíðunum. Þó skýtur Is-
landi aililtaf upp öðru hverju í grein-
um í góðum blöðum: menningu þess,
sögu, jafnvel samtíð. Sjónvarpsmynd-
in um Brekkukot vakti verulega at-
hygli og ég hef heyrt fólk minnast
á hana. „Þetta er bara ágæt mynd
eftir þeonam ístenzka höfund . . . æ
hvað heitir hann nú aftur . . . þenn-
an Gunnarsson, sem hefur verið í
sjónvarpinu," sagði sextugur kaup-
maður í Lúbeck við mig um daginn.
Mér datt ekki í hug að teiðrétta nafn-
ið á höfundinium, því að ég kann mig
nokkurn veginn og kinkaði bara kolli
einis og í kokkteilpartíi. Já, það er
erfiitt að verða frægur nú á dögum,
hvað þá heimsfrægur. Þessi Þjóð-
verji lifði í sínum gamia tíma og
Haildór Laxness verður að fyrirgefa
bæði mér og honum þetta annars
ágætia og gáfulega saimital, enda fór
það fram í fæðingarborg Thomas
Manns. Spyrjið tvitugam ungl'ing hver
hann var.
XXX
Ég sé í Morgunblaðimiu frébt þess
efnis að Brekkukotsammálil hafi verið
kjörinn bezta sjónvarpskvikmynd i
þýzka sjónvarpiinu í síðasta mánufti.
Eigintega æbti að segja: þýzkum
sjónvörpum, svo margar sem stöðv-
amar eru og svo mi-klu sem úr er að
velja. En ef þessi frétt er rétt — og
auðvitað þarf ekki að efast um það
fyrsit hún birtisit í sjálfu Morgunblað
inu — að þýzkir sjómviarpsgagnrýn-
endur hafi tailið myndinia svo góða
sem raum ber viibnd, megum við vel
við una, þvi að þýzka sjónwarpið er
hið bezta sem ég þekki. Og þýzkir
gagnrýnendur eru ekki dónar, held-
ur yfirteiitt vel menntaðir húmanistar
sem hafa óbrenglaðar tiifinnmgar
og viita hvemig á að teggja hlutiægt
mat á verkefniið. Hvergi hef ég séð
skrifaið af meiri þekkimgu og skarp-
skyggni um bækur en í beztu blöð-
unum hér á meginlandinu. Hér kunna
mertn sitt fag, gagnrýnendur li'ka. En
það eru ekki dómar, sem þeir skrifa,
heldur bókmenmtafræði. Maður græð-
ir aiilitaf eiitthvaft á að lesa þessar
greinar. Sá tími er liðinn að dóna-
skapuir þyki „finn" á premti. Og ex-
pressjóniskir, persðnulegir tllfinn-
ingadómar — eða ómerkilegair orða-
gusur — eru ekki í tízku hér í menn-
ingunni í sæmilegum biöðum. Var
það ekki einhver Brix sem hundelti
Johs. V. Jensen og sagði einhverju
sinni þegar hann var spurður, hvort
hann ætlaði ekki að gagnrýna
ákveðna bók: „Anmelde den?“ svar-
aði gagnrýnandinn. „Hvis den skal
anmeides, skulle den ammeldes til
politiet." Smiðugt kammski á þeim
tíma. En ekki lengur. Mér skilst
þetta hafi verið hið eina sem lifir af
öllu þvaðri þessa annars ágæta gagn-
rýnanda, hvað hét hann nú aftur
Brix? Þeir leiðrétta sem betur vita.
X X X
En Halldór Laxness getur verið
hreykinn af síniu Brekkukoti. Það var
kominn tími tii að kotið sigraði einu
sinmi hér á meginliandinu, þar sem
ailt er stórt og mikið og ókotungs-
tegt. Annars er leikstjóri Brekkukots-
annáls ekkert blávatn. Hann kann
siitt fag, Rolf Hádrich heitir hann (ég
hef engar skriifaðar heimiildir við
höndina og riita nafn hans eftir minni,
enda gerir ekkert til þótt það sé vit-
laust, því að Laxness sagði mér
heima að það væri aldrei rétt skrif-
að á íslandi). Fyrir skömmu sá ég
leikrit eða sjónvarpsmynd eftir svissn
eska rithöfundinn Max Fritseh, sem
þekktur er heima, m.a. af Andorra,
ef mér skjátlast ekki. Þetta leikrit
Fritsch hedtir Ævisaga eða eitthvað
í þá áttina. Að leikslokum var ég
sánnfærður um að Leikritið væri frá-
bært, teikur í samræmi við verkið og
leikstjórn sömuteiðis. Og þá komu
eftirfarandi upplýsingar: að ieik-
stjórinn hefði verið Rolf Hádrich og
eibt þriggja a fta.lhlutverka lék Jón
Laxdal. Ei'tthvað fannst mér ég kamn-
ast við þetta amdlit al’lan tímann, en
kom því ekki fyrir mig. En sem sagt:
Jón er a.m.k. nógu góður hamda Þjóð-
verjum, þótt hann hafi ekki átt að
vera nógu góður handia Isfemddmgum,
a.m.k. ekki í fyrstu (Othellio). í feik-
riti Max Fritsch feikur hann . . . nei,
við skulum ekki fara að rifja það
upp, heldur skora á ríkteútvarpið að
fá þetta verk. Það á erindi við íslend-
inga.
XXX
Annars er margt skrítið hér, ekki
sízt sumt aif því sem birttet í blöðun-
um. Þannig eru dánartilikynnm.gamar
svo stórar að Morgunblaðið a.m.k.
gæti lifað á þeim einum. Árni Garð-
ar segir líka að það sé nóg að hafa
auglýsingar i Mogganum, enda séu
allar helztu fréttirraar i þeim og hef-
ur hann sibthvað til slns máls í þeim
efnum. Á sömu síðum og dánartil-
kynningarnar eru prentaðar stórum
stöfum i sumum þýzku blaðanna eru
tilkynmingar um bamsfæðingar: líf
og dauði, heldur óviðkuhnanlegt á
sömu síðunni. Þannig segir i auglýs-
ingu fyrir ofan dánartilkynndngu, svo
dæmd sé tekið: „Chrtetian. Við til-
kynnum hér með að okkur hefur
fseðzt heiibrigður afkomandi: Dipl.-
Kfm. Johannes Koester und Frau ute
geb. Gammert . . .,“ siðan er sagt
hvar þau eiga heima og loks hvar
frúin liggur á sæng. Á nálægum síð-
um eru svo endalausar auglýsingar
um að þessi eða hinn vilji kynnast
þessum og hinum „með Hjónaband
fyrir augum", og eru þessar aúglýs-
ingar svo margar i sumum blöðun-
um að Árni Garðar gæti lifað á þeim
einum. Ég þykist vita að Haraldur
Sveinsson mundi gjarna vilja stjórna
fjárhag blaða með svona auglýsing-
ar:
Læknisekkja, grönn og sjarmer-
andi, velútlítandi, um fertugt, ung og
frisk, sjálfstæð, kúltíveruð, velstæð
viH kynnast manni með svipaða eig-
inleika og af góðu fólki, með hjóna-
band fyrir augum. Mynd sendist til
Frankfurter Allgemeine o.s.frv. . . .
Eða:
Dama, 52ja ára, 169 sm, grönn, lag
leg og sjarmerandi, fullkomfega sjálf-
stæð og í góðum efnum, viJll kynn-
ast manm í góðu starfi sem er —
eins og ég — áreiðanlegur, skemmti-
legur, húmoristi og eðlilegur. Mynd
fylgi, algert trúnaðarmál . . . upp-
lýsingar hjá . . . Frankfurter All-
gemeine . . .
Hvað ætli þetita vesaKngs blað hafi
mörg hjónabönd á samvizkunni, dett-
ur manni í hug. Og hvílíkt sjálfs-
traust hjá þessum ágætu dömum.
XXX
Nei, það er Mtið um Island í meg-
inlandsblöðunum um þessar mundir:
eitthvað var um það þó að Alþjóða-
dómstóllinn í Haag hefði gefið Is-
fendingum frest til 15. jan. 1974, önn-
ur smáfrétt þess efnis að sænskar og
holtenzkar konur yrðu elztar sam-
kvæmt skýrslum frá S. Þ. (meðal-
aldur 76É2 ár) og auk þessara tveggja
landa næðu karlmenn sjötíu ára með-
altalsa'idri i aðeins fjórum löndum
öðrum og er Island meðal þeirra.
Þá má geta þess að forseti Islands
hefur verið gerður að heiðursféiaga
„Fornleifafélagsins" í Bonn og sam-
tök íslenzkra stúdenta í Þýzkalandi
eða talsmenn þeirra hafa sent frá sér
fjórblöðung með upplýsingum um
landhelgismálið, sem Ingvar Áinason
og Sigmar Karlsson hafa skrifað, en
ábyrgðarmaður er Magni Bjarnason.
Upplýsingunum lýkur með því að
enginn réttur getí kveðið upp úr-
skurð um tilverurétt islenzku þjóðar-
irnmar, þó að það sé sagt með öðrum
orðum. Gott er það og btessað. En
Alteherjarþing S. Þ. hefur lýst yfir
að strandríki eigi auðlindimar í haf-
inu yfiir landgrunninu og hafréttar-
ráðstefnan getur ekki, án þess að
missa andlitið, amnað ein viðurkennt
þennan rétt og aiþjóðadámstóllinn í
Haag því síður dæmt á öðrum for-
sendum en þeim, sem svo til öll riki
heims hafa ákveðið. Dómur sem
gengi gegn samþykkt Alteherjar-
þingsins væri hneyksli og mundi
gera samþykktir þess markleysu eina
— og raunar stofna tilverurétti sam-
takainna i hættu.
Einkunnarorð okkar hafa verið:
Með lögum skal land byggja. Og:
sameinaðir stöndum vér, sundraðir
föllum vér — með alþjóðarétt að for-
sendu og viðmiðun. Svo einfalt er nú
þetta mál, ef 50 mílurnar eru ekki
sífelldlega látniar þvæiast fyrir því.
ísiand bifast ekki á landgrunninu. Og
réttur þess er óhagganfegur á land-
grunnslögum. En 50 mílurnar eru
ágæt bráðabirgðalausn, þar til land-
grunnslögin eru komin endanfega i
höfn. Annars má bæta því við að við
ættum, eftir Vestmannaeyjagosið, að
taka upp enn ein einkunnarorð, þau
sem standa á sáluhliði Eyjaskeggja:
Ég lifi og þér munuð lifa.
XXX
Ég minntist á Lúbeek áðan, þar ger-
ist Buddenbrooks. Hún er eins konar
Brekkukotsannáll gömlu Reykjavik-
ur. I Lúbeck gerast fieiri verk
Manns. I sjöunda hluta Budden-
brooks, fjórða kafla, er lýst ráðhús-
inu í Lúbeek og ráðhústorginu. I
ráðhúskjallaranum er gott að fá sér
glas af bjór. Svo kemur maður út og
við biasir einhver eftirminnitegasta
gotneska kirkja sem um getur, Dóm-
kirkjan. Mann lýsir turnunum þarna
við torgið. I Lúbeck er önnur stór-
kostleg gotnesk kirkja, og raunar
fleiri en ein. Lúbeck er borg kirkju-
turnainna, það er garnan að sjá þá
gnæfa við himin úr fjarlægð, ekki
sízt tuma kirkju heilagrar Mariu.
Og hún er borg Hansakaupmann-
anna sem gáfu Buddenbrooks and-
rúm og örlög. Þarna er Thomas
Mann-herbergi og Thomas Mann
húsið, Buddenbrooks, þar sem skáld-
ið fæddist (hvi skyldu öU mestu
skáldverk bókmenntanna vera ævi-
sögur öðrum þræði?); Thomas Mann
hefði ekki getað sprobtið úr neinni
annarri borg en Lúbeck. Þar er ekki
bara rmarsipan, verzlun og útgerð,
þar er menning sprottin úr verzlun
og viðskiptum eins og á endurreisn-
artimanum. Eina menmmgin sem
skiptir máli er sprottin úr stórkapital-
isma, sagði Jón Leifs við mig ein-
hverju sinni. Og hann bentí á fom-
íslenzka menningu máli sírnu til
sömnumar. Mér er nær að halda að
eitthvað sé til í þessu: peningar lykta
ekki, segja Gyðimgar. Það sagði
Vespútíanus keisari einnig, þegar
borgarar Rómar fóru að malda í mó-
inn vegna þess að ketearinm lét þá
borga fyrir að fara á alimemmimgssal-
erni. Ég man satt að segja ekki hvort
ég hef minnzt á þet.ta áður, en það
gerir þá ekkert tíl, þótt á það sé
mimnt: að peningar án memmimgar,
án siðmenningar, eru bara eins og
annað dót. Og þeir lykta.
XXX
í Lúbeck er mjög athygHsvert mál-
verkasaifn, þar sem eru m.a. myndir
eftir Munch, sem ég hafði ekki séð
áður, og hafði þó komið áður til
Lúbeck. Gott ef Munch bjó ekki hér
um hríð. Ég ætla að athuga það mál
nánar og skrifa um Thomas Mann
og borgina betur einhvern tíma
seinna. Vil þó ekki lába undir höfuð
leggjast að benda á bréf Th. Manns
til móður sinnar í sjötta hluita, fyrsta
Framhald á bls. 21