Morgunblaðið - 21.10.1973, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. OKTÓBER 1973
17
Jóhann Hjálmarsson:
Fulltrúi
epískrar sagnalistar
Þeir sem halda að epíska skáld-
sagan sé dauð, fara villur
vegar. Að minnsta kosti voru
það tveir skáldsagnahöfundar
hins breiða epíska stíls, sem
kepptu um Nóbelsverðlaun að
þessu sinni. Ástralíumaðurinn
Patrick White varð hlut-
skarpari og kom það mörgum á
dvart því að talið var að
Tyrkinn Yasar Kemal yrði fyrir
valinu. Patrick White hefur oft
verið nefndur þegar Nóbels-
verðlaun hafa verið á dagskrá.
En um hann eins og svo marga
aðra Nóbelsverðlaunahafa má
segja að verðlaunin eru síð-
búin. Athyglisverðustu skáld-
sögur hans komu út á sjötta
áratugnum. White hefur verið
umdeildur á síðari árum, en
það breytir ekki þeirri stað-
reynd að í bestu skáldsögum
sínum ber hann höfuð og
herðar yfir aðra ástralska rit-
höfunda.
Forfeður Patricks White
voru enskir innflytjendur í
Ástralfu. Faðir hans var auðug-
ur fjarbóndi. White fæddist 1
London 1912. Þrettán ára fór
hann til skólanáms á Englandi,
lauk háskólaprófi í Cambridge,
var í breska flughernum á
stríðsárunum og samdi tvær
fyrstu skáldsögur sínar áður en
hann hélt aftur heim til Astra-
líu. Þessar bækur eru Happy
Vally (1939), sem gerist í
áströlsku sveitaþorpi, og The
Living and the Dead (1941),
sem fjallar'um millistríðsárin í
London.
Þekktustu skáldsögur sínar
The Tree of Man (1955) og
Voss (1958) samdi Patrick
White í Ástralíu. The Tree of
Man er hans mesta og merkasta
verk. Þetta er fjölskyldusaga.
Ung hjón hefja búskap og upp-
skera laun erfiðis sfns eftir
langan dag. En þótt þau hafi
komið undir sig fótunum eru
vonbrigðin mörg. Börn þeirra
tvö snúa við þeim baki. Sonur-
inn fer snemma að heiman og
lendir á villugötum. Dóttirin
verður fín frú, sem fyrirlítur
uppruna sinn. Hjónin fjar-
lægjast hvort annað. Tómleiki
og bölsýni taka við.
Bóndinn Stan Parker er frá
upphafi leitandi maður. Hann
er haldinn ákafri löngun til að
skilja sjálfan sig, finna tilgang í
lífinu. En hann er í rauninni
óöruggur og hikandi t sonar-
syni sinum sér hann að lokum
sjálfan sig. Drengurinn er stað-
ráðinn í að yrkja mikið ljóð,
sem á að rúma allt, opinbera
alla leyndardóma og vegsama
lífið.
Voss er skáldsaga um rann-
sóknarleiðangur inn í óbyggðir
Astralíu. Þessi leiðangur á sér
stað á miðri nítjándu öld undir
stjórn Þjóðverjans Voss. Það
eina sem skiptir Voss máli er
tilgangur ferðarinnar. Upp-
reisn er gerð gegn honum, en
ekkert getur stöðvað hann.
Hann leitar á náðir innfæddra
og bókin endar á því að þeir
gera hann höfðinu styttri. Um
leið verður hann þjóðsaga.
Þeir kaflar skáldsögunnar,
sem lýsa lífinu hinna inn-
fæddu, eru hápunktur bókar-
innar. Af miklum skilningi
sýnir White til dæmis hvernig
helgisiðir þeirra fela f sér leik
og grimmd í senn. Annað, sem
gefur sögunni dýpt er minning
um skammvinnt ástarævintýri í
Sidney.
Riders in the Chariot er í
hópi bestu skáldsagna Patricks
White. Þetta er langfregin
skáldsaga, 500 bls. að lengd, og
getur að vonum þreytt óþolin-
móðan lesanda. En Riders in
the Chariot er ekki erfið bók.
Patrick White er ekki torráðinn
höfundur. Aftur á móti er
greinileg sú metnaðarfulla við-
leitni hans að lfkt og svara
öllum spurningum innan
ramma skáldsögunnar og um
leið veita lesandanum hlutdeild
í mystískri reynslu Skáldsagan
greinir frá fjórum persónum,
sem allar eru útskrúfaðar úr
mannlegu samfélagi. Gyðingur-
inn, prófessor Himmelfarb er
sameiginlegt tákn sögunnar.
Hann hefur sloppið við að
lenda í gasofninum eins og fé-
lagar hans. En örlögin verða
ekki umflúin. Æstur lýður
gerir sér það að leik að festa
hann upp í tré. Það er hans
krossfesting. A það hefur verið
bent að með skáldsögu sinni
vilji White vara við ofstækis-
fullri ástralskri þjóðernis-
stefnu, sem fær út.-j í
útlendingahatri.
Þótt skáldsögur Patricks
White lýsi yfirleitt hin-
um myrku hliðum mann-
lífsins, dragi fram þau öfl,
sem að okkar mati eru
runnin frá hinu illa, er honum
augljóslega f mun að benda á
viss verðmæti. Hann leggur til
dæmis áherslu á að fólk varð-
veiti barnið í sér. Vfða í bókum
hans er að finna sérkennilegt
skopskyn og háð, sem gæðir frá-
sagnarmátann lífi og lit. Menn
eru ekki á einu máli um boð-
skap hans. Sumir kalla hann
ádeiluhöfund, og það með
nokkrum rétti. Allir eru
sammála um að hann er mikill
sagnameistari, sem á glögg-
skyggnan hátt tjáir ævi og örlög
Ástralíumannsins, sigur hans
og ósigur.
(Jtsýni af Systrastapa. Lómagnúpur f fjarska.
hvor aðilinn muni sigra í þeirri hat-
römmu baráttu, sem nú er háð.
Ummæli Ingvars
I viðtali við Ingvar Gíslason,
alþingismann Framsóknarflokksins,
um umræður um landhelgismálið á
Evrópuþinginu í Strassborg segir
m.a.:
„Eii ég fullyrði, að það kom fram
meiri skilningur á þörfum
Islendinga fyrir stækkun fiskveiði-
landhelgi en ég hef þorað að vona.
Það, sem sett er út á okkar aðgerðir,
er hin einhliða útfærsla, það er
þrástagazt á því, að við hefðum átt
að bíða niðurstöðu hafréttarráð-
stefnunnar. Eins og við er að búast
verður að ráðast, hver sannfærist og
hver ekki. Það var ánægjulegt að
heyra hvern Bretann á fætur öðrum
lýsa yfir þvf, að gömlu stórveldin, og
þá fyrst og fremst Bretland, yrðu að
líta með frjálslyndi á lausn haf-
réttarmála og bæri að forðast úrelt-
ar kreddur og nýlendusjónarmið.
Það kom einnig fram hjá flestum
brezku þingmönnunum, að þróun
hafréttarmála gengi öll í þá átt, að
200 mílna auðlindalögsaga hlyti að
eiga mestu fylgi að fagna á haf-
réttarráðstefnunni. Það var eftir-
minnilegt að heyra Patrick Wall frá
Hull, sem Islendingar þekkja sem
harðan andstæðing, lýsa yfir þvf, að
Bretland og önnur Evrópulönd ættu
að búa sig undir hafréttarráð-
stefnuna með það í huga, að 200
mílna auðlindalögsagan yrði
alþjóðalög áður en varir.“
Þessi viðurkenning forsætisráð-
herrans og lagaprófessonsins er eft
irtektarverð, en Sjálfstæðisflokk-
urinn hefur einmitt lagt á það
áherzlu, að slik yfirlýsing væri
nægilegur lagagrundvöllur fyrir
okkur íslendinga til að færa fisk-
veiðitakmörkin út, þó að hafréttar-
ráðstefnunni ekki væri lokið. Þess
vegna er einmitt miðað við það að
bíða ekki lengur en til ársloka 1974,
því að telja má öruggt, að yfirlýsing
í þessa átt verði gefin í upphafi
hafréttarráðstefnunnar, ekki síðar
en á miðju næsta ári.
Raunar er ljóst, að þróunin varð-
andi víðáttu fiskveiðitakmarka
hefur gert það að verkum, að laga-
grundvöllur okkar og pólitískur
grundvöllur til útfærslu i 200 sjó-
mílur er traustari en grund-
völlurinn til útfærslunnar í 50 mílur
var á sínum tíma og efaðist þó eng-
inn Islendingur um, að við hefðum
fullkominn lagalegan rétt til þeirra
aðgerða.
Sfðan Sjálfstæðisflokkurinn tók
upp öfluga baráttu fyrir því, að
Islendingar sameinuðust um löggjöf
um 200 sjómflna fiskveiðilandhelgi,
hafa stjórnarsinnar mjög agnúazt
við þessari stefnu, einkum komm-
únistar, sem allt hafa á hornum sér.
En nú gengur einn af þingmönnum
ríkisstjórnarinnar fram fyrir
skjöldu í baráttu fyrir 200 mílna
fiskveiðitakmörkum og lýsir því
fjálglega, hve mikils stuðnings sú
stefna njóti, jafnvel svo, að hver
Bretinn af öðrum lýsi því yfir, að sú
þjóð verði að gera sér grein fyrir
þróuninni og búa sig undir, að 200
mflna reglan verði ríkjandi í
heiminum „áður en varir", eins og
þingmaðurinn kemst að orði.
I stefnuræðu sinni s.l. fimmtudag
gerði Ólafur Jóhannesson lftið úr
ályktun Sjálfstæðisflokksins um 200
sjómílna landhelgi, en sagði þó orð-
rétt:
„Hitt er ljóst, að stefnuyfirlýsing
af hálfu hafréttarráðstefnunnar
getur verið mikilvæg, þó að ekki
standi að henni 2/3 þátttöku-
ríkjanna."
Veiðar innan
200 mílna
Þegar við Islendingar færðum
fiskveiðitakmörkin út í 50 mílur,
samþykktu allir flokkar, að við
skyldum leita eftir samkomulagi við
þær þjóðir, sem hagsmuna eiga að
gæta á íslandsmiðum um bráða-
birgðasamkomulag. Með því sýnd-
um við vilja okkar til að leitast við
að koma í veg fyrir árekstra við
aðra. Að sjálfsögðu má hugsa sér
það, að einhverjir slíkir samningar
verði gerðir varðandi 200 sjómílurn-
ar á næsta ári.
Menn spyrja raunar, hvað yrði um
hugsanlega samninga við Vestur-
Þjóðverja og Breta, sem kynnu að
verða gerðir, ef við síðan gripum til
útfærslu í 200 mílur. Augljóst er, að
slikir samningar gætu verið í gildi,
og mundi það þá beinlínis tekið
fram, þegar200 sjómílna landhelgin
yrði tilkynnt, að ekki væri hug-
myndin að rifta þeim.
Að sumu leyti má kannski segja,
að það gæti verið ávinningur, að
slíkt samkomulag væri í gildi, þegar
200 sjómílna landhelgin verð-
ur virk, þvf að þá verð-
ur ekki um jafn beina árekstra
að ræða og áður, þegar við
höfum fært út fiskveiðitakmörk-
in. Erlend veiðiskip hefðu þá
samningsbundnar veiðiheimildir,
sem þau gætu hagnýtt og þvi
erfiðara að efna til óánægju i
erlendum fiskveiðihöfnum og knýja
stjórnvöld annarra þjóða til þess að
leitast við að beita okkur hörðu.
Raunar er ekki ástæða til að
óttast, að til slíks komi, vegna hins
almenna stuðnings við 200
sjómilurnar, en engu að siður er
þetta sjónarmið, sem má hafa í
huga. Og enn má bæta þvi við, að
sigur okkar Islendinga er í sjónmáli,
svo að við þurfum aðeins að standa
saman um hyggilegar aðgerðir til
þess að tryggja okkur lokasigurinn
þegar á næsta ári.
Ofstæki Andrésar
Einn þeirra Tfmamanna, Andrés
Kristjánsson, ritar nýlega grein í
sunnudagsblað Tfmans, þar sem
segir m.a.:
„Jónas Jónss. frá Hriflu sagði á
efri árum í blaðaviðtali: „Hluta-
félagið er hinn lögverndaði
ræningjaháttur i þjóðfélaginu."
Þessi orð eru dagsönn, hlutafélagið
er form það, sem óargadýrinu í
frumskógi samfélagsins —
peningunum — er sleppt lausu á
fólkið (svo) og því fengin stjórnin í
stað mannsins. Þetta form er einn af
svörtu blettunum á nútímafélagi.
Hlutur þess í tryggingastarfi, sem
er í eðli sínu aðeins sáluhjálp og
samábyrgð fólks, er svartasti blett-
urinn.“
Þessi framsóknarmaður talar eins
og álfur út úr hól. Hann fylgist
ekkert með því, sem er að gerast í
íslenzku þjóðfélagi. Hann hefur
enga hugmynd um, að i öllum
byggðum landsins hafa að undan-
förnu risið upp almenningshluta-
félög, þar sem fólkið binzt samtök-
um um að hrinda verkefnum á sviði
atvinnulífsins í framkvæmd og
tryggja lífsafkomu sina. Hann talar
um þessi félög sem óargadýr í frum-
skógi samfélagsins og annað i þeim
dúrnum.
Það er að vísu rétt, að Fram-
sóknarflokkurinn hefur um langt
skeið staðið gegn þvi, að eðlileg þró-
un yrði á sviði hlutafélagareksturs,
en hins vegar hefðu me'nn haldið, að
augu manna væru nú að opnast fyr-
ir því, að einmitt almenningshluta-
félögin eru það form rekstrar, sem
nú ryður sér mest til rúms og
áreiðanlega á eftir að lyfta einu
grettistakinu af öðru i íslenzkum
atvinnumálum í bráð og lengd.
En fornaldar hugsunarhátturinn
á sýnilega ennþá upp á pallborðið
hjá Tímanum. Ekki væri úr vegi, að
fólkið, sem varið hefur fjármunum
sínum til að treysta atvinnulífið,
gerði sér grein fyrir þvi þrönglyndi,
sem birtist i hinum tilvitnuðu
orðum.