Morgunblaðið - 07.11.1973, Qupperneq 3

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. NÖVEMBER 1973
3
Halastjarna að koma
Næst jörðu 15. janúar
FUNDIN er halastjarna, sem
er á leiðinni f námunda við
jörðu, ætti að byrja að sjást
með berum augum þaðan í
byrjun desember. Þegar hún
verður næst jörðu, 15. janúar,
er reiknað með að hún verði í
120 milljón km fjarlægð, sem
er um 80% af vegalengdinni til
sólar. Þorsteinn Sæmundsson
stjarnfræðingur hefur reiknað
út stöðu hennar og braut og
birtir útreikninga I Almanaki
Þjóðvinafélagsins. Hann segir
að reikna megi með, að hala-
stjarnan verði mjög björt. Þó
sé það ekki vfst. Ætfð sé erfitt
að spá um halastjörnur, þær
séu duttlungafullar og komið
hafi fyrir, að þær hafi ekki sést,
þó búið væri að spá því. Sfðast
kom halastjarnan Bennet 1970
og sást þá mjög vel. Önnur kom
1958.
Þorsteinn segir, að menn séu
nokkuð misbjartsýnir á, hve
björt stjarnan verði. Hugsan-
legt sé, að halinn verði langur.
Samkvæmt áreiðanlegustu
heimildum að hans mati, kvaðst
hann telja líklegast, að hún yrði
álíka björt og Venus, þegar hún
er björtust, og ætti þá að vera
áberandi á himni. En hala-
stjarna þessi er lágt á lofti, þar
til hún fer bak við sólu í desem-
bermánuði. Þá fer hún á kvöld-
himininn og verður hærra á
lofti. Svo það er ekki fyrr en
um miðjan janúar, að gott verð-
ur að sjá hana.
Um gufur þær, sem eru í
halanum, sagði Þorsteinn, að
þær væru ekki hættulegar. I
þeim væri þunnt efni, og ekki
hættulegt, jafnvel þótt jörðin
færi í gegnum halann.
I nýkomnu hefti af Time er
fróðleg grein með korti af
komu halastjörnunnar, sem
nefnist Kohoutek, í nánd við
jörðu. Þar segir, að hún hafi á
undanförnum mánuðum verið
falin í bjarma sólar, en nú hafi
hún aftur náðst í stjörnukíkj-
um. Stjarnfræðingar eru ákaf-
lega ánægðir með það, sem þeir
sjá. Kohoutek er þegar farin að
fá glóandi hala. En' stjaman
verður sýnileg með berum aug-
um á jörðinni snemma f desem-
ber, þegar hún kemur í ljós á
morgunhimninum. Snemma í
janúar getur halinn, — sem er
gerður úr sjóðandi gufum frá
halastjörnunni og hrakinn frá
sólu af hlöðnum sólögnum —
náð yfir sjötta hluta kvöld-
himinsins segir Time. Geti
Kohoutek halastjarnan því ef
til vill orðið enn skærari á
himninum en Halley hala-
stjarnan 1910.
Ennfremur segir f Time:
Kohoutek á líklega uppruna
sinn Iangt handan yztu reiki-
stjörnunnar, þar sem milljarð-
ar af halastjörnum eru taldar
ganga kringum sólu. Þær hafa
sýnilega orðið til úr sama skýi
af ryki og gasi, sem myndaði
sólu og reikistjörnur fyrir 4,6
milljörðum ára og hafa verið
nærri óbreyttar síðan. Stöku
sinnum dregur aðdráttarafl
nálægrar stjörnu halastjörnu
inn á aflangari braut, þannig að
hún fer nær sólu og sést frá
jörðinni. Þannig munu stjarn-
fræðingar nú fá fágætt tæki-
færi, þegar Kohoutek nálgast,
til að læra meira um hið upp-
runalega efni, sem sólkerfið
var i fyrstu myndað úr
Sterkustu stjörnusjónaukar,
allt frá risaspeglunum i
stjörnustöðinni á Mount Palo-
mars og niður úr, munu fylgja
Kohoutek á leið hans um himin-
hvolfið. Þá mun geimferða-
stofnun Bandarikjanna, NASA,
leggja sig fram og setja upp
Kohoutek áætlun með hundr-
uðum vísindamanna og nýjustu
geimtækni og kosta til mörgum
milljónum dollara.
Geimferðastofnunin mun
senda upp flugvélar, búnar in-
frarauðum sjónaukum, bæði áð-
ur og eftir að hala'stjarnan fer á
bak við sólu. Verið er að byggja
sérstaka halastjörnuathugunar-
stöð í Saouth Baldy Mountain, i
Norður-Mexico. Þá mun NASA
senda nokkrar eldflaugar upp
með tæki til að skoða hala-
stjörnuna frá sjónarhorni, sem
jörðin nær ekki til. Mariner 10,
sem er ómannað geimfar, er
fara á upp 3. nóvember á braut
framhjá Venus og Mercuri,
mun senda sjónvarpsmyndir af
halastjörnunni. Snemma í janú-
ar ætti annar gervihnöttur,
Pioneer 8, að vera i þeirri stöðu
á leið sinni kring um sólu, að
hann geti sent radiomerki
gegnum halann á halastjörn-
unni, og gefa þannig til kynna,
úr hvaða efni hann er. En
merkilegasta athugunarstöðin
gæti þó orðið Skylab 3, sem á
skjóta upp 10. nóvember, þrátt
fyrir tafir af bilun í siðustu
viku. Dvöl þess úti í geimnum
verður ef til vill lengd úr 56
dögum í 85 daga. Þá gætu geim-
fararnir séð halastjörnuna, þeg-
ar hún er nálægust og mest
fyrir áhrifum af geislun sólar,
þ.e. frá 28. desember, þegar
Kohoutek kemur fram fyrir
sólu, þar til um miðjan janúar,
þegar hún fer í aðeins 120 millj-
ón kilómetra fjarlægð frá
jörðu. En næst sólu er hala-
stjarnan í 20.8 millj. fjarlægð
28. desember.
Halastjarnan Kohoutek og braut hennar. Hún sker
braut jarðar tvisvar sinnum og er næst jörðu 15. jan.
1974 í 120 millj. km fjarlægð. Pílurnar sýna, hvar
jörðin og halastjarnan eru staddar á ýmsum tímum.
15 fm veggmynd eftir Gísla í JL-húsinu
Dr. Pðll Isólfsson.
Sjö sönglög
SJÖ sönglög með píanóund-
irleik eftir dr. Pál ísólfsson
komu út á áttatfu ára afmæli
Páls nokkrum dögum.
1 heftinu eru þessi lög:
Fjallið Einbúi, Kossavfsur,
Þið sjáist aldrei framar, Að
baki blárra heiða, Dagurinn
kemur, Heimþrá og Ur útsæ
I rfsa Islandsfjöll.
Nýr skuttogari
til Akraness
A NÆSTU dögum er
væntanlegur til Akraness
nýr skuttogari, Krossavík
AK-300. Togarinn er tveggja
ára gamail og er hann keypt-
ur frá Noregi. Stærð hans er
um 400 lestir.
EINS og kunnugt er hefur stór-
hýsi fyrirtækisins Jón Loftsson
h.f. verið breytt f húsgagna-
verzlun á mörgum hæðum og
nefnist nú JL húsið. A annarri
hæð hússins hefur nú verið sett
upp 15 fermetra veggmynd og
hefur Gfsli Sigurðsson málað
hana. Myndin er unnin á stórar
plötur með aðferð, sem „en-
caustica" nefnist og plöturnar
síðan festar á vegginn.
Gfsli Sigurðsson byrjaði á
þessari mynd skömmu eftir að
sýningu hans lauk í Norræna
húsinu í marz sl., og hefur hann
nú lokið við hana. Hér er þjóð-
legur arfur tekinn til meðferð-
ar, efnið er lýsingar úr handrit-
um og sýna myndirnar fólk að
skemmtan og störfum: Menn
við hvalskurð, prúðbúnar kon-
ur, menn við drykkju. Tvö
atriðin eru tengd samgöngum:
Skip á sjó og maður á reið. Og
auk þess má sjá þarna bút úr
handriti, sem Gísli notar f hluta
myndarinnar.
Lýsingar í handritum eru ein-
att daufar í litum sem vonlegt
er þar sem hinir drátthögu
skrifarar teiknuðu á skinn. Á
veggmyndinni er útlfnum lýs-
inganna haldið, en frjálslega
farið með litina. Þeim er bæði
vikið til og hafðir nokkuð sterk-
ari en sjá má í handritunum.
Að því leyti er hér um sjálf-
stætt verk að ræða en ekki
beina eftirmynd af lýsingun-
um.
Þetta er fyrsta veggmyndin,
sem Gísli gerir, en tilefnið af
hálfu eigenda hússins er, að
þeir vildu hvort tveggja í senn
skreyta húsið og minnast þjóð-
hátíðarinnar að ári. Myndin:
Gísli Sigurðsson við veggmynd
sina.