Morgunblaðið - 07.11.1973, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. NÓVEMBER 1973
Hlédís Guðmundsdóttir, læknir:
Líf í lœknis hendi
Stjórnskipuð nefnd skipuð
Pétri H.J. Jakobssyni próf. í
fæðinga- og kvensjúkdómafræði,
sem var formaður nefndarinnar,
Guðrúnu Erlendsdóttur lög-
fræðingi, Tómasi Helgasyni próf.
i geðlækningum og Vilborgu
Harðardóttur blaðamanni, hefur í
sumar skilað áliti og greinargerð,
ásamt frumvarpi til nýrra laga
um fóstureyðingar og ófrjósemis-
aðgerðir. Er endurskoðun
nUverandi laga frá 1935 og 1938
að flestra mati nauðsynleg.
Hin umdeilda 9. gr.
I. f frumvarpinu.
Nokkur styr hefur staðið um
frumvarpið, en þó nær eingöngu
þá grundvallarbreytingu, sem
orðuð er svo í 9. gr. 1.: „Fóstur-
eyðing er heimil: að ósk konu,
sem bUsett er hér á landi eða
hefur íslenskan ríkisborgararétt,
ef aðgerðin er framkvæmd fyrir
lok 12. viku meðgöngu og ef engar
læknisfræðilegar ástæður mæla
móti aðgerð. Skilyrði er, að konan
hafi verið frædd um áhættu sam-
fara aðgerð og hafi hlotið fræðslu
um hvaða félagsleg aðstoð
stendur til boða í þjóðfélaginu
fyrir þungaða konu og við barns-
burð“.
Fyrst fræðsla.síðan
sjálfsákvörðun.
Nefndin leggur mikla áherslu á
það í álitsgerðinni og lagafrum-
varpinu, að kona verði af lækni
frædd um þá áhættu er hún tekur
við aðgerð og af sérfróðum ráð-
gjafa um möguleika á félagslegri
hjálp við bamsburð, áður en
fóstureyðingarumsókn er skrifuð.
Er þar ítarlega bent á ráðstafanir,
sem gera þarf til að tryggja
fræðsluna og skal læknir er
skrifar umsókn með konunni
votta, að fræðslan hafi verið veitt.
Er það einróma álit nefndar-
innar, að sé þessum skilyrðum
fullnægt, sé kona sjálf hæfust um
að ákveða hvort fóstureyðing
skuli framkvæmd, þar sem hUn
tekur heilsufarslegum afleiðing-
um aðgerðar, líkamlegum sem
andlegum, og einnig þá áhættu að
verða ekki aftur þunguð.
Skýrir nefndin rækilega frá
ástæðum fyrir þessari miklu
breytingu í álitsgerð og athuga-
semdum með frumvarpinu. Þeir,
sem raunverulegan áhuga hafa á
þessu þurfa því að lesa alla álits-
gerðina, sem Utgefin er af heil-
brigðis- og tryggingamálaráðu-
neytinu. Annars er frumvarpinu,
nUv. lögum og framkvæmd þeirra
ásamt ýmsum hliðum þessa mikil-
væga máls gerðgóð skil f jUlíhefti
Læknanemans 1973. Er það fróð-
legt lestrar, lærðum sem leikum.
Afstaða geðlækna.
Sumir segja, að geðlæknar
hljóti að vera á móti frjálslegri
fóstureyðingarlögum, því þeir
sjái eftirköstin hjá konunum.
Þessu er öfugt farið. Fá dæmi eru
um varanlegt andlegt ójafnvægi
eftir löglega aðgerð og þá ekki
hlutfallslega fleiri en eftir með-
göngu og fæðingu. Geðverndar-
stéttir (læknar, félagsfræðingar,
sálfræðingar o.fl.) sjá hins vegar
fjölda dæma um vandræði og kvöl
kvenna vegna nauðugrar með-
göngu. Verstu afleiðingarnar sjá
þeir, sem meðhöndla börn.
Reynsla þeirra í starfi er sU, að
óvelkomin börn lendi miklu fleiri
í Utistöðum við þjöðfélagið og
komi f leiri í geðlæknismeðferð en
velkomin börn. Þau verði sem sé
„undir í lífinu". Þessi reynsla
hefur verið staðfest með vísinda-
legum könnunum, sem ekki er
hægt að rekja hér.
Af þessum ástæðum, og mörg-
um öðrum, er mikill meirihluti í
geðverndarstéttum um allan heim
hlynntur löggjöf um fóstur-
eyðingu að ósk (on request) og
telja hana raunar meginfor-
sendur allra fyrirbyggjandi geð-
lækninga.
Hæstiréttur Bandankjanna
hefur nýlega Urskurðað, að
ákvörðun um fóstureyðingu skuli
tekin af konu í samráði við lækni
sinn og er mikill meirihluti lækna
þar (86% geðlækna) sammála Ur-
skurðinum skv. könnun sem
nýlega var gerð meðal 33.000
lækna í öllum sérgreinum í öllum
fylkjum Bandaríkjanna. (Sjá
Psychiatric News, 20. jUní ’73).
Umræður og ritdeilur.
I lok sept. sl. voru f sjónvarpi
umræður um frumvarp þetta. Var
þá ýmsu slegið fram, en fáu gerð
skil. Um það leyti og síðar hafa
birst nokkrar blaðagreinar um
málið. Bar fyrst mest á skrifum
félagsráðgjafa (konu) og kven-
sjUkdómalæknis (karls) um
valdafíkn lækna á þessu sviði og
fleira. Beitti læknirinn fag-
þekkingu sinni með þungum
sannfæringarkrafti gegn kven-
legri fávfsi almennt og félagsráð-
gjafans sér í lagi. Sami læknir
skrifaði einnig langa grein gegn
lesendabréfi litlu, er birtist í Vfsi
undir fyrirsögninni „LjUga
læknarnir?“ Er þar þó erfitt um
vörn, þvf flestir, jafnvel trygg
ustu dýrkendur lækna, vita að
þeir ljUga sem aðrir. Unnusta
djáknans á Myrká (löngu látin)
og Ijósmóðir ein, hafa ritað um
nefndarálitið. Virðast báðar and-
vígar sjálfsákvörðunarrétti
kvenna um barneignir sínar og
jafnvel óttast skort á börnum á
Islandi, t.d. til gjafa.
Ályktanir lækna
og presta.
Eina helgi í sumar, 1H—2 daga,
var haldinn aðalfundur Lækna-
félags íslands, en á þeim fundum
hefur atkvæðisrétt 1 læknir Ur
hverju landshlutafélagi og
nokkrir fulltrUar Reykjavíkur-
lækna. Fundurinn sendi frá sér
ályktun samþykkta af 8 full-
trUanna, að sögn. Sögðust þeir
ekki vilja láta „taka ákvörðun"
um aðgerð „Ur hendi læknisins"
(orðrétt). Luku þeir ályktuninni
með að gefa ófrjósemisaðgerðir
frjálsar, þó með því skilyrði, „að
sett verði ákvæði til að fyrir-
byggja og vernda fólk gagnvart
lítt hugsuðum og ótímabærum
ófrjósemisaðgerðum“. Um þetta
eru þegar skýr ákvæði í nýja
frumvarpinu. Lásu þá mennirnir
ekki einu sinni frumvarpið sjáift?
Taka verður fram, að lög skylda
engan til að taka þátt í skurðað-
gerð, nema til bjargar mannslífi.
A.m.k. einn prestafundur og
nefnd af hálfu þjóðkirkjunnar
hafa sent frá sér harðorð mót-
mæli gegn ósómanum. Prestur,
sem Reykvíkingar vita, að leggur
nótt við dag til að reyna að hjálpa
bágstöddum, hefur skrifað grein
þar sem hanq sýnir með dæmi
þörfina fyrir frjálsari fóstur-
eyðingalöggjöf. Hann bendir
reyndar fólki á, að stunda heldur
meinlæti til vamar barneignum.
Mótmælendur nefna hvergi þá
lausn, vita líklega að hún er erfið
í raun.
Fordæmingin.
Kirkjunefndarmenn lýsa í
grein sinni fjálgum orðum sann-
kristnum viðhorfum sínum og
göfugum óskum um fagurt, full-
komið mannlíf. Hins vegar for-
dæma þeir vinnubrögð nefndar,
sem falið var að finna ráð til bóta
f núverandi ófullkomnu mannlífi.
Sambland kirkjunefndarinnar af
fordæmingu og óskadraumum
hefur kannski áróðursgildi gagn-
vart sumu fólki.
Ábendingtil læknanna
og prestanna.
Ég bendi viðkomandi embættis-
mönnum á, að þeir eru flestir, ef
ekki allir, vel stæðir karlmenn.
Þeir hafa hvorki reynslu af að
ganga með og fæða börn, né af
því, að neyðast til að ala börn upp
við fjárhagslegt og félagslegt
öryggisleysi, einir eða án
stuðnings maka. Um örlög barna
Hver skyldi vera ástæðan fyrir fjölgun fóstureyðinga í London Varsjá, New York ...?
skellur á fóstureyðingatíska —.
Þetta hvort tveggja hef ég heyrt
lækni segja i samræðum um
frumvarpið. Þessu, og álíka glós-
um, trúa ýmsir um aðra og sýna
með því mannfyrirlitningu og
hroka. Afbrigðilegar konur, sem
fara fram á „ástæðulausa" fóstur-
eyðingu, eru varla æskilegir
uppalendur og munu landslög
ekki miðuð við þær. Vegna hárra
talna, sem nefndar eru um fjölda
fóstureyðinga í sumum löndum,
sem leyfa þær að ósk konu, vil ég
benda á, að þangað leitar aragrúi
kvenna frá öðrum löndum nær og
fjær, þar sem konur eru enn
neyddar til bameigna. Efnaðar
konur geta notað þessa leið, en
þær, sem verst standa, ekki.
Raunar fer fjöldi löglegra fóstur-
eyðinga hvergi fram úr áætluðum
fjölda ólöglegra á Italíu, sem er
37 aðgerðir á móti 25 eða 1480
aðg./lOOO fæðingum. Slíkum að-
gerðum fylgir mikil hætta, enda
dauðsföll ungra kvenna margfalt
tíðari á Ítalíu en í löndum, sem
leyfa getnaðarvamir og fóstur-
eyðingar.
Forsjáin brást í 38 ár.
Læknar og aðrir, sem ráða fyrir
fólki skv. núverandi lögum um
fóstureyðingar, vananir og
afkynjun, verða að horfast í augu
við, að forsjá þeirra í 38 ár hefur
verið hrapallega gloppótt.
Fjöldi dæma um útslitnar,
veikar, fátækar fjölbyrjur, sem
synjað var um vönun (ófrjósemis-
aðgerð) hvað þá fóstureyðingu,
vegna smásmugulegra og jafnvel
rangra lagatúlkana, sýna þetta.
Ég veit um eina konu, sem dó í
sængurlegu frá fjölda barna. Hún
hafði beðið lækna um hjálp við
fóstureyðingarumsókn, en ekki
verið liðsinnt, því aðstæður
hennar fullnægðu ekki laga-
ákvæðum. Slík dæmi finnast ekki
einu sinni á synjanaskránni
alræmdu, því þau komust aldrei
til dómnefndar. Dauði konu
þessarar orsakaðist einmitt af
þeim veikindum, endurteknum
æðabólgum í fótum, sem ollu því,
að hún treysti sér ekki til með-
göngu og fæðingar. Hjálpar
ábyrgð læknanna börnunum
hennar?
Skv. núgildandi lögum þarf
ástæða til löglegra fóstureyðinga
að vera bæði félags- og heilsufars-
leg (socio-medical). 1968 var
konu sem átti 9 börn, flest i
ómegð og 3 fósturlát að baki, með
eggjahvítu í þvagi, of háan blóð-
þrýsting og lélegar æðar í fótum
(allt þrennt hættulegt þunguðum
konum) synjað um leyfi til
vönunar (ath. hún æskti ekki
fóstureyðingar). Synjunni fylgdi
sú skýring, að konan væri ekki
haldin langvarandi sjúkdómi.
Fulltrúarnir á aðalfundi L.í.
vildu halda ákvörðun „í hendi
læknis", en studdu það, að félags-
legar ástæður einar gætu nægt til
ieyfisveitinga. Hvaða félagslegar
(social) ástæður tækju þeir
gildar, fyrst ofangreind kona
hafði ekki nægilega slæmar
félags- og heilsufarslegar að-
stæður?
Eigum við bara að vona að
mönnum hafi farið svo fram í að
dæma um annarra aðstæður og
einkamál á 5 árum, að þetta
blessist allt?
Börn eiga aðfæðast
velkomin.
Markmiðið á að vera, að öll börn
fæðist velkomin. Við erum mörg,
karlar og konur, læknar og aðrir,
sem trúum því enn, að börn séu
svo dýrmæt, að langflestir muni
áfram eignast þau af frjálsum
vilja, og til þess þurfi enga
utanaðkomandi nauðung.
Reykjavík, 1. nóvember
Hlédfs Guðmundsdóttir, læknir.
er alast þannig upp vita þeir
kannski sumir.
Speki Sahlon Gahlin í Þjóð-
viljanum 27.10. sl. áhér við: „Sið-
ferðispredikarar taka yfirleitt
hörðustu afstöðuna til hluta, sem
þeir hafa aldrei komist í kynni
við.“ Biblíutilvitnanir, svo sem
„dæmið ekki ... “ og „sá yðar sem
syndlaus er ...“ þekkja
prestarnir a.m.k.
Böm til gjafa.
Fólk, sem mælir með nauðugri
meðgöngu og fæðingu til þess að
gjafabarnaframleiðsla minnki
ekki, tel ég grimmt. Það veit e.t.v.
ekki, að um allan heim eru
milljónir barna sem kærleiksríkt
fólk getur fengið í fóstur. Kona,
sem sjálf á ungt kjörbarn segir
mér, að henni fyndist auðveldara
að taka við bami fæddu af
annarri konu, ef vist væri, að það
hefði ekki fæðst vegna utanað-
komandi nauðungar. Hvernig
konum, sem þannig hefur verið
farið með, líður, er erfitt að hugsa
sér.
Mannfyrirlitning,
Mallorcaferðir o.fl.
Konur geta heimtað fóstur-
eyðingu til að missa ekki af
pantaðri Mallorcaferð — það
— Þú skalt ekki láta þér detta f hug, að þessi ómerkilegi
fangavörður sé með annað en sinápeninga f vösunum.