Morgunblaðið - 06.02.1974, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 6. FEBRÚAR 1974
17
Hver falsaði
Yínlandskortið ?
Þegar Yale-háskóli fékk Vín-
landskortið að gjöf árið 1965,
lýsti hann því sem merkasta
kortafundi aldarinnar. Fræði-
menn hafa æ siðan deilt um
hvort það væri í rauninni rétt,
að svissneskur munkur hefði
teiknað kortið um 1440 eða 52
árum áður en Kólumbus lagði
upp frá Spáni en þótt efasemda-
mennirnir hafi verið nokkuð
margir voru þó mun fleiri
þeirrar skoðunar, að kortið
væri ófalsað.
Nú er Vínlandskortið aftur
komið í heimsfréttirnar og á
sérstökum aukafundi Konung-
lega brezka landfræði-
félagsins síðastliðinn mánudag
komust þeir lærðu menn, sem
þar eiga sæti, að þeirri niður-
stöðu, að kortið væri falsað.
BLEK FRÁ 20. ÖLD
Ástæðan fyrir þessari endur-
skoðun nú er yfirlýsing frá
Yale-háskóla sjálfum. Hann lét
nýlega gera rannsókn á kortinu
með vísindatækjum, sem ekki
voru til, þegar háskólinn fékk
kortið i hendurnar, og sú rann-
sókn leiddi í ljós, að í blekinu,
sem það er teiknað með, fund-
ust efnasambönd, sem ekki
voru til fyrr en eftir 1920. Það
má þó telja víst, að málið sé
langt frá því að vera útrætt og
að fræðimenn muni á næstu
mánuðum og árum grúfa sig
yfir sögu Vínlandskortsins og
tilurð þess.
EKKI ALLIR
SANNFÆRÐIR
En þótt mestur hluti félaga
brezka landfræðifélagsins hafi
orðið ásáttur um, að kortið sé
falsað, eru þó undantekningar
og einn þeirra, sem er jafn
sannfærður og áður um að það
sé handverk svissneska munks-
ins, er George Painter, einn af
sérfræðingum „British Múse-
um“.
Painter varði sjö árum til
rannsókna á Vínlandskortinu
þegar það kom fyrst fram og
hann er handviss um, að upp-
haflega niðurstaða sin og ann-
arra fræðimanna hafi verið
rétt:
— Eg lit aðeins á þetta sem
áframhald á viðræðum og deil-
um fræðimanna um kortið, sem
hófust strax og það kom fram í
dagsljósið. Yale-háskóli lét gera
umfangsmiklar, vísindalegar
rannsóknir á kortinu og það
gerði einnig rannsóknarstofa
Brezka safnsins. Niðurstaða
okkar var sú, að kortið væri
ófalsað. Það er mjög litið vitað
um notkun bleks á miðöldum.
Það voru til margar mismun-
andi tegundir og það má jafn-
vel finna mismunandi tegundir
bleks á einu handriti. Það er
alls ekki útilokað, að munkur-
inn hafi hallað sér yfir borðið
og fengið blek úr byttu félaga
sins.
ÓTRtJLEG
ÞEKKING
George Painter segir og, að
það hafi þurft ótrúlega þekk-
ingu til að falsa kortið:
— Sá, sem falsaði kortið
hefði þurft að hafa ótrúlega
þekkingu á miðaldakortum.
Hann hefði þurft að vera alger
snillingur í kortagerð með al-
gera þekkingu á öllu, sem væri
til, og með hæfileika til að búa
til það, sem ekki fyrirfyndist.
Snilld hans i að skrifa miðalda-
rithönd er líka óhugsandi. Hon-
um urðu ekki á ein einustu
mistök. Ég held ekki að slikur
maður sé til.
ER TIL ANNAÐ
KORT?
Þessar nýju rannsóknir
benda að vísu til þess, að heim-
ur vísindanna hafi verið
gabbaður, en hvernig gerðist
það? Dr. Helen Wallis er for-
stöðumaður kortadeildar
Brezka safnsins og hún hefur
Laurence Witten.
unnið að rannsóknum á Vin-
landskortinu og fylgzt með því
frá upphafi: — Veiztu, að það
er ekki óhugsandi, að sá, sem
falsaði kortið, hafi teiknað það
eftir frumkorti, sem enn hefur
ekki séð dagsins ljós.
ÞAÐ BYRJAÐI í
BARCELONA
Það má segja, að saga korts-
ins á þessari öld hafi byrjað í
Barcelona árið 1957, þegar
Laurence Witten fornbókasali
frá New Haven i Bandaríkjun-
um, heimsótti Enzo Feeajoli de
Ry, sem verzlaði með fágætar
bækur, en þeir höfðu átt við-
skipti saman um árabil.
Ferrajoli var síðar fangelsaður,
sakaður um að hafa selt stolin
grísk handrit en hann var lát-
inn laus þegar ákærunni var
ekki fylgt eftir, og lézt skömmu
síðar.
Að sögn Wittens sýndi
Ferrajoli honum allmörg hand-
rit frá miðöldum og meðal
þeirra var það, sem siðar hefur
gengið undir nafninu „Tartar
Relation". Bundið á bakhlið
þess var óskýrt kort, 11x16
þumlungar, sem sýndi Evrópu
greinilega og auk þess hinar
venjulegu, illa gerðu útlínur
Asiu og Afríku og Atlantshafs-
eyjarnar, sem aldrei hafa verið
til nema á kortum, sem teiknuð
voru fyrr á öldum.
NÆSTUM BUINN
AÐ FA SLAG
1 efra horninu til vinstri var
hins vegar furðulega nákvæm
útlínuteikning af Grænlandi og
fyrir vestan það var land, sem
merkt var „Vinlanda Insula.“
Fyrir ofan Grænland var
klausa á latínu, sem er í laus-
legri þýðingu á þessa leið:
„Með Guðs vilja, eftir langa
siglingu frá eynni Grænland, i
suðurátt að fjarlægasta hluta
vestur hafsins, siglandi suður
innan um isinn, uppgötvuðu
félagarnir Bjarni og Leifur
Eiríksson nýtt land, mjög
frjósamt, þar sem jafnvel uxu
vinber, og þeir nefndu landið
Vinland."
— Ég var næstum búinn að fá
slag á staðnum, segir Witten. —
En ég gerði mér þegar grein
fyrir, að það væri ógerlegt að
„sanna" kortið, þetta var einn
af þessum „geggjuðu" hlutum.
ORMAGÖTIN
PÖSSUÐU EKKI
Eitt atriðið var t.d. að kortið
var í nútíma bandi með
algerlega óskyldu verki. Og
götin eftir ormana pössuðu
ekki við ormagötin á „Tartar
Relations“. Það var augljóst að
einhver hafði bundið saman tvo
óskilda hluti.
Ferrajoli sannfærði Witten.
Hann sagði, að eigandinn væri
maður, sem hefði svarið þess
eið, að verkin hefðu verið i eign
fjölskyldu hans í nær tvo
mannsaldra og eftir að hafa hitt
eigandann að máli keypti
Witten bókina fyrir 3.500
dollara í þeirri von, að ein-
hvern tíma væri hægt að
sanna uppruna kortsins. Witten
neitar enn að gefa upp nafn
upphaflega eigandans.
SPECULUM
HISTORIALE
Þegar Witten kom til Banda-
ríkjanna sýndi hann aðeins
örfáum nánum vinum, sem allir
eru sérfræðingar i fornbók-
menntum, Vínlandskortið.
Þeirra á meðal var Thomas E.
Marston, sem var sérfræðingur
Yale-háskóla í bókmenntum frá
miðöldum og endurreisnar-
tímanum.
Witten segir, að þeir hafi
allir gert sér grein fyrir, að
ekki væri , hægt að sanna
uppruna kortsins svo að hann
hafi að síðustu gefið Coru konu
sinni það. Og í hennar fórum
var það þar til nokkrum
mánuðum siðar, að „lykillinn"
að kortinu kom fram i dags-
ljósið.
I gegnum annan bóksala í
New Haven, og Davis & Orioli í
London keypti Thomas
Marston tuttugu og eina siðu af
verkinu „Speculum Historiale"
eftir Vincent de Beauvais fyrir
um 84 dollara. Fyrirtækið í
London hafði hins vegar keypt
verkið af Enzo Ferrajoli, þeim
sama, sem seldi Witten Vin-
landskortið.
SPRENGJAN
SPRINGUR
Kunningi Wittens, sem var að
skrifa bók um bókband á mið-
öldum, bað hann að líta á hina
nýju bök Marstons og þegar
hann hafði fengið hana til skoð-
unar, rann upp fyrir honum
ljós.
— Jafnvel þótt minni mitt sé
ekki upp á marga fiska þá
fannst mér að blaðsiðustærðin
væri sú sama, og það var ýmist-
Iegt fleira líkt með kortinu og
þessu nýja verki.
Það varð auðvitað mikill
æsingur og farið var að bera
verkin nákvæmlega saman. Að
sögn Wittens, kom i ljós, að ef
„Tartar Relation" var sett
fremst, „Speculum Historiale“ i
miðjuna og Vínlandskortið svo
aftan við það, lágu fyrir ljósar
sannanir um uppruna kortsins,
þar sem augljóst hafi verið að
þannig hafi 'verkin verið
bundin i upphafi.
— Götin eftir ormana
pössuðu nákvæmlega (féllu
nákvæmlega saman), segir
Witten, og áritunin framan á
kortið varð allt i einu áugljós.
Áritunin var á þá leið, að kortið
væri teikning eða skýring yið
Speculum.
— Ég skildi ekkert hvað
þetta þýddi þar til Speculum
kom I leitirnar og reyndist eiga
að vera í miðjunni. Þá lá þetta
ljóst fyrir.
SELT FYRIR
OFFJAR
Tilkynningin um kortið, sem
gefin var út þremur dögum
fyrir Kólumbusardag árið 1965,
kom eins og þruma úr heið-
skiru lofti og fræðimenn, sem
ekki höfðu verið hafðir með í
ráðum, réðust heiftarlega að
Vínlandskortinu. Að undan-
gengnum margra ára nákvæm-
um rannsóknum hafði Witten
selt kortið einhverjum manni,
sem gaf það svo Yale-háskóla.
Kaupverðið hefur aldrei verið
gefið upp, en Witten mun hafa
fengið offjár fyrir það.
Síðan hefur kortið staðið af
sér 8 ára deilur fræðimanna,
sem meðal annars hafa sagt, að
teikningin af Grænlandi væri
alltof nákvæm til þess að hún
geti verið frá fimmtándu öld og
eins þykir það alltof mikil til-
viljun, að kortið og sannanir
fyrir uppruna þess skyldu með
nokkurra mánaða millibili ber-
ast til tengdra aðila í Banda-
rikjunum og það frá sama
manni í Barcelona.
HVER VAR ÞÁ
FALSARINN?
Ef Vínlandskortið er falsað,
hlýtur auðvitað að vakna spurn-
ingin: Hver gerði það? Tveir
prófessorar við Yale-háskóla,
sem frá upphafi hafa verið van-
trúaðir á uppruna kortsins,
telja sig hafa rakið slóðina
aftur til syndarans. Hann hét,
að þeirra sögn, Luka Jelic og
var prófessor við Zadar í
Júgóslavíu. Hann lézt árið 1922.
Að sögn prófessoranna
tveggja eyddi Jelic miklum
hluta starfsævi sinnar við að
reyna að sannfæra vantrúaða
áheyrendur um að rómversk-
kaþólskt klerkaveldi hafi verið
í Vínlandi i margar aldir áður
en Kólumbus kom þangað.
Hann hélt þvi einnig fram, að
hann hefði í bókasafni Páfa-
garðs fundið hundruð kirkju-
bréfa og korta, sem snerti Vín-
land.
KOM TIL tSLANDS
Annar prófessoranna við
Yale er Konstantin Reichardt.
Hann kom á sínum tíma til Is-
lands vegna Vínlandskortsins
og flutti erindi i Háskólanum
þar sem hann dró fram ýmis-
legt, sem honum þótti tortryggi-
legt við kortið. Þar á meðal
voru Iatnesku endingarnar.
Hann og starfsbróðir hans,
Robert Lopez, segja, að Jelic
hafi orðið á ,,klerkleg“ mistök í
ritgerð, sem hann lagði tvisvar
fyrir vísindaráðstefnur, í Paris
1891 og í Brussel 1894. Ritgerð-
in fjallaði um fyrrnefnda kenn-
ingu hans en i henni voru end-
ingar á latneskum orðum, sem
hvergi finnist i kirkjumáli,
jafnvel ekki i dag og þær eru
ekki og hafa aldrei verið
notaðar i páfagarði. Prófessor-
arnir segja hins vegar, að orða-
tiltæki hans séu nákvæmlega
eins og á Vínlandskorti Yalehá-
skóla.
Þeir eru því þeirrar skoð-
unar, að Jelic hafi falsað kortið
til að renna stoðum undir kenn-
ingu sina, sem fáir trúðu.
Vínlandskortið: Erþaðfrá 1440 eða 1920?