Morgunblaðið - 06.02.1974, Side 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. FEBRUAR 1974
Ræða Jóns Skaftasonar á ráðstefnu um öryggis- og varnarmál:
Akvörðun um varnarmál verður að
byggjast á raunsæju mati á aðstæðum
Fundarstjóri, góðir gestir.
Ég vil byrja þessi fáu orð mín á
því að þakka þeim aðiljum, sem
forgöngu hafa haft um þessa ráð-
stefnu, fyrir framtakið um leið og
ég læt I ljós þá einlægu von, að
hún megi efla gagnkvæman skiln-
ing á hagsmunum landanna á
vettvangi alþjóðamála. Islending-
ar og Norðmenn eru skyldari um
margt en algengast er um sjálf-
stæðar þjóðir. Þvi ber þjóðum
okkar að líta með velvilja hvor til
annarrar, þegar stórmálefni, sem
snerta hagsmuni beggja, koma
upp I okkar heimshluta. Samráð
og viðræður geta vart skaðað.
Fundarefnið hér er ísland-
Noregur, samstarf um öryggis- og
alþjóðamál. Tími minn leyfir ekki
að fara mjög ítarlega inn á þau
mál, er ég þekki hvað best„ þ.e.
samstarf landanna á vettvangi
Norðurlandaráðs, og lítil þekking
í hernaðarlegum efnum sníður
mér einnig þröngan stakk. Þær
skoðanir, sem ég set fram hér, ber
aðeins að virða sem mitt persónu-
lega álit.
Sérstaða íslands.
íslendingar eru í hópi fámenn-
ustu.sjálfstæðra þjóðaheims. Þeir
eiga sér merka sögu um lífsbar-
áttu fólksins í landinu gegnum
aldirnar, baráttu við eld og isa,
hungur og fátækt og erlenda yfir
drottnun um aldaraðir. Þrátt fyr-
ir mikla fátækt og kröpp kjör
tókst þó að rita hér bókmenntir
fyrr á öldum, sem um margt eru
sambærilegar við fornbókmennt-
ir Grikkja og Rómverja, bók-
menntir, sem borið hafa hróður
lands okkar um viða veröld. Þess-
ar bókmenntir eru á máli, sem
íslendingar lesa án allra erfið-
leika og er engu öðru líkt, nema
ef vera skyldi nýnorskunni.
En það er ekki aðeins hin forna
arfieifð, sem markar okkur
nokkra sérstöðu þjóða á meðal.
Aðstaðan I nútimanum er um
margt sérstæð og nefni ég aðeins
þrjú dæmi:
1. Þjóðin telur aðeins rúmar
200.000 sálir og margir óttast, að
svo lítil þjóð geti tapað sérkenn-
um sínum. 1 síðustu heimsstyrjöld
gistu land okkar erlendir her-
menn, sem að tölu voru fast að
helmingur íbúanna.
2. Engin þjóð er háðari sjávar-
afla en islendingar og engin þjóð
horfir með meiri kvíða á sístækk-
andi fiskveiðiflota annarra þjóða,
sem m.a. á að beina á okkar fiski-
mið, sem þegar eru fullnýtt.
3. ísland er eina landið í okkar
heimshluta, sem engan her hefur
né ætlar að koma á fót her í
fyrirsjáanlegri framtíð. Þekking
á hermálum er í lágmarki, t.d. er
enginn innlendur aðili til, sem
getur gefið ríkisstjórn okkar hlut-
læga umsögn um öryggismál.
Hluti af breyti-
legum heimi.
Sérstaða okkar meðal þjóðanna
er því veruleg. En heimurinn
breytist hratt og ekki fara allar
breytingar fram hjá okkur, án
þess að skilja eftir spor. Þetta er
okkur að skiljast smám saman og
okkur lærist að draga af því álykt-
anir. Fleiri og fleiri Islendingum
er að verða ljóst, að við verðum að
eiga samstarf við aðrar þjóðir.
Einangraðir lifum við ekki menn-
ingarlífi. Við viljum að sjálfsögðu
eiga vinsamleg samskipti við allar
þjóðir á sem flestum sviðum. En
þar sem ólíkar hugsjónir um
frelsi og mannréttindi skilja þjóð
ir að og skipta þeim i hópa, þá vill
Iangstærstur hluti Islendiriga
skipa ser í sveit með þeim þjóð-
um, sem líkastar eru okkur um
þjóðskipulag, þjóðir, er setja
mannhelgi öllu ofar.
Af þessum ástæðum taka Is-
lendingar þátt í margs konar al-
þjóða og fjölþjóðlegu samstarfi.
Þeir eru meðlimir í S.Þ. og stofn-
unum þeirra. Þeir eru aðilar að
O.E.C.D. og þátttakendur i GATT-
viðræðunum. Þeir eru þátttak-
endur í Norðurlandaráði og með-
limir Atlantshafsbandalagsins og
er þá fátt talið.
1 öllum þessum stofnunum
starfa ísland og Noregur hlið við
hlið oftast í besta bróðerni. Lang-
ar mig til þess að vikja sérstak-
lega að samstarfi þjóðanna innan
Norðurlandaráðs og Atlantshafs-
bandaiagsins hér á eftir.
Samstarfið í
Norðurlandaráði
Samstarf íslands og Noregs inn-
an Norðurlandaráðs er yfir 20 ára
gamalt og 'á sér eðlilega rætur i
skyldleika þjóðanna, landfræði-
legri legu og sameiginlegri þörf
þeirra til þess að halda saman í
heimi stórvelda og risabandalaga.
Oft hefur verið um það rætt á
Norðurlöndum, hvort bandalag
þjóðanna 5 gæti i sjálfu sér ekki
verið nægilegt og þær þannig
staðið sem ein heild utan allra
stórbandalaga. Reynslan hefur
hins vegar sýnt, að svo er ekki. i
öryggismálum fylgja löndin ólíkri
stefnu. ísland, Noregur og Dan-
mörk eru í NATO, Finnland hef-
ur sérstakan vináttusamning við
Sovétríkin og Svíþjóð fylgir hlut-
leysisstefnu, sem fylgt er eftir
með miklum vígbúnaði.
1 viðskipta- og efnahagsmálum
fylgja löndin líka mismunandi
stefnu að því er tekur til EBE.
Danir eru aðilar að EBE, Noreg-
ur, Sviþjóð og Island (að tak-
mörkuðu leyti) hafa viðskipta-
samning við EBE og finnska þing-
ið staðfesti fyrst viðskiptasamn-
ing sinn við EBE eftir að búið var
að ganga frá hliðstæðum samn-
ingi við Comecon.
Allir, sem fylgjast með, vita
hvernig fór fyrir NORDEK á síð-
ustu stundu. Mér er það enn vel í
minni, því að ég sat þann fund
Norðurlandaraðs í Reykjavik, þar
sem menn töldu sig hafa komið
efnahagsbandalagi Norðurlanda á
fót.
Þessi dæmi sýna vel, að i
stærstu málum fullnægir Norður-
landasamstarfið þjóðunum ekki.
Annað og meira virðist þurfa til.
Þar með er ekki sagt, að samstarf
Norðurlanda sé lítilsvert. Þvert á
móti hefur það náð verulegum
árangri á mörgum sviðum og vil
ég nefna þess nokkur dæmi:
Sameiginlegur vinnumarkaður
er kominn á, viðtækt samstarf á
sviði félags- og tryggingamála, af-
nám vegabréfaskyldu og nýgerð-
ur samgöngumálasamningur
Norðurlanda.
Samstarf á sviði menningar-
mála er lengra komið á Norður-
löndum en dæmi eru um annars
staðar frá úr fjölþjóðasamstarfi,
og ljöggjafarsamstarf fer' vax-
andi.
Nýjasta samstarfssviðið er á
vettvangi iðnþróunartækni og
orkumála og þannig mætti áfram
telja, ef timinn leyfði.
í öllu þessu starfi hafa Noregur
og tsland haft hið besta samstarf
og á vettvangi Norðurlafidaráðs
hafa ýmsar ákvarðanir verið tekn-
ar og hugmyndir ræddar, sem
orðið hafa grundvöllur náins sam-
starfs þjóðanna á vettvangi S.Þ.
og undirstofnana þeirra.
Okkur islendingum er vel í
minni höfðingleg aðstoð Norð-
manna og annarra Norðurlanda-
þjóða, er eldar brutust út í Vest-
mannaeyjum á s.l. ári og aldrei
verð ég svo gamall, að ég gleymi
þeirri hátiðlegu stund, er Káre
Willoch tilkynnti aðstoðina á 21.
þingi Norðurlandaráðs I Osló í
febrúar 1972 og allur þingheimur
reis úr sætum til þess að lýsa
samþykki sínu. Þær minningar
ylja um hjartarætur og skilja eft-
ir spor I huga mínum.
Samstarfið í NATO
Samstarf islendinga og Norð-
manna í öryggismálum hefur allt
frá stofnun Atlantshafsbanda-
lagsins verið irjpan vébanda þess.
Báðar þjóðirnar voru stofnaðilar
að bandalaginu, en áður en það
var stofnað höfðu farið fram við-
ræður milli Norðurlanda, — þar
sem ísland hafði áheyrnarfull-
trúa — um stofnun norræns varn-
arbandalags, en þær viðræður
fóru einmitt út um þúfur sama
árið.
Ég vil í nokkrum orðum lýsa
skoðunum mínum á því, hvernig
islendingar geta best gætt
öryggishagsmuna sinna við nú-
verandi aðstæður. 1 þeim efnum
er ég sjálfelskur fyrir hönd þjóð-
arinnar, en viðurkenni þó, að við
getum ekki fengið allt fyrir ekk-
ert og á hagsmuni fleiri þjóða er
að líta.
Ég er sannfærður um, að enn
um Sinn er tilvera NATO besta
friðarvörnin í okkar heimshlúta.
Af því leiðir, að ísienskir hags-
munir eru best tryggðir með
áframhaldandi veru í NATO, því
að Islendingar eiga svo óendan-
lega mikið undir því, að friður
haldist í okkar heimshluta. Hver,
sem lítur á landakortið, sér strax,
hveru hernaðarlega mikilvægt
landið er, mitt í N-Atlantshafi á
Tel Aviv, Kairo, 4. febr.
AP—NTB
ÍSRAELAR luku í dag við annað
stig brottflutnings hersveita
sinna frá vesturbakka Suezskurð-
ar og sprengdu upp a.m.k. sjö
skotpalla fyrir sovézkar SAIVI eld-
flaugar, áður en þeir fðru yfir
skurðinn. Hermenn frá
Sameinuðu þjóðunum tóku við
herstöðvunum, jafnskjótt og
tsraelsmenn rýmdu þær.
Frá vígstöðvunum I Golanhæð-
um hafa borizt fregnir um harða
bardaga tfunda daginn f röð. Af
milli gamla og nýja heimsins.
Atlantshafsbandalagið er samtök
15 þjóða austan og vestan Atlants-
hafsins. Meginvarnarstyrkur þess
liggur í hinum nýja heimi i
Bandarfkjunum. Þaðan vænta V-
Evrópuríkin sérhjálpar, ef á þau
verður ráðist og til þess að sú
hjálp geti orðið að veruleika
verða samgöngur á sjó og i lofti að
vera greiðar um og yfir N-Atlants-
haf. Island er þess vegna afar
þýðingarmikið bæði fyrir þá, sem
vilja halda líflínu þessari opinni,
ef ófriður skellur á, og ekki síður
fyrir þá, sem á þá liflinu vilja
skera. Enginn, sem af alvöru og á
hlutlægan hátt hugsar um þessi
mál, getur litið fram hjá þessari
grundvallarstaðreynd.
Vaxandi herstyrkur
Sovétríkjanna
Hitt má e.t.v. deila um, hvort
nokkurt riki, i okkar heimshluta,
hyggi á útþenslu og vilji raska því
vopnaða friðarsamkomulagi, sem
þar hefur ríkt í tæp 30 ár. Allur er
varinn góður, segir islenskt mál-
tæki, og það fer ekki fram hjá
athugulum skoðara, að á sama
tíma og hávær þrýstingur er frá
kjósendum V-Evrópu og N-Amer
íku um lækkandi útgjöld til her-
mála og allsherjarvopnaniður-
skurð, sem erfitt er fyrir hvaða
ríkisstjórn í lýðfrjálsu landi að
standa gegn, þá eykst stöðugt
hernaðarmáttur Sovétríkjanna og
fylgiríkja þeirra í A-Evrópu.
Þetta er staðreynd, en engin
grýla.
Á örfáum árum eru Sovétríkin
orðin næstmesta ef ekki mesta
flotaveldi heims, og stærsti hluti
flota þeirra, Norðurflotinn, sem
aðsetur hefur á Kolaskaga, er tíð-
ur gestur i N-Atlantshafi, m.a.
hefur hann ítrekað haft flota-
æfingar i námunda við island.
Minnumst þess einnig, að
kommúnisminn er í innsta eðli
sínu árásargjarn sbr. „öreigar
allra landa sameinist“ og minn-
umst reynslu eftirstríðsáranna i
A-Evrópu, þar sem hvert rikið af
öðru tapaði stjórnarfarslegu sjálf-
stæði sinu vegna Rauða hersins.
Með hugarfari krossfaranna og
ofstækisfullri trú á ágæti málstað-
arins hafa fullrúar sovéskrar
heimsveldisstefnu brotið sér
braut hvarvetna, þar sem tæki-
færi og tómarúm skapast og
heimsveldisstefnan sú er sist
betri, en sú eldri.
Mér virðist því óhjákæmilegt,
að enn um sinn a.m.k. haldi
Atlantshafsbandalagsrikin vel
saman. Afvopnunar- og öryggis-
málaráðstefnurnar í Vín og Genf
kunna að breyta þessu þannig, að
í stað hernaðarbandalaga fáum
við fjölþjóðasamkomulag undir
eftirliti um friðsamleg samskipti
hálfu tsraela hefur 1 Itt verið um
þá sagt, en Sýrlendingar segjast
hafa valdið þeim miklu tjóni. Er
talið, að markmið Sýrlendinga sé
að þröngva Israel til undanláts í
samningaviðræðunum um brott-
flutning herjannaþar.
í Tel Aviv er upplýst.að nú hafi
um helmingur ísraelskra her-
manna verið fluttur frá vestur-
bakka Súezskurðar, eða um tíu
þúsund manns. Samkvæmt samn-
ingum Israels og Egyptalands
eiga allir hermenn Israeis að vera
10.000 ísraelar
frá Egyptalandi
þjóðanna. Ennþá er þetta aðeins
von, en engin vissa.
Verkefni NATO
I svokallaðri Harmelskýrslu,
sem samþykkt var í ráðherra-
nefnd NATO 1967 um framtíðar-
verkefni bandalagsins, er m.a.
bent á, að meginverkefni þess séu
tvö. Annars vegar að viðhalda
nægilegum herstyrk og stjórn-
málalegri sajnstöðu til þess að
hindra árás og þvinganir á aðild-
arríkin og hins vegar að kanna
leiðir til traustra samskipta ríkja,
er byggja mætti á lausn ágrein-
ingsmála.
1 framhaldi þessa segir orðrétt:
„öryggi, tryggt með vopna-
vernd, og stjórnmálastefna, sem
miðar að minnkandi spennu, eru
ekki andstæður, heldur hvort
öðru til fyllingar. Sameiginlegar
varnir stuðla að stöðugleika í
heimsstjórnarmálum. Þær eru
nauðsynleg forsenda þess, að
hægt sé að framfylgja á árangus-
ríkan hátt stefnu, sem miðar að
því að draga úr spennu.“
Mér sýnist hin harða reynsia
undanfarandi áratuga sanna
þetta.
Uppsögn varnar-
samningsins
— skyldur við NATO
Á Islandi er nú ekki um annað
rætt meira, en hvort segja beri
uppvarnarsamningnumviðBanda-
ríkin frá 1951 og láta varnariiðið
hverfa úr landinu á sem styttstum
tíma. Endurskoðunarviðræður
um þessi mál standa nú yfir milli
islendinga og Bandaríkjamanna,
og ómögulegt er að segja til um,
hvernig eða hvenær þeim muni
ljúka.
Af hálfu ríkisstjórnar Islands
er stefnt á því skv. stjórnarsátt-
málanum, að herinn hverfi héðan
í áföngum á kjörtímabilinu. En
jafnframt er undirstrikað, að Is-
land muni standa við allar skuld
bindingar sínar skv. Atlantshafs-
bandalagssamningnum.
I því sambandi er rétt að vekja
athygli á 3. gr. Atlantshafssamn-
ingsins, er hljóðar svo:
„1 því skyni að ná betur mark-
miðum þessa samnings, munu
aðilar hver úm sig og í samein-
ingu með stöðugum og virkum
eigin átökum og gagnkvæmri að-
stoð, varðveita og efla möguleika
hvers um sig og allra í senn til
þess að standast vopnaða árás.“
Endurskoðunarviðræðurnar
eru því vandasamur og vafalítið
verður sú leið vandfundin, er full-
nægir báðum þessum skilyrðum I
senn.
Góðir fundarmenn. Við Islend-
ingar stöndum nú frammi fyrir
því að taka afdrifaríka ávörðun
um stefnu okkar I utanríkismál-
um, sem ekki aðeins snertir okkur
heldur og bandalagsþjóðir okkar í
NATO og þá ekki síst frændur
okkar I Noregi. Þessa ákvörðun
verðum við að byggja á raunsæju
mati aðstæðna. Ég hefi þá trú, að
gæfa okkar vísi veginn til réttrar
niðurstöðu.
Ég þakka svo góða áheyrn.
farnir þaðan fyrir 21. febrúar og
fyrir 5. marz eiga ísraelsmenn að
hafa hörfað til línu sem er um 20
km fyrir austan Suezskurð.
Haft er eftir áreiðanlegum
heimildum í Beirut, að Assad for-
seti Sýrlands, hafi líklega fengið
talið leiðtoga Saudi-Arabíu og Ku-
waits á að halda áfram olíusölu-
banni á Bandarikin, þar til Israel-
ar hafi verið neyddir til að verða
við kröfum Sýrlands í sambandi
við samninga um liðsflutninga frá
Golanhæðum. Um það bil sem
Assad kom heim til Damaskus i
dag úr þriggja daga ferð til Saudi-
Arabíu og Kuwait, tilkynnti utan-
rikisráðherra Sýrlendinga, að
þeir væru reiðubúnir til samn-
inga, svo framarlega sem þeir
yrðu liður í heildaráætlun um
brottflutning liðs Israela frá öll-
um þeim svæðum, er þeir hefðu
hertekið i styrjöldunum 1967 og
1973.