Morgunblaðið - 10.07.1974, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. JULl 1974
V
Ólafur Tryggvason:
RAGNHEIÐ-
UR BRYNJ-
ÓLFSDÓTTIR
Síðara
bindi
„Mig dreymir um eina alveldis-
sál, um anda, sem gjörir steina að
brauði."
Frá því sfðara bindi bókarinnar
Ragnheiður Brynjólfsdóttir kom
út, hef ég beðið þess með nokk-
urri óþreyju, að einhver maður
gagnkunnugur mannúðarstarfi
Guðrúnar Sigurðardóttur léti
verk hennar tala, gegn þeim for-
dómum og ásökunum, sem ennþá
svífa umhverfis þessa ágætu
konu, þrátt fyrir drengileg and-
mæli Kristjáns skálds frá Djúpa-
læi og Helga á Hrafnkelsstöðum,
vegna útkomu fyrra bindis. — En
enginn úr hópi þeirra þúsunda,
sem notið hafa huglækninga Guð-
rúnar Sigurðardóttur hefur opin-
berlega látið til sfn heyra, svo ég
viti.
Því rita ég nú nokkrar línur, f
trausti þess, að Morgunblaðið
sýni mér sömu drenglund og áð-
ur.
Guðrún Sigurðardóttir hefur
sfðastliðin tuttugu ár unnið fullan
vinnudag við afgreiðslustörf, auk
þess sér hún um heimili sitt. Þá
hefur hún um enn lengra árabil
stundað huglækningar eða
skyggnilýsingar fyrir syrgjandi
ástvini, oft með undraverðum
árangri. Þannig hefur hún lengt
starfsdag sinn um tvær til þrjár
stundir flesta daga. Svefntími
hennar hefur því takmarkast af
óhóflega löngum vinnudegi.
Þeir, sem gjörþekkja ævistarf
Guðrúnar Sigurðardóttur, vita því
með fullri vissu, að það er með
öllu útilokað, að hún hafi samið
ritverk á sjöunda hundrað blað-
síður, annars vegar byggt á skáld-
sögu Kambans, Skálholti og hins
vegar á yfirgripsmiklum, sagn-
fræðilegum heimildum, lært
handritið síðan utanbókar, og þul-
ið orðrétt inn á segulbönd í viður-
vist nokkurra vitna.
Kona, sem sfðustu áratugi hef-
ur unnið yfirgripsmikil lfknar-
störf flesta daga, jafnvel fram á
nætur, án þess að þiggja fé fyrir,
á að hafa unnið um nætur að
fölsun ritverks á sjöunda hundrað
blaðsíður. — En til hvers? —
Sjaldan hefur ofstæki auglýst
öllu fáránlegri vitleysu.
Um síðustu áramót spurði ég
Guðrúnu Sigurðardóttur hvort
það væru ekki slæmir menn, sem
svo harkalega leituðust við að
troða verk hennar og hana sjálfa
niður í svaðið. „Nei þeir eru ekki
slæmir menn,“ sagði Guðrún,
„þeir hafa ekki ennþá fundið
sjálfa sig. Þegar þeir finna sjálfa
sig, mun það koma ótvfrætt í ljós,
að þetta eru góðir menn.“ A þenn-
an hátt bregðast gáfaðar og göfug-
ar persónur við sárustu móðgun-
um.
Þar sem ætlun mín er að vekja
athygli á ágæti þessa verks, þá tek
ég hér upp ofurlftinn kafla úr
áður nefndu síðara bindi.
Helga í Bræðratungu, sem er
lífvörður Ragnheiðar Brynjólfs-
dóttur, er stödd í Skálholti. Hún
ræðir við Brynjólf biskup um
framtíð Ragnheiðar.
... „Hvers ætlast þú til af
mér?“
„Eg ætlast til þess af þér, meist-
ari Brynjólfur, að þú sért sá mað-
ur, að þú neyðir ekki dóttur þfna
þrem vikum eftir barnsburð að
ganga til kirkju í Skálholti til
aflausnar.“
„Þú meinar, að hún sé ekki fær
um það.“
„Eg meina það ... Eg bið um
miskunn fyrir dóttur þína og
barnið hennar."
„Helga Magnúsdóttir, þú getur
skipað mér„ en þú breytir ekki
áformum mínum. Aldrei. Enginn
maður gerir það.“
„Meistari Brynjólfur, nú skrifta
eg fyrir þér. ... Nú skaltu hlusta
og vita, hvort hjarta þitt kemst
ekki við....
Eg var sextán ára gömul, þegar
eg giftist manninum mfnum....
Þessi maður átti ekkert annað
til en kærleika. Hann sýndi mér
hann í öllu. ... Þegar eg var að
eiga börnin mfn, þá sat hann hjá
mér og hélt í hönd mína. Þraut-
irnar hurfu vegna kærleika hans.
Meistari Brynjólfur, þetta er ást,
sem engin kona getur f raun og
veru lýst eins og hún er. Svo liðu
árin, og þú manst daginn, meist-
ari Brynjólfur. Eg var ung kona
með ung börn, þegar þú komst til
mín og tilkynntir mér, að maður-
inn minn væri liðinn....
Maðurinn minn vakti mig til
ástalífsins, dagsljómans, sólar-
uppkomunnar, hinnar himnesku
sælu, lífsins sjálfs í sinni dýrustu
og fegurstu mynd, sem engin
kona getur fundið nema hjá
manninum, sem elskar hana, skil-
ur hana og vill gera hana ham-
ingjusama. Eg svaraði öllu. Með
barnslegu sakleysi gekk eg fram
fyrir manninn minn og gaf hon-
um mig 16 ára gamla. Eg skildi
ekki neitt. Okkar fyrsta nótt var
nótt trúnaðar og skilnings á báðar
hliðar. Eg var vel gefin, en eg var
barn. Hann tók mig þeim tökum,
sem hver sannur og elskandi eig-
inmaður mundi gera, ef hann
skildi ást sína. Það er fáir karl-
menn, sem skilja ástina. Ekki þú
meistari Brynjólfur....
Hann talaði við 16 ára konuna
sína og lýsti fyrir henni hamingju
hjónabandsins. ... Hann tók mig
ekki eins og margir karlmenn
hefðu gert, heldur uppfræddi
hann mig. Hann sagði: „Eg bíð,
unz þú vilt koma til mín.“ ... Eg
er að skrifta fyrir þér. Dagarnir
liðu í sælu og hamingju, enn þá
fann eg mig ekki tilbúna að koma
til hans sem eiginkona, ,en hann
fræddi mig alltaf og árið leið.
Þegar við vorum búin að vera gift
í heilt ár, þá fyrst kom eg til hans
sem eiginkona. Sú nótt gleymist
aldrei. Hún verður mér helgidóm-
ur lffsins, meðan eg er hér á jörð.
Hún verður mér leiðarstjarna
himinsins, þegar eg er komin
þangað, meistari Brynjólfur. Þar
mæti eg honum aftur, ekki í
minni líkamsmynd, heldur í
minni sálarmynd. Þar hljótum við
að ganga saman, því að guð hefur
ekki gefið okkur þessa heilögu ást
til annars. ... Þú veizt, að þegar
kona er vakin til ásta, þá er í raun
og veru búið að opna allar lindir
hennar innra manns. Sálin kallar
jafnt sem lfkaminn á sameiningu
anda og efnis. Vegna elsku okkar
hef eg aldrei þýðzt neinn annan
karlmann og mun aldrei gera.“
„Matróna Helga, eg held að þú
sért vitskert."
„Nei, meistari Brynjólfur, eg
bara skil ástina, en þú skilur hana
ekki. Ragnheiður dóttir þín skildi
líka ástina. Nú ert þú að taka
hana frá henni, en þú ert að taka
meira. Það var ekki tekið meira
frá mér en minn ektamaki, börn-
unum mínum hélt eg og hef lifað
fyrir þau. ... „Við skulum ekki
ræða þetta frekar, meistari Bryn-
jólfur. Eg sagði þér þetta aðeins
til þess að þú skildir, hvað eg er
að gera til Skálholts nú ...“
„Hvað viltu þá?“
„Aðskildu ekki móður og barn.
Gjörðu þá bæn mína.“
En valdsmaðurinn tók bæn
Helgu ekki til greina. Móðir og
barn voru aðskilin. Þegar sá að-
skilnaður var framinn, var móðir-
in vígð engli dauðans.
Hér er þeirri hamingju ástar-
innar lýst sem skynsemi og eðli
allra siðaðra manna hafa þráð og
leitað um þúsundir ára, en færri
Iifað og reynt.
örðugt er að rökræða þær
fimmtíu Iínur, sem hér eru teknar
upp úr umræddu verki. Enda
skýrir rökvfsin ekki Ferðalok
Jónasar, sem nefnt hefur verið
helgiljóð ástarinnar. En enginn
heilvita maður neitar þó fegurð
þess og listrænu gildi.
Sá er munur á fegursta ljóði og
fegursta lfferni, að ljóðið er ein-
ungis lifað f anda, en lffernið
bæði í anda og efni, því er lífernið
bæði ljóðrænt og jarðrænt. Og því
er ljóðrænt líferni í æðstu fegurð
sinni æðra allri rökvísi. Þess
vegna sagði Helga: „Þetta er ást,
sem engin kona getur í raun og
veru lýst eins og hún er.“
Fagurt ljóð er afar oft að ein-
hverju leyti leiðbeining um
mannlegt lfferni. En fagurt líf-
erni fyrirmyndin sjálf. Fegurðin
stillir leitandi mann ávallt að ein-
hverju leyti til samræmis við sig,
á dularfullan hátt.
I þessum uppteknu línum birt-
ast mannlegir vitsmunir í til-
komumikilli vitundarvídd, og
mannleg elska í sinni háleitustu
fegurð. Eg hygg, að heilbrigðari
og fegurri lýsingu á ástalffi karls
og konu sé ekki að finna í ís-
lenskri skáldsögu né ævisögu.
Einnig held eg, að sálarlífslýsing-
ar, viljalífslýsingar og athafnalýs-
ingar þeirra persóna, sem hæst
ber í umræddu verki, séu í eðli
sínu sannar bókmenntir, svo
ómengaðar bókmenntir, að þær
jafngildi þeim beztu menntum,
sem íslenskar bækur geyma.
Skriftamál Helgu við biskupinn
eru meðal annars ljóskastari inn
í myrkur örvæntingar og ham-
ingjuleysis vorra tíma.
Hlustað hef eg á ungar gáfaðar
konur ræða um umræddan kafla
sem sannleiksperlu hamingjunn-
ar. Svo að enn eru á lslandi konur
með innsæi Helgu í Bræðratungu
og skilning hennar á göfgi, hrein-
leik og helgi hins sanna ástalffs.
Enda er slík tilfinning fyrir feg-
urð elskunnar og slfkur skilning-
ur á manneðli eini aflvakinn þess
umkominn að leiða siðgæði, leiða
menningu til hásætis f þjóðfélagi
samvirkra manna, gjöra einstakl-
inga með frjálsborna mannslund
að samvirkri heild.
Ein frásögn bókarinnar, eins-
konar ljósmynd af vináttusam-
bandi Hallgríms Péturssonar og
Ragnheiðar Brynjólfsdóttur, er
unaðsleg og ógieymanlega fögur.
Barn að aldri talar Ragnheiður
um Hallgrfm þrútinn f andliti og
bólugrafinn sem eina fallega
manninn í hópnum. Svo undur-
samlega skýrt skynjar þetta gáf-
aða og sálskyggna barn göfgi sál-
ar hans. Svo háandleg tenging
tveggja mannssálna er staðreynd.
Svo tær, svo ójarðræn vináttu-
bönd bindur sálskyggnin ein.
Þessi yndislega, raunhæfa sam-
bandshæfni sálna er ein skilrfk-
asta — ljósríkasta sönnunarperla
þess, að mannssálin sé ódauðlegt
undur. Andleg tenging þeirra var
boðskapur sjálfrar uppljómunar-
innar. Nítján ára flytur Ragnheið-
ur Helgu í Bræðratungu þá sann-
færingu sfna sem heilagt trúnað-
armál, að Hallgrímur Pétursson
sé á einstökum andartökum yfir-
skyggður af Kristi.
Umrædd andagift hefur aldrei
fallið öllum mönnum í geð. En
hitt er alveg víst, að mikill meiri-
hluti Islendinga skilur að meira
eða minna leyti menningargildi
þessara háleitu sanninda á okkar
örðugu upplausnar- og valda-
streitutímum. Enda blasir nú sú
staðreynd við, að margir menn-
ingarfrömuðir mannkynsins eru
þess fullvissir, að ekkert annað en
fullkominn skilningur á andlegu
eðli mannsins dugi til þess að
forða mannkyninu frá tortím-
ingu.
Einn eftirminnilegur þáttur
þessa sfðara bindis er þróun
þeirrar hugljúfu breytingar, sem
verður á hugarfari Brynjólfs bisk-
ups.
Þessi gáfaði, þróttmikli, há-
lærði, drambsami, harðlyndi og
fégjarni valdamaður lærir af
reynslunni. Hann vex að visku og
góðleik. Og það er dóttirin, sem
hann kúgaði miskunnarlaust og
drengurinn hennar, sem með gáf-
um sínum og ástúð brjóta odd af
oflæti hans, lýsa honum og leiða
hann inn í fegurri og betri heim.
Hvf skyldi ekki hörmulegasti
fordómur biskupsins verða nú-
tíma mönnum lexía til lærdóms,
sá fordómur að dæma yndislega
dóttursoninn „saurugan ávöxt“,
bæði lífs og liðinn, gáfaðasta og
göfugasta barn, sem um getur í
íslenskri sögu og bókmenntum.
Enn vaða hér uppi lítt skiljanleg-
ir fordómar, myrkir og siðvana.
Hvað eru fordómar? — For-
dómar eru ekki fólgnir í sérstakri
trú né ákveðinni skoðun. Allir
menn hafa frelsi og rétt til þess að
hafa hverja þá trú og hverja þá
skoðun, sem hver og einn kýs.
Fordómar eru sprottnir af
þröngsýni og umburðarleysi, og
felast í ásökunum, oft fjandsam-
legum þeim, sem hefur aðra trú,
aðra skoðun og aðra reynslu en
sá, sem dæmir.
Ef til vill verða þessar línur
mínar til þess, að einhver tekur
bókina sér í hönd og les, ekki
lauslega, heldur vel og vandlega,
efni hennar og andi kref jast þess.
Eitt er það hugtak, sem vaxandi
fjöldi manna skilur nú andlegum
skilningi, það er hugtakið lffgeisl-
un. Dulspekingar hafa skilið hug-
takið um aldir, og dálítill hópur
heimspekinga einnig, en aldrei
hafa eins margir hálærðir vís-
indamenn leitað skilnings á þessu
göfuga hugtaki og nú hin sfðustu
ár. En hitt er þó furðulegast, að
fjöldi alþýðufólks víðs vegar um
heim hefur skilið þetta hugtak,
það hefur lifað hinn andlega
skilning án lærdóms. Þar á ís-
lensk alþýða góðan hlut að máli.
Lífgeislun er orkugeislun, kær-
leiksgeislun, því að líf er orka, líf
er kærleikur.
Lffið geislar frá stjörnu til
stjörnu, frá heimi til heims, frá
mannssál til mannssálar.
Ný raunvfsindaleg þekking á
lífgeislun er árroði nýrra tíma,
nýrrar menningar, þrátt fyrir
heimsku, hatur, ofbeldi og eyði-
leggingu.
Því dreymir nú fleiri Islend-
inga en nokkru sinni fyrr „um
eina alveldissál, um anda, sem
gjörir steina að brauði".
Ólafur Tryggvason.
Þrjú á palli □ Islenzk
þjóðlög □ LP,
Stereo □ SG-hljómplöt-
ur.
Þetta er ein af þeim örfáu
plötum, sem rísa hátt yfir
meðalmennsku hversdags-
leika. Efnið er sérstætt;
íslenzk þjóðlög og þjóðvísur
frá fyrri öldum og hefur víða
verið leitað fanga. Þarna er lag
við Lilju Eysteins Asgríms-
sonar, Paurhildardrápa, sem
ekki er sungin heldur
lesin upp og leikhljóð
notuð til þess að skapa
viðeigandi andrúmsloft. Þá
er og að finna grafskrift
Sæmundar Klemenssonar, sem
fæddur var 1763. Hefur platan
þannig ákveðið sögulegt gildi.
Að sjálfsögðu er þó ekki um að
ræða gömul þjóðlög hrein og
ómenguð, en eins litlu hefur
verið hnikað til og kostur
hefur verið til þess að lögin
féllu að söng og hljóðfæraskip-
un Þriggja á palli.
Utsetningar eru vandaðar og
flutningurinn með þvf bezta,
sem íslenzkur þjóðlagaflokkur
hefur látið frá sér fara. Skýr-
ingar á plötuhulstri eru bæði á
ensku og fslenzku, enda er
platan ákjósanleg til gjafa og á
örugglega fyrir höndum og
verðskuldaða jafna sölu á
næstu árum Hljóðritun er gerð
við fullkomnar aðstæður í Rog-
er Arnhoff-stúdióinu í Osló og
stjórnaði henni Jón Sigurðs-
son.
Hljðmpifitur
eftir HAUK
INGIBERGSSON
Hjörtur Blöndal □
Woman/Sweetlove □
H.B. Studio.
Þetta er fyrsta plata nýrrar
hljómplötuútgáfu tekin upp I
nýju stúdíói, sem tók til starfa
I vor I Reykjavík. Þetta er lítt
afgerandi plata og er
byrjendabragurinn á hljóð-
rituninni auðheyrður. Þá eru
lögin brennd marki meðal-
mennskunnar, en í flutningn-
um hefur Hjörtur Blöndal
greinilega reynt að leggja sig
fram og á stöku stað bregður
fyrir skemmtilegum tilþrifum.
Platan mun þó verða flestum
gleymd innan árs. En þegar
Hjörtur fær sér betri hljóð-
ritunartæki og öðlast meiri
æfingu má búast við, að hann
geti farið að gera betri plötur
en þessa — þótt hún sé ekki
lélegri en margt það, sem áður
hefur komið á markað.
Lög úr barnaleikritinu
Sannleiksfest-
inni □ Höf. Gunnar-
Friðþjófsson □ EP,
Mono □ SG-Hljómplötr
ur.
Þessi plata lætur ekki mikið
yfir sér. Flytjendur eru ungt,
lítt þekkt fólk, og af mynd að
dæma virðist höfundurinn
tæpast vera nema tvítugur.
Leikritið hefur kunnan
boðskap; hið góða sigrar að
lokum hið illa. Frásögn og
söngvar eru mjög einfaldir, en
I tónlistinni er þó að finna
kafla, sem rísa upp úr og
banda til þess að höfundur
hafi kynnt sér leikhús og
„show“-tónlist. Þetta er ekki
„góð“ plata I venjulegri merk-
ingu þess orðs, en hún er
heiðarleg tilraun gerð I góðum
tilgangi og vonandi halda
Gunnar Friðþjófsson og co.
áfram að semja.