Morgunblaðið - 10.07.1974, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. JULl 1974

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Bjórn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasolu 35,00 kr. eintakið
samkeppnisfær á erlend-
um mörkuðum. Menn
eru fljótir að gleyma, og
góðærið til sjávarins á
undanförnum árum hefur
bersýnilega valdið því, að
engin áherzla hefur verið
lögð á að halda áfram því
starfi, sem Viðreisnar-
stjórnin hóf á þessum vett-
vangi.
Nú stöndum við enn á ný
frammi fyrir ískyggilegum
ALVARLEGAR H0RF-
UR í FRYSTIIÐNAÐI
Atímum Viðreisnar-
stjórnarinnar var
hafizt handa um að auka
fjölbreyttni íslenzks at-
vinnulífs og renna fleiri
stoðum undir efnahag
landsmanna. Þetta var gert
með tvennum hætti.
Annars vegar var byrjað
að nýta í ríkara mæli en
áður aðra mestu auðlind
okkar, orku fallvatnanna,
og samið um byggingu og
starfrækslu fyrsta stóriðju-
vers hér á landi, þ.e. ál-
bræðslunnar í Straumsvík.
Hins vegar var, með aðild
íslands að EFTA, lagður
grundvöllur að upp-
byggingu íslenzks út-
flutningsiðnaðar, sem
hefur aukið starfsemi sína
jafnt og þétt síðan. Við-
reisnarstjórnin lagði ríka
áherzlu á aukna fjölbreytni
í atvinnulífinu vegna feng-
innar reynslu af þeim
sveiflum, sem einkenna
sjávarútveginn og fisk-
iðnaðinn. Þar skiptast á
skin og skúrir, uppgripa-
afli og hátt verðlag, afla-
brestur og verðhrun, sem
veldur slíku jafnvægisleysi
í þjóðarbúskap okkar, að
ekki verður við unað.
Því miður hefur ekki
verið haldið áfram á
þessari braut í tíð vinstri
stjórnar. Viðræður hafa að
vísu staðið yfir við banda-
rískt stórfyrirtæki um
byggingu málmblendiverk-
smiðju í Hvalfirði, sem
kaupa mundi raforku frá
hinni nýju Sigölduvirkjun,
en vinstri stjórnin reyndist
ekki fær um að fá sam-
þykki þeirra flokka, sem að
henni stóðu, fyrir þeirri
framkvæmd. Óðaverð-
bólgan innanlands hefur
kreppt mjög að út-
flutningsiðnaðinum, sem
nú er nánast ekki lengur
horfum í sjávarútvegi
fiskiðnaði. Verðhrun
og
er
orðið á
um og
erlendum mörkuð-
hraðfrystiiðnaður-
inn, sem er meginstoð
atvinnulífs okkar, er að
komast í þrot. í viðtali við
Mbl. í gær lýsti Eyjólfur
ísfeld Eyjólfsson, forstjóri
Sölumiðstöðvar hraðfrysti-
húsanna, ástandi og
horfum í hraðfrysti-
iðnaðinum með þessum
orðum: „Það er óhætt að
segja, að frystihúsin eru
rekin með stórtapi í dag og
virðist einsýnt, að nokkur
þeirra muni loka á næst-
unni vegna greiðsluþrota.
Um sl. áramót var gert ráð
fyrir, að um smávægilegan
hagnað gæti orðið að ræða
eða 1-2% af heildarveltu.
Þessi afgangur var þó ein-
ungis til á pappírnum, þar
sem reiknað var með
nokkurri hækkun á
markaðsverði, en eins og
komið hefur á daginn þá
var það algjörlega óraun-
hæft. Síðan komu kaup-
hækkanir við síðustu
kjarasamninga ásamt
margháttuðum hækkunum
ýmissa kostnaðarliða sem
af leiðir auk erlendra
kostnaðarhækkana, eins og
t.d. á efni til umbúða, að
ótöldum þeim hækkunum,
sem olíuhækkunin hefur
haft í för með sér eins og
t.d. á farmgjöldum. Við
þetta allt saman bættist
svo stórfelld lækkun á fisk-
mjöli á heimsmarkaði, sem
aftur hefur bein áhrif til
verðlækkunar á fiskúr-
gangi frá frystihúsunum.
Þegar svo hér við bætist
mikil verðlækkun á fram-
leiðslu frystihúsanna á
mörkuðunum, þá þarf
varla að koma á óvart, þótt
rekstrargrundvöllur
þeirra sé algjörlega brost-
inn.“
SKYR AFSTAÐA
Fyrir kosningar gaf
formaður Sjálfstæðis-
flokksins skýr svör um af-
stöðu flokksins til hugsan-
legs úrskurðar Haag-
dómstólsins. Samt spyr
Þjóðviljinn í forystu
grein í gær, hvernig Geir
Hallgrímsson mundi
bregðast við slíkum úr-
skurði.
Af þessu tilefni þykir
rétt að vitna orðrétt í um-
mæli Geirs Hallgrímssonar
í sjónvarpsumræðum,
miðvikudaginn 26. júní sl.,
en þá sagði hann m.a.: „Ég
var þeirrar skoðunar, að
við hefðum átt að flytja
málið af því að ég hef þá
trú á málstað okkar, að við
hefðum unnið það. Og ef
nokkur hætta hefði verið
talin á, að við hefðum
tapað því, þá er aðstaða
fyrir okkur að fresta dóms-
uppkvaðningu, þangað til
sigur okkar var þar
öruggur. Og ég lýsi ábyrgð
á hendur núverandi ríkis-
stjórn, ef dómur verður
kveðinn upp af alþjóða-
dómstólnum okkur í óhag.
Ég tel, að til þess komi
ekki, en þá er ábyrgðin líka
ríkisstjórnarinnar ef af
verður... Við vorum á móti
því að segja samningnum
upp, en eftir að samningn-
um er sagt upp, þá auð-
vitað eru íslendingar ekki
bundnir af honum. En ég
tel þetta ekki bindingu. Ég
mundi ekki hlíta upp-
kvaðingu dóms alþjóða-
dómstólsins á móti okkur
varðandi 50 mflna útfærsl-
una.“
Þessi svör Geirs Hall-
grímssonar eru svo skýr og
afdráttarlaus að afstaða
Sjálfstæðisflokksins til
hugsanlegs úrskurðar í
Haag ætti ekki að þurfa að
bögglast fyrir málsvörum
fráfarandi ríkisstjórnar.
Á SUMARDEGI
Erlendur Jónsson
VOFUR
Á SKJÁ
ÞEGAR prentaraverkfallið f
vor var búið að standa nokkrar
vikur töku menn að spyrja:
Hvers virði er þá prentfrelsið
þegar öllu er á botninn hvolft?
Hugtakið prentfrelsi eða rit-
frelsi er ekki gamalt í sögunni.
Og í mörgum löndum heims
hefur það aldrei komið til sög-
unnar. Enn er það fyrst og
fremst menningarlegur
munaður okkar vesturlanda-
búa. Nú er það nánast úrelt
orðið hér um slóðir fyrir þá sök
að hinn prentaði bókstafur er
ekki lengur áhrifamesta tækið
til að koma skoðunum á fram-
færi eins og var á átjándu og
nítjándu öld og fram eftir
tuttugustu. Orðin sem ná til
fjöldans fara ekki lengur um
hendur setjarans; honum er
óhætt að fara í verkfall þess
vegna. Utvarp hefur í fullu tré
við dagblöð, og sjónvarp hefur
þröngt sér inn í hverja kytru,
eins til þeirra sem ella mundu
hvorki handfjalla blöð né
bækur og er sama um allt
prentfrelsi ef þeir fá sinn
Hammond refjalaust.
Vildi maður koma skoðun á
framfæri fyrir aldamót, hvað
gerði hann þá? Skrifaði
greinarstúf í Þjóðólf eða Isa-
fold; eða auglýsingu ef svo bar
undir. Hvað gerir hann nú?
Víst getur hann notað sömu að-
ferðina, t.d. skrifað í Vel-
vakanda. Hitt er þó allt eins
líklegt að hann geri einhverjar
kúnstir á almannafæri; efni
þannig til „mótmæla“ í þeirri
von að lögreglu og sjónvarps-
menn beri þar að á sömu stund,
lögreglu til að handtaka og
sjónvarpsmenn til að mynda,
svo kemur öll senan f næstu
fréttum, tilganginum er náð;
engin orð, enginn bókstafur
prentaður, aðeins athafnir fyrir
augað.
Hvort tveggja er að unga
fólkið kann best á þessar tækni-
brellur nútímaáróðurs og hefur
líka beitt þeim mest á undan-
förnum árum og af sömu sökum
hafa aðrir aldursflokkar — að
minnsta kosti miðaldra og eldri
— fremur takmarkaða hug-
mynd um hvað hið sama unga
fólk vill; sjá það aðeins „mót-
mæla“ en heyra það sjaldnast
segja neitt. I þvflfkum dæmum
er ekki látið reyna á ritfrelsið,
heldur tjá sig með öðrum og að
sumra dómi frumstæðara hætti.
Sé kynslóðabilið nú meira en
áður er meginorsakanna að
leita til þessa, held ég.
En „ábyrgari" aðilar nota
lfka sjónvarp í svipuðu skyni.
Stjórnmálamaður verður að
vera sjónvarpsstjarna ætli
hann að ná til sinna heiðruðu
„atkvæða". Menntamenn ýmsir
spila á sömu nóturnar, að ekki
sé talað um menntasnobbara
sem langar að verða frægir og
áríðandi milliliðir í menning-
unni og baða sig í þvf ljósi sem
þeir telja skína á aðra, þeir
þurfa ekki á prentfrelsi að
halda, og það er eiginlega sama
hvað þeir hafa sjálfir vasast í
pólitfk og hver fer með völd
hverju sinni, þeir skulu ævin-
lega rata einhverja leið upp að
hinum rfkisreknu og þar með
einokuðu fjölmiðlum og láta
þar að sér kveða með kaffi-
bollakjaftæði, vinsælu blaðri,
sem skírskotar ávallt til allra
þar sem það er jafnan miðað
við þann heimskasta. Að
minnsta kosti virðast slíkir
kumpánar eiga greiða leið inn í
hljóðvarpið þessi árin.
Menningarpólitíkin er flókin,
satt er það, en haldi einhver að
þar ráði hendingar og til-
viljanir þá er það misskiln-
ingur. Næstum allt er þar með
ráði gjört þó ekki sé ávallt allt
sem sýnist. Mig langar að til-
færa hér smádæmi um hvernig
ríkisfjölmiðlarnir hafa verið
notaðir hér á undanförnum
árum: Maður nokkur skrifar
bók eða aðeins kafla í bók og
þykir sér misboðið með krítfk-
inni, verður reiður. Vinur hans
sem ræður yfir sjónvarpsþætti
býður honum í þáttinn; segir f
kynningarspjalli að „svolítil"
blaðaskrif hafi orðið um verk
hans og spyr sfðan hreint út:
„Hverju viltu svara?"
Og hvort hann svarar!
öruggur og sjálfglaður í þessu
borgarvirki skoðanaútbreiðsl-
unnar er hann ekkert að liggja
á því hverju hann vill svara,
heldur lýsir því yfir að umrædd
„svolítil“ blaðaskrif séu mark-
laus þvættingur og hreint ekki
svara verð — svarar þannig í
sjónvarpi því sem birst hefur á
prenti og fæstir sjónvarps-
áhorfendur hafa heyrt eða séð.
Skyldi hann standa bærilega að
vígi! Maðurinn er þó sjálfur
gagnrýnandi og talinn skrif-
andi.
Þar sem hér er starfrækt ein
hljóðvarpsstöð og ein sjón-
varpsstöð væri allt eins rökrétt
að einungis væri leyft eitt ríkis-
rekið dagblað og ein bókaút-
gáfustofnun, sömuleiðis ríkis-
rekin. Þá þyrfti sá hópur
manna sem líklegur er til að
komast sjálfkrafa til áhrifa í
téðum stofnunum ekki einu
sinni að hafa fyrir að gefa hver
öðrum tækifærið: hverju viltu
svara? þegar honum þætti sinn
hagur ekki nógu tryggur.
Honum væri hægur vandinn að
koma í veg fyrir að hver þau
„svolítil" blaðaskrif sem
honum þætti svo óþægileg að
þau væru að mati hans „þvætt-
ingur“ og ekki „svara verð“
kæmu nokkru sinni fram.
Þyki á hinn bóginn nokkurs
virði það tjáningarfrelsi sem
náðist með ærinni fyrirhöfn á
átjándu og nftjándu öld og allir
lofa enn og prfsa, að minnsta
kosti í orði kveðnu, sýnist
kominn tími til að endurskoða
nú þegar einkarétt ríkisins til
starfrækslu hljóðvarps- og sjón-
varpsstöðva hér á landi. Ég er
ekki að leggja til að þessi ríkis-
fyrirtæki verði lögð niður,
síður en svo; tel ennfremur
sjálfsagt að þeim verði
tryggður tekjugrundvöllur eins
og verið hefur og betur verði að
þeim búið hér eftir en hingað
til. Því sannarlega hafa þessar
stofnanir veitt ýmsa ómetan-
lega þjónustu frá því þær tóku
til starfa, einkum frétta-
þjónustu sem verið hefur og er
með ágætum. Ekki tel ég
heldur lfklegt að nýjar hljóð-
varps- og sjónvarpsstöðvar
spryttu upp strax og lög leyfðu.
Sú leið væri þó þar með opin
hverjum sem vildi og gæti að
koma á fót slfkum stöðvum, en
aðeins vitundin um þann mögu-
leika hefði sín áhrif, hygg ég,
bæði á þá sem á hverjum tfma
stjórna ríkisfjölmiðlunum og
eins á almenna notendur sem
löngum finna sig vanmáttuga
andspænis þessari risavöxnu
einokun á stórvirkustu og fljót-
virkustu áróðurstækjum nú-
tímans.