Morgunblaðið - 10.07.1974, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. JULÍ 1974
15
HAFRETTARRAÐSTEFNANI CARACAS:
Próf-
steinn
á vilja
og vit
mann-
kynsins
til
að lúta
lögum
og
reglu,
en ekki
afli
eyðingar-
vopna
Haft hefur verið við orð, aS
hafróttarráSstefna SameinuSu
þjóðanna, sem nu stendur yfir f
Caracas, höfuðborg Venezuela. sé
mikilvægasta alþjóBaráðstefna,
sem nokkru sinni hefur veríð
haldin fyrir utan a8 vera hin fjöl-
mennasta til þessa. Sennilega er
þar ekki of sterkt a8 or8i kveSiS.
þvf a8 séu hafBir f huga hinir
fjölbreytilegu. umfangsmiklu og
andstæSu hagsmunir, sem henni
er ætlaS a8 fjalla um og sam-
ræma, þarf ekki mikiB hugmynda-
flug til a8 sjá fyrir sér, hverjar
afleiBingar þa8 getur haft f fram-
tfSinni, ef ekki tekst aB setja
réttarreglur um nýtingu hafsins og
auSlinda þess.
Kurt Waldheim framkvæmdastjóri
Sameinuðu þjóðanna komst enda
svo að orði í setningarávarpi slnu f
Caracas á dögunum að ráðstefnan
yrði að bera góðan árangur. þv! að
vopnuð átök um auðlindir I hafi
mættu ekki taka við af þeim átökum,
sem um aldirnar hefðu orðið með
þjóðum heims út af auðlindum I
landi.
Hafið býr yfir miklum fjársjóðum,
sem enn eru þó tiltölulega lltt
kannaðir og nýttir, að fiskinum ein-
um undanskildum, en af þeirri lind
hefur llka svo óspart verið ausið, að
mönnum hrýs hugur við afleiðing-
unum.
Nærri lætur, að 20% þeirrar ollu,
sem notuð er I heiminum nú. komi
frá lindum I hafi og 10% af jarðgasi
— en Ijóst er, að þessar hlutfallstöl-
ur eiga eftir að hækka verulega, þvl
að fyrir utan það, sem þegar er um
vitað — að 26% þekktra ollulinda I
heiminum eru á hafsbotni — eru
alltaf að berast fréttir um nýja og
nýja staði vlðsvegar um heiminn,
þar sem grunur leikur á, að ollu sé
að finna Er talið, að nú fari fram leit
að olfu I hafi á 80 stöðum I heimin-
um — og spáð er, að um næstu
aldamót verði helmingur allrar ollu I
heiminum unninn úr hafsbotnslind-
um.
Þá er vitað, að ýmsa málma er að
finna á hafsbotni Sérstakan áhuga
hafa t.d. vakið mangankúlur, sem
finnast á 9—18.000 feta dýpi og
eru sagðar innihalda, auk mangans
og kóbalts, svo mikinn kopar og
nikkel, að tvöfalda megi heimsfram-
leiðslu þessara tveggja efna
Að þvl er viðkemur nýtingu hafs-
' ins til siglinga er Ijóst, að umferð
um heimsins höf fer ört vaxandi,
skip verða slfellt stærri og fleiri,
bæði herskip og kaupskip Vöru-
flutningar aukast um 8% á ári að
sögn brezka vikuritsins Economist
og vöruflutninga- og olluskip, sem
tæpast náðu 30.000 lestum laust
eftir heimsstyrjöldina slðari, skipta
nú hundruðum þúsunda Á slðasta
ári voru til dæmis til eða I smlðum
400 olluskip stærri en 200.000
lestir og áætlanir hafa verið gerðar
um smlði milljón lesta olluskipa.
Jafnframt stækka herskipaflotar
stórþjóðanna og kjarnorkuknúnum
kafbátum fjölgar I slfellu Öllu þessu
fylgir eðlilega slvaxandi hætta á
margs konar spillingu hafsins og
mengun. sem er þó ærin fyrir og af
ýmsum orsökum öðrum.
Þeim 4—5000 fulltrúum 149
þjóða, sem ráðstefnuna I Caracas
sitja, er þvl fullkomlega Ijóst, að
takist ekki með einhverju móti að
samræma hagsmuni þeirra, blasir
við öngþveiti og átök, er orðið gætu
að ægilegu ófriðarbáli.
Fyrstu skotin?
Vikuritið Newsweek sagði raunar
á dögunum I grein um auðlindir
hafsins. að ef til vill yrði I framtlðinni
litið á þorskastrlðið milli (slendinga
og Breta sem upphaf átakanna um
þessar auðlindir. Þar sagði: „Þegar
fslenzk varðskip skutu nokkrum
skotum yfir stefni brezkra fiskiskipa
á sl. ári vegna meintra brota I land-
helgi íslands, kfmdu menn, rétt eins
og þeir væru að horfa á aðlaðandi
brezka grlnmynd. En skotin, sem af
var hleypt I þorskastríðinu mikla,
kunna að hafa verið hin fyrstu I
glfurlegum átökum, sem komið get-
ur til, þegar þjóðir heimsins ryðjast I
slvaxandi mæli út á heimshöfin I leit
að matvælum og málmum. Eftir-
sóknin eftir auðlindum hafsins hefur
I för með sér algerlega ný tækni-
vandamál — og lögfræðileg vanda-
mál, sem erfitt getur reynzt að
leysa." — Þeim mun fróðlegra verð-
ur að fylgjast með þvl, hvernig
miðar I Caracas, þvl að segja má, að
ráðstefnan sé prófsteinn á vilja
þjóða heimsins til að lifa I friði og
láta lög og reglur ráða, en ekki afl
eyðingarvopnanna, svo og getu
þeirra og vit til að virkja auðlindir
hafsins með skynsemi og gát I þágu
framfara mannkynsins alls.
Allgóð samstaða
um 200 mílur
— með skilyrð-
um þó.
Samkvæmt þeim fregnum, sem
borizt hafa frá Caracas frá upphafi
ráðstefnunnar, er sýnt að allgóð
samstaða hefur þegar náðst um, að I
meginatriðum skuli komið á 12
mílna landhelgi strandrlkja og 1 88
milna auðlindalögsögu til viðbótar.
þar sem strandrlki hafi yfirráðarétt
yfir nýtingu auðlinda I og yfir hafs-
botni. Þó fylgja ýmsir bögglar
skammrifi Þær þjóðir, sem slðastar
hafa fallizt á þessar hugmyndir I
meginatriðum og sjá, að ekki verður
við þeim spornað lengur, setja
ýmiss konar skilyrði með það fyrir
augum að bera sem minnstan skaða
af hinni nýju skipan Er sýnt. að
erfitt getur reynzt að koma þeim
öllum heim og saman við hagsmuni
annarra strandrikja.
Sumir fréttamenn hafa látið I Ijós
undrun yfir þvl, að 200 mllna
stefnan skyldi svo fljótt verða ofan á
I Caracas. Þó mátti með hliðsjón af
þvl, sem áður var komið fram m.a.
fréttum af ollufundum við strendur
ýmissa rlkja, yfirlýstum stuðningi
Klna við 200 mllna auðlindalög-
sögu og afstöðubreytingu ýmissa
áhrifaaðila I brezka fiskiðnaðinum
— gera ráð fyrir, að sllkar hug-
myndir yrðu ofan á. Þorskastrlðið.
minnkandi slldveiðar I Norðursjó og
aðild Breta að Efnahagsbandalagi
Evrópu hafa ásamt öðru orðið brezk-
um sjómönnum umhugsunarefni
um framtlð fiskveiða þeirra og þeim
hvöt til stuðnings við 200 mllna
kröfuna, jafnframt þvl sem þeir
æskja endurskoðunar á þeim regl-
um bandalagsins, að aðildarrlkin
hafi heimild til fiskveiða hvert innan
annars fiskveiðilögsögu. Og sakir
pólitlsks áhuga Sovétrlkjanna á
þriðja heiminum var viðbúið, að þau
mundu hallast á sömu sveif og Kln-
verjar fyrr eða slðar — og varla gátu
þau með góðu móti gefið klnversku
sendinefndinni I Caracas margar vik-
ur til að nota þetta mikilvæga mál I
andsovézkan áróður meðal sendi-
nefndar þróunarrlkjanna.
Má nú búast við, að þessi stór-
veldi tvö keppi ákaflega um
stuðning rlkjanna I öðrum
samningsatriðum, sem þeim eru
hugleikin, m.a. I sundamálinu svo-
nefnda, en Sovétrlkin leggja sem
aðrar siglingaþjóðir mikið kapp á, að
tryggðar verði frjálsar siglingar um
stund, sem lenda innan 12 mtlna
landhelgi. Þau eru nokkuð á annað
hundrað talsins. Kinverjar eiga þar
aftur á móti minni hagsmuna að
gæta og telja sjálfsagt, að strand-
rfkin sjálf ráði siglingum um sundin,
enda vilji Sovétrlkin og gömlu
siglingaþjóðirnar fyrst og fremst
tryggja siglingafrelsi þar um til að
geta beitt herskipum slnum til og frá
um heimshöfin efti r þvl sem þeim
þóknist, hverju sinni til að sýna
styrk sinn I pólitlskum tilgangi.
Bandarlkin og Sovétrlkin hafa um
margt svipaða afstöðu I Caracas,
bæði að þvl er varðar landhelgi,
auðlindalögsögu og nýtingu hafs-
botnsins Er við þvl að búast, að
afstaða þeirra verði endanlega all-
þung á metunum, þvl að til lltis mun
að setja hafréttarreglur, sem stór-
veldin neita að virða
Meiri háttar
hugarfarsbreyting á
sfðari árum
Fyrsta vika ráðstefnunnar fór sem
kunnugt er af fréttum I umræður um
fundarsköp og skipan atkvæða-
greiðslna Hafði verið ákveðið þegar
I desember sl., þegar ráðstefnan var
formlega sett I New York, að ekki
skyldi verja meira en viku I Caracas
til að reyna að ná samkomulagi um
þessi atriði. Tækist ekki samkomu-
lag skyldi forseti ráðstefnunnar,
Hamilton Shirley Amerasinghe,
skera úr um þetta mál. Undir lok
þessarar fyrstu viku lagði hann fram
tillögur, sem samþykktar voru
einróma. Þær voru þess efnis, 1) að
ekki skyldi ganga til atkvæða-
greiðslu fyrr en útséð væri um, að
samkomulag næðist öðru vlsi, 2) að
nefndarfundir skyldu þvi aðeins
teljast löglegir, að mættir væru tveir
þriðju hlutar fulltrúa, sem þar ættu
sæti og 3) að til samþykkis tillagna
þyrfti tvo þriðju hluta atkvæða
þeirra. þó þannig að meira en 50%
allra þátttökurlkjanna væri þeim
fylgjandi.
Þegar mál þetta var afgreitt tóku
við stefnuyfirlýsingar einstakra rikja,
venjulegast fluttar af formönnum
samninganefndanna. Þar fór mikill
tlmi I pólitlskar yfirlýsingar, sem lltt
eða ekki eiga skylt við viðfangsefni
ráðstefnunnar. Fulltrúi S-VIetnams
notaði til dæmis verulegan hluta
tlma slns til að kvarta yfir árásum
N-Vietnams, Klnverjar skömmuðust
út I stórveldin og þó sérstaklega
Sovétrlkin og af hálfu Egypta var
veður gert út af þvl, að frelsis-
hreyfingar skyldu ekki fá aðild að
ráðstefnunni. Þar fyrir utan varð
Ijóst, að fulltrúar voru til ráðstefn-
unnar komnir með mjög svo
jákvæðu hugarfari og að þvi er
virðist einlægum áhuga á að vinna
að nýtilegum niðurstöðum.
Fréttamenn, sem lengi hafa fylgzt
með landhelgismálum og deilum
þar að lútandi. benda á. að fyrir
aðeins fáum árum hafi það nánast
verið fráleitt talið. að takast mætti að
setja þjóðum heims hafréttarreglur
og lög. Minnt er á, að hafréttarráð-
stefnurnar, sem haldnar voru á veg-
um S.Þ. 1958 og 1960 báru ekki
mikinn árangur. En siðan hafa menn
tekið miklum hugarfarsbreytingum.
ekki slzt vegna þess, að hinar stór-
stlgu framfarir I tækjabúnaði til
rannsókna og vinnslu auðlinda á
hafsbotni hafa gert marklaus þau
ákvæði, sem þá voru sett um, að
strandrlki hefðu rétt til að nýta auð-
lindir á hafsbotni landgrunns slns
„allt að 200 metra dýpi eða svo
langt út sem nýtingu yrði við
komið". Nú verður nýtingu við-
komið á miklu meira dýpi og tilraun-
ir hafa verið gerðar með olíuboranir
á allt að 1 6 000 feta dýpi. Þá hefur
á slðari árum farið vaxandi
skilningur þjóða á þörfum rlkja
þriðja heimsins og ollukreppan og
hækkandi verðlag á hráefnum hafa
m.a. komið iðnrlkjum heimsins I
skilning um styrkleika þessara þjóða
og hversu gagnverkandi og sam-
tvinnaðir hagsmunir þjóða og
hversu gagnverkandi og sam-
tvinnaðir hagsmunir þeirra og iðn-
rlkjanna eru, þegar allt kemur til
alls Vafalaust hefur ollukreppan
einnig opnað augu manna enn betur
en áður fyrir því, hve alvarlegar
gætu orðið afleiðingar þess ef ekki
næðist samkomulag um hafréttarlög
og reglur, ekki slzt varðandi nýtingu
hafsvæðisins utan efnahagslögsögu
strandrlkjanna., alþjóðahafsbotns-
svæðisins, sem af hálfu 108 aðildar-
rlkja S.Þ var lýst sameign mann-
kyns árið 1 970
Skipan og starfssvið
alþjóðastofnunar
Sennilega verður eitt erfiðasta
verkefni hafréttarráðstefnunnar I
Caracas að fá þjóðir heimsins til að
sættast á skiptinguna á afrakstri
þessa svæðis, hvernig skuli stjórnað
auðlindaleit og rannsóknum; fram-
Framhald á bls. 17.
ÓSinn hjá landhelgisbrjótum úti af VestfjörSum. Ljósm. Mbl. Ól. K. Mag.