Morgunblaðið - 22.08.1974, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. ÁGUST 1974
Hans G. Andersen, sendiherra:
Fiskveiði-
mörk íslands
og hugtakið
efnahags-
lögsaga
Síðari hluti
Hér fer á eftir síSari hluti erindis
Hans G. Andersens, sendiherra, um
fiskveiSitakmörk Islands og hug-
takið efnahagslögsaga, er hann flutti
á XIX móti norrænna laganema í júní
sl.
Ríkisstjórn fslands hafði í fyrstu
ætlað sér að biða eftir úrslitum þriðju
! hafréttarráðstefnunnar og fresta frekari
i útfærslu fiskveiðimarkanna að svo
i stöddu. En fiskistofnum á fslandsmið-
um fór hnignandi sökum ofveiði, og
eftir að afli á öðrum fiskimiðum, t.d. í
Barentshafi, við Vestur-Grænland og
i við Nýfundnaland fór þverrandi, var
1 yfirvofandi hætta á, að stórir flotar
frystitogara og verksmiðjutogara
mundu halda á íslandsmið Sú þróun
hafði þegar byrjað á árinu 1971.
Einnig var Ijóst, að talsverður tími gæti
liðið uns samningur frá ráðstefnunni
tæki gildi. Með hliðsjón af þessu var
ákveðið að færa fiskveiðimörkin út
miðað við 1. september 1972 Rikis-
stjórnir Bretlands og Sambands-
lýðveldisins Þýzkalands ákváðu þá að
skjóta máli þessu til alþjóðadómstóls-
ins á grundvelli samninganna frá
1961 Alþingi íslendinga hafði þá
samhljóða samþykkt ályktun um að
skuldbindingar samkomulagsins frá
1961 um málskot til alþjóðadómstóls-
ins hefðu náð tilgangi sínum og að
samningar þessir væru úr gildi fallnir.
Ríkisstjórn fslands hefir því ekki haft
fulltrúa við réttarhöldin í Haag. Engu
að síður ákvað dómstóllinn að hann
hefði dómsögu í málum þessum í
greinargerðum sínum og munnlegum
málflutningi hafa rfkisstjórnir Bretlands
og Sambandslýðveldisins Þýzkalands
mótmælt útfærslu fiskveiðimarkanna á
þeim grundvelli, að 12 mílna mörk
væru hámark að alþjóóalögum. Þegar
ríkisstjórn Islands tilkynnti rikisstjórn-
um Bretlands og Sambandslýðveldis-
ins Þýzkalands um fyrirætlan sína um
að færa fiskveiðimörkin út í 50 milur,
var opinber greinargerð um „Fiskveiði-
lögsögu Islands", sem lögð hafði verið
fram í undirbúningsnefnd hafréttar-
ráðstefnunnar, látin fylgja tilkynning-
unni sem fylgiskjal. Orðsendíngarnar
ásamt fylgiskjölunum voru lagðar fyrir
alþjóðadómstólinn og urðu þannig
málskjöl fyrir réttinum Segja má þvi,
að sjónarmið ríkisstjórnar Islands í
máli þessu hafi komið fyrir dómstólinn,
jafnvel þótt (sland tæki ekki þátt i
réttarhöldunum.
Samkomulag hefir verið gert við
Belgiu, Færeyjar, Noreg og Bretland
um timabundnar veiðar innan hinna
nýju marka Samningaviðræður við
rikisstjórn Sambandslýðveldisins
Þýzkalands hafa enn ekki boríð
árangur
Undirbúningsnefnd
hafréttar-
ráðstefnunnar
Á þriggja ára tímabilinu 1971 —
1973 var undirbúningsnefnd þriðju
hafréttarráðstefnunnar aðalvettvangur-
inn fyrir umræður um hafréttarmál.
Margskonar upplýsingar hafa þangað
borizt, svo sem löggjöf hinna ýmsu
landa, niðurstöður svæðafunda og al-
þjóðlegra funda svo og tillögur, sem
lagðar hafa verið fyrir nefndina sjálfa.
Auk þessa hafa málin verið rædd ár-
lega á allsherjarþingi Sameinuðu þjóð-
anna. Ef við lítum á löggjöf hinna
ýmsu landa kemur i Ijós, að eftirtalin
ríki hafa gert kröfu til lögsögu yfir
auðlindum utan 12 mílna: Argentína,
Brasilía, Cameroon, Chile, Costa Rica,
Ecuador, El Salvador, Franska Guyana,
Gabona, Ghana, Gambía, Guinea,
Haiti, Honduras, fsland, Indland, Iran
Kongó, Malagasy lýðveldið, Maldi-eyj
ar, Maurítania, Marokkó, Nicaragua,
Nigeria, Oman, Pakistan, Panama,
Perú, Senegal, Sierra Leone, Sómalia,
Suður-Kórea, Sri Lanka, Tanzanía,
Uruguay, Viet-Nam, Norður Viet-Nam.
Hér er um að ræða 37 riki, sem hafa
löggjöf um lögsögu yfir fiskveiðum
utan 12 mílna frá ströndum.
Ef athugaðar eru niðurstöður svæða-
funda, ber að nefna Montevideo yfir-
lýsinguna frá 8. mai 1 970, sem undir-
rituð var af Argentinu, Brasiliu, Chile,
Ecuador, El Salvador, Panama, Perú,
Nicaragua og Uruguay. Segir þar, að
það sér grundvallarregla í hafrétti, að
strandríkið eigi rétt á að hagnýta sér
auðlindir hafsins undan ströndum og á
hafsbotni í þvi skyni að stuðla að sem
mestri efpahagslegri þróun sinni og
auka velferð þjóðarinnar svo og að
ákveða mörk landhelgi sinnar og lög-
sögu með hliðsjón af landfræðilegum
og jarðfræðilegum aðstæðum og atrið-
um, er varða auðlindir sjávar og raun-
hæfa hagnýtingu þeirra í yfirlýs-
ingunni segir einnig, að þau riki, sem
undirritað hafa hana, hafi vegna sér
stöðu sinnar fært út landhelgi sina eða
lögsögu yfir hafsvæðum undan strönd-
um i 200 mílur frá grunnlinum land-
helginnar i Líma-yfirlýsingunni frá 8
ágúst 1970 lýstu Argentina, Brasilía,
Columbia, Chile, Dóminikanska lýð-
veldið, Ecuador, El Salvador, Guate-
mala, Honduras, Mexico, Nicaragua,
Panama, Perú og Uruguay því yfir sem
almennri meginreglu hafréttar, að
strandríkíð hefði rétt til að ákveða við-
áttu landhelgi sinnar eða lögsögu i
samræmi við sanngirniskröfur og mið-
að við landfræðileg, jarðfræðileg og
líffræðileg atriði og nauðsyn þess, að
auðlindir væru hagnýttar sem bezt Og
í Santo Domino-yfirlýsingunni frá 9.
júni 1972 orðuðu Columbía, Costa
Rica, Dóminikanska iýðveldið, Guate-
mala, Haiti, Honduras, Mexico, Nicara-
gua, Trinidad og Tobago og Venezuela
yfirlýsingu varðandi „the patrimonial
sea" þannig:
„1. Strandríkið hefur fullveldisrétt
yfir auðlindum, hvort sem þær
endurnýjast eða ekki, sem er að
finna i hafi, á hafsbotni eða i
honum á svæði, er liggur fyrir
utan landhelgi og nefnist „the
patrimonial sea".
2. Strandrikinu ber að efla visinda-
legar rannsóknir og er rétt að gera
nauðsynlegar ráðstafanir til að
koma i veg fyrir mengun sjávar og
tryggja fullveldisrétt sinn yfir
auðlindum svæðisins
3. Víðáttu þessa svæðis ætti að
ákveða með alþjóðasamningi, sem
æskilegt væri að tæki til alls
heimsins Heildarvíðátta bæði
landhelgi og „the patrimonial sea"
ætti ekki að vera meir en 200
sjómilur."
Ráðgjafanefnd
Asíu- og Afríkuríkja
Svipaðar hugmyndir höfðu mikið
fylgi á fundum lögfræðilegrar ráðgjafa-
nefndar Aíu- og Afrikuríkja í Lagos árið
1971 og á siðari fundum i Nýju-Dehli
og Tokío. Þá ber og að nefna yfir-
lýsingu fjórðu ráðstefnu óháðra rikja í
Alsír dagana 5.—9. september 1973.
Sjötiu og fjögur riki tóku þátt i þessari
ráðstefnu þjóðhöfðingja og forsætis-
ráðherra óháðra ríkja,- og tuttugu riki
þar til viðbótar höfðu þar áheyrnar-
fulltrúa. Ráðstefnan gerði ályktun um
hafréttarmál, þar sem hún „styður viður
kenningu á rétti strandrikja á hat-
svæðum undan ströndum og hafsbotni
innan lögsögu, er eigi nái lengra en
200 milur frá grunnlinum, vegna hag-
nýtingar auðlinda og verndunar
annarra skyldra hagsmuna þjóða, enda
sé frelsi siglinga og yfirflugs virt þar
sem við á og fyrirvari er gerður varð-
andi mörk landgrunnsins". Einnig ber
hér að nefna niðurstöður skýrslu
svæðafundar Afrikuríkja um hafréttar-
mál í Yaondé dagana 20 —30 júni
1972 þar sem mælt var með því við
Afrikuríki, að þau færðu út fullveldis-
rétt sinn yfir öllum auðlindum úthafs-
ins utan landhelgi innan efnahagslög-
sögu, sem koma bæri á og taka skyldi
til a.m k landgrunnsins. Voru Afriku-
riki hvött til að halda fram meginstefnu
slikrar útfærslu á næstu hafréttar-
ráðstefnu. Loks var I yfirlýsingu Ein-
ingarsamtaka Afriku, sem samþykkt
var á ráðherrafundi í Addis Abeba frá
17.—24. mai 1973, sagt, að Afriku-
ríkin viðurkenni rétt hvers strandrikis
til að ákveða efnahagslögsögu utan
landhelgi, er eigi nái umfram 200
milurfrá grunnlinum landhelginnar.
í undirbúningsnefnd hafréttar-
ráðstefnunnar hafa ýmsar tillögur verið
lagðar fram um víðáttumikla lögsögu
strandrikja yfir auðlindum. í ýmsum
tilvikum er þá um að ræða staðfestingu
á sjónarmiðum, sem þegar hafa komið
fram i ræðum þeirra, sem að tillögunni
standa. Hinn 5. april 1 973 flutti sendi-
nefnd fslands þannig svohljóðandi til-
lögu:
„Strandríki er heimilt að ákveða
víðáttu lögsögu sinnar og yfirráða
yfir auðlindum á hafsvæðum utan
landhelgi.
Ytri mörk svæðisins skulu
ákveðin á sanngjarnan hátt með
hliðsjón af landfræðilegum, jarð-
fræðilegum, vistfræðilegum, efna-
hagslegum og öðrum aðstæðum,
er máli skipta á staðnum og skulu
ekki ná lengra en 200 sjómílur."
Tillaga þessi var I samræmi við ræðu
sendinefndar íslands þegar á fyrsta
fundi undirbúningsnefndarinnar í marz
1971 Tillagan er einnig í samræmi við
þau sjónarmið, sem haldið hefur verið
fram af íslands hálfu alit frá árinu
1 948, þ.á m. á Genfarráðstefnunum.
Kenya flutti tillögu 7. ágúst 1972
um efnahagslögsögu allt að 200 míl-
um. Columbía, Mexikó og Venezuela
gerðu 2. aprll 1973 tillögu um 200
mílna efnahagslögsögu og fullveldis-
rétt yfir landgrunnsbotni umfram þau
mörk Uruguay flutti tillögu 3 júlí
1973 um 200 mllna landhelgi Brasil
la flutti 13. júll 1973 tillögu um 200
mtlna landhelgi. Ecuador, Panama og
Perú fluttu 13. júll 1973 tillögu um
landhelgi allt að 200 mílum. Malta
lagði til 1 3. júll 1 973, að ákveðið yrði
200 milna lögsögusvæði með vissum
skilyrðum. Hinn 16. júli 1973 lagði
Kina til, að efnahagslögsagan yrði 200
mílur. Ástralla og Noregur fluttu tillögu
1 6. júlí 1 973 um efnahagslögsögu allt
að 200 mílum og fullveldisrétt yfir
hafsbotni umfram þau mörk. Argentina
lagði 1 6. júll 1 973 til, að efnahagslög-
saga yrði 200 milur og að viðurkenna
bæri rétt strandrikisins yfir hafsbotni
umfram þau mörk. Kanada, Indland,
Kenya, Madagaskar, Senegal og Sri
Lanka fluttu tillögu um lögsögu yfir
fiskveiðum innan ótiltekinnar fjarlægð-
ar, en siðar var tekið fram, að átt væri
við 200 milur. Alsir, Cameroon,
Ghana, Ivory Coast, Kenya, Líberia,
Madagaskar, Mauritius, Senegal og
Sierra Leone, Sómalía, Súdan, Túnis
og Tanzania fluttu tillögu um 200
mílna efnahagslögsögu og 10. ágúst
1973 flutti Pakistan tillögu um 200
milna efnahagslögsögu.
Yfirlýsingar og tillögur i undirbún-
ingsnefndinni hafa sýnt, svo ekki verð-
ur um villzt, að mjög viðtækur stuðn-
ingur er nú fyrir hendi i öllum hlutum
heims við efnahagslögsögu strandríkis-
ins allt að 200 mílum — í Mið- og
Suður-Ameríku, Kanada, Afriku,
Ástralíu, Asíu, Noregi og íslandi. Hafa
verður i huga, að fjöldi þeirra ríkja,
sem styðja þessar hugmyndir, er miklu
meiri en fjöldi þeirra ríkja, sem form-
lega hafa flutt tillögur. Enginn vafi leik
ur því á því, að þriðja hafréttarráðstefn-
an mun miða störf sin við allt aðrar
forsendur en ráðstefnurnar 1958 og
1960 Þróun þjóðaréttar hefir verið
mjög hraðfara á undirbúningsstiginu
og enda þótt á hinum fyrri ráðstefnum
hafi mest fylgi verið við 1 2 mila mörk,
verður þriðja ráðstefnan að byggja
starf sitt á þessari þróun. Aðalverkefni
hennar verður að setja í samningsform
efnahagslögsöguhugtakið, sem nú
þegar hefur stuðning meirihlutans.
Kröfur eru einnig fyrir hendi um yfirráð
strandrikisins yfir hafsbotni umfram
200 milur, svo og kröfur landluktra
ríkja og þróunarrikja á sama svæði um
réttindi innan efnahagslögsögu. Engu
að siður hlýtur meginreglan um efna-
hagslögsögu allt að 200 milum að
verða óumflýjanlegur hornsteinn í hinu
nýja kerfi, sem nú hefir þróazt.
f réttarhöldunum fyrir alþjóðadóm-
stólnum hafa ríkisstjórnir Bretlands og
Sambandslýðveldisins Þýzkalands
sett fram rök sin gegn lögmæti hinnar
islenzku reglugerðar frá 1972 um 50
milna fiskveiðimörk. Rökin eru svipuð
hjá báðum aðilum. Að meginstefnu til
er þar um tvö aðalatriði að ræða:
Fyrra atriðið er, að fiskistofnar á
(slandssvæðinu hafi verið mjög
úthaldsgóðir og að þeir séu ekki í
hættu. Ef hinsvegar sé hægt að sýna
fram á annað með vísindalegum rökum
þá sé það mál, sem fjalla beri um i
tvihliða samningum eða öllu heldur á
vegum Norðaustur - Atlantshafs - fisk-
veiðinefndarinnar. Þessi röksemd er
ekki rétt. I fyrsta lagi er berum orðum
tekið fram í samningnum um ofan-
greinda nefnd, að engin ákvæði hans
hafi áhrif á skoðanir samningsaðila
varðandi viðáttu landhelgi eða fisk-
veiðimarka. Ríkisstjórn íslands gerði
raunar fyrirvara þegar við fullgildingu
sína á ofveiðisamningnum frá 1946
um að aðild Islands gæti ekki komið i
veg fyrir framkvæmd landgrunnslag-
anna frá 1948 Sömu sjónarmið komu
fram í ákvæðum samningsins um vernd
un fiskimiða i Norðvestur-Atlantshafi
(ICNAF) frá 1949 og samningnum
varðandi Norðaustur-Atlantshafið
(NEAFC) frá 1 959. Það er þvi Ijóst, að
Norðaustur-Atlantshafsfiskveiðinefnd-
in er ekki sá aðili, sem ákveður fisk-
veiðimörk. Ennfremur verður að leggja
áherzlu á, að hér er grundvallaratriðið
ekki verndun fiskistofna. Af fslands
hálfu hefir við fjölmörg tækifæri verið
tekið fram, að ekkert sé því til fyrir-
stöðu, að virtar séu alþjóðlegar megin-
reglur um verndun fiskistofna,. einnig
innan fiskveiðimarkanna, og að styrkja
beri starfsemi svæðastofnana á þvi
sviði. Það er staðreynd, að vernd-
arreglur þær, sem gilda innan
íslenzku fiskveiðimarkanna eru
miklu strangari en þær reglur! sem
fiskveiðinefndin miðar við. Hins vegar
er villandi að tala um þolgæði fiski-
stofnanna við fsland á grundvelli afla-
skýrslna yfir langt tímabil. Alveg er þá
horft fram hjá því, að tiltekinn afli
krefst nú meiri fyrirhafnar en áður var.
Togarar nota nú margskonar leitartæki
og veiðitækni þeirra er nú miklu hag-
kvæmari en áður Sú staðreynd, að
þessi aukna veiðitækni hefur ekki leitt
til meiri afla en áður, sýnir þegar öllu
er á botninn hvolft, að fiskistofnarnir
hafa rýrnað En það sem um er að
ræða hér er raunar ekki spurningin um
verndarráðstafanir. Það, sem skiptir
máli hér, er spurningin um hlutdeild í
hagnýtingu auðlinda.
Með öðrum orðum má segja, að.allir
geti verið sammála um, að innan tiltek-
innar fjarlægðar frá ströndum hafi
strandríkið öll réttindi til veiða, en
útlendingar engin. Spurningin er —
og hefur alltaf verið — innan hvaða
fjarlægðar? Það er kjarni málsins.
Gera verður glöggan greinarmun a
verndarráðstöfunum annars vegar og
hagnýtingu eða hlutdeild i hagnýtingu
hins vegar. Spurningin um fiskveiði-
mörk varðar ekki aðeins verndarsjónar-
mið sem slik, heldur fyrst og“fremst
hagnýtingu auðlinda eða hlutdeild i
hagnýtingu hins vegar. Spurningin um
fiskveiðimörk varðar ekki aðeins
verndarsjónarmið sem slík, heldur fyrst
og fremst hagnýtingu auðlinda eða
hlutdeild i hagnýtingu þeirra. Það er
því villandi að ræða þessi mál einungis
frá verndarsjónarmiði. Efnahagsbanda-
lag Evrópu virðist hafa gert sér grein
fyrir þessu atriði, þvi að ella hefði
stefna þess frá upphafi verið sú að
heimila öllum aðildarrlkjum veiðar á
öllu bandalagssvæðinu allt að strönd-
um, einungis að áskildum ráðstöf-
unum til verndar fiskistofnunum.
Síðari röksemdin er sú, að 1 2 mílna
mörk séu áskilin að aljóðalögum
Miklu erfiði er eytt i að sanna, að
Framhald ð bls. 25.