Morgunblaðið - 11.09.1974, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. SEPTEMBER 1974
17
ganghæfileikum og velja þetta
sköpulag eins og Bogi lýsti, þessa
mýkt og bröttu og sterku lend, sem
gefur eðlisgangtegund.
En Amerlkumenn, sem fást líka
við tölthesta, vilja ekki sjá ganglag I
tryppi. Þeir hafa þessa saddlehorses
slna einmitt eins og við viljum ekki
hafa okkar hesta, brokkgenga með
þessa Arabalend eða áslend og stlfa i
bakinu. Með þvf að binda saman
hliðstæða fætur og þvinga þá inn i
skeið búa þeir til hágenga sveiflandi
brokktöltara.
Bogi: Hvernig væru þessir hestar á
ferðalagi allan daginn?
Gunnar: Alveg ómögulegir. Við
gætum með þessari aðferð Amerikan-
anna sett tölt i hvaða islenzka hest
sem er, en ég er hins vegar á móti
þvi. Ég er alveg sammála Boga, að
við eigum að eiga hestinn eins og
hann er að náttúruupplagi. Ég er viss
um það, að þegar fram líða stundir,
munu Amerikanar viðurkenna okkar
sjónarmið.
Sp: Þú nefndir það áðan, Gunnar,
að „slagkrafturinn" sé ekki eins
sterkur i kynbótahestunum i dag. Nú
virðist það hafa verið svo I gegnum
4
Gunnar Bjarnason.
Ljósm. Mbl. RAX.
árin, að það koma upp sterkir og
athyglisverðir stofnað á einstökum
bæjum, sem siðan dala og falla jafn-
vel alveg niður. Hver er ástæðan að
þínu mati, og er ekki hægt að reikna
með meiri stöðugleika i þessum efn-
um i framtiðinni?
Gunnar: Nei, ég vil ekki segja það.
Þetta er vandi kynbótanna. Til dæm-
is getum við ekki ræktað tölthest.
Við verðum alltaf að taka brokk og
skeið. Töltið kemur sem afleiðing af
dálitilli samblöndu úr sköpulagi af
brokkhesti og skeiðhesti. Ég veit
dæmi t.d. af Skokkhólmakyninu í
Skagafirði, að þar fór ætið svo, sagði
hann Sigurður gamli mér, að þegar
hann notaði klárhesta með tölti á
sinar hryssur tvisvar í röð, þá missti
hann töltið. Hann þurfti alltaf að fá
lánaða skeiðhesta frá Vallanesi eða
einhvers staðar frá til þess að halda
ganglaginu i sinu kyni. Við getum
ekki ræktað bara tölt, við verðum að
spila á brokk og skeið til skiptis.
Þetta er óskaplegur vandi að finna
þessa blöndu. Hrossaræktarsam-
böndin eru til þess að jafna hestana í
landinu, jafna gæði hestana á stöð-
um eins og Arnessýslu, þar sem
bændur eiga fáar hryssur og geta
ekki ræktað sinn eigin stofn, en vilja
halda uppi betri hrossastofni. En að
setja hesta af einum stofni I ár og
öðrum stofni næsta ár I svæðin sam-
þjappar ekki erfðaeðlinu á þann hátt,
sem þarf til að rækta kynbótahest,
sem slær. t gegn. Við getum átt
kynbótahesta, sem eru hlutlitlir eða
aðgerðalitlir og gefa hross, sem eru
lík merunum eða kynbótahesta, sem
gefa verra eða sem gefa betra og lyfta
stofninum. En til þess að fá þessa
kynbótahesta fram, þurfum við að
samþjappa eðlinu með vissri tegund
að skyldleikarækt, eða hreinrækt og
skyldleikarækt, til að kynbótahestur-
inn virkilega stái í gegn. Við getum
tekið dæmi af hestum eins og
Skugga frá Bjarnanesi. Hvar sem
hann fór, sáust áhrif. Fleiri hesta má
taka sem dæmi, en til þess að ná
þessum kynbótahestum, þurfum við
að hafa hreinrækt I heilum sveitum
eða stórum búum. Það getur verið,
að kynbótabúið á Kirkjubæ geti kom-
ið upp með slagkraft með gegnum-
sláandi erfðaeðli og kynfestu. Það er
eins með Svein á Sauðárkróki. Hann
er með I sfnum stofnum Feng frá
Eiriksstöðum, sem er alveg óskyldur
Sokka frá Vallholti, sem hann hefur
Ifka, en er óskyldur Svaðastaða-
hrossinu Ragnars Brúnku, sem hann
er einnig með. Hann er með þrjá
sterka þætti f stofni, og með þvf að
skyldleikarækta hann innbyrðis, ekki
óskipulega, heldur með mikilli at-
hugun og þekkingu á eðli hestanna,
og með þvf að tfmga saman hæfilega
skyldum, getur hann fengið kynfestu
fyrir sínum stofni alveg eins og
Pálmi á Svaðastöðum fékk kynfestu
fyrir sínum stofni og Hornfirðingarnir
á sinn hátt. Vandinn er ekki bar að fá
vel tamda og fallega sýningargripi.
Sp: Þú nefndir Hrein frá Þverá
sem athyglisverðasta hestinn 1950.
Gunnar. Nú er það svo, að enginn
stóðhestur, sem neitt kveður að, er
til i dag út af Hreini. Hvað þá með
Núpakots-Blesa, er efstur stóð í ár af
afkvæmasýndum stóðhestum. Er
nokkuð til af efnilegum stóðhestum
undan honum?
Gunnar: Þeir eru svolftið Ifkir,
Núpakots-Blesi og Hreinn. Þeir eru
einstaklingar með litla breidd og til-
tölulega fáa góða gripi. Hvað segir
þú um þetta Þorkell?
Þorkell: Það er ekki komin eins
mikil reynsla á Núpakots-Blesa eins
og Hrein. Við höfum auðvitað ekki
þennan tima ennþá með Blesa. En
þeir eru töluvert ólfkir hestar. Hreinn
var geysilega fagur hestur og prúður.
Hann var ekki léttbyggður, en fóta-
fallegur og höfuðfallegur, og svo var
hann alveg snilldarlega vel sýndur
hjá Páli. j öðru lagi hafði hann
einn hlut, sem er alveg ómetanlegur
fyrir slfkan grip, hann hafði alltaf
þetta glaða skap. Það var hans há-
punktur að koma á sýningu. Það var
eins og hann segði „Ja, ég er búinn
að vera að safna orku núna f fjögur
ár, og nú er ég kominn til að sýna
mig". Það geysl að sýna mig". Það
geislaði af hestinum, og hann sofn-
aði aldrei, þó að hann stæði við staur
i fjóra tima eða á sýningarsvæði, þar
sem ekkert var að gerast. Hann var
alltaf lifandi og skimandi eftir þvf,
sem fram fór i kringum hann. En
hann var ekki reiðhestur nema
svona rétt f meðallagi. Hann fór vel
með mann, en hann varekki kostum
búinn gæðingur. Hann sveik dómar-
ana aldrei þegar hann var mættur á
sýningu.
Blesi frá Núpakoti er töluvert mik-
ið öðruvfsi. í fyrsta lagi er hann ekki
nærri þvf eins fallegur hestur,
hann er minni og skartar ekki af hon-
um, en hann býr yfir miklu meiri
hæfileikum en flestir vita. Hann er
nú orðinn of gamall til þess að sýna
það núna, og þar að auki bagaður i
fæti. En þarna kem ég lika að einu
atriði, sem er vandi okkar dómar-
anna og ráðunautanna, það er það,
að við höfum kynnzt viðkomandi
hesti eða viðkomandi hryssu f blóma
lífsins heima f Núpakoti, austur á
Egilsstöðum, norður á Sauðárkróki
eða hvar sem vera skal og það verð-
ur ekki frá okkur tekið, sem við
höfum annaðhvort reynt eða bæði
reynt og séð. Sfðan kemur viðkom-
andi hross f afkvæmadóm eftir 4 eða
6 ár fram fyrir 8 þúsund manns og
e.t.v.orðinnfullorðinn gripur, á miðj-
um aldri og kannski ekki verið í
þjálfun f mörg ár eða orðinn fótlama
og sýnir ekki nema rétt þokkaleg-
heit. Svo segir ráðunauturinn yfir
allan mannskapinn, að þetta sé svo
og svo góður hestur og glæsilegur,
og hvar er þetta dýr? Og þama vara
sýningargestir sig ekki alltaf á því,
að það er ekki hægt fyrir okkur að
dæma kynbótahest eins og hann
kemur fram einhvern tima á ævinni.
Það verður að meta það, sem við
sáum til hans þegar hann var f góðu
formi. Það er ekki hægt annað en að
treysta okkur eitthvað og viður-
kenna það, sem við höfum einhvern
tfma séð. Ég miða við það, sem ég
þekki hestinn beztan.
Sp.: Nú telja ýmsir, að það séu
varla nema 2 afkvæmi Núpakots-
Blesa, sem hafi sýnt einhver tilþrif.
Er þetta kynbótahestur, sem skilar
einhverju í ræktun, þó að hann komi
með tvo góða gripi?
Þorkell: Ja, kenning ýmissa búfjár-
ræktarmanna. þar á meðal Hjalta
Gestssonar, sem er glöggur búfjár-
dómari, er sú, að það skipti máli, að
gripurinn gefi topp. Sá gripur, sem
gefur topp, hann hlýtur að vera
meira en meðalhestur. Ef stóðhestur
gefur allgóða hesta, meðalhesta og
rúmlega meðalhesta. en enginn nær
virkilega að skara framúr, þá er hann
ekki nógu góður. En ef topparnir
koma fram, þó að þeir séu ekki
margir, ef þeir eru til, þá er óhætt að
nota hestinn. Mér finnst Blesi heldur
smár og gerðarlftill hestur, en hann
gefur alveg feikinóga kosti, það sá
ég sjálfur og prófaði á sfnum tfma.
Afkvæmin eru ekki smá, þannig að
ég er ekki hræddur við smæð hjá
Blesa.
Nú, á þessari sýningu voru tveir
hestar f úrvalsflokki á landsmæli-
kvarða, þeir Núpur og Eyrarrauður,
og hafa sýnt það bæði fyrr og nú. Ég
tel, að sá þriðji f röðinni, Blesi frá
Hraunbæ, sé hæfileikahestur með
betra móti. Hann vantar fegurð og
glæsibrag allan, en er alveg fljúgandi
hæfileikahestur. Gjafar frá Mið-
bælisbökkum, þessi jarpblesótti,
hefur aldrei hlotið þá tamningu og
meðferð, sem hann hefur þurft, en
ég gæti jafnvel haldið því fram, að
hann væri þeirra mestur og glæsileg-
astur.
Bogi: Nei, hann er það nú ekki.
Þorkell: Þú ert ekki sammála, og
ég vil alls ekki fullyrða þetta, en
hann er gullfallegur. Ég held. að
hann sé fallegastur af þeim og hann
býr yfir alveg feiknamöguleikum og
getu.
Nú, f áframhaldi af þvi, sem
Gunnar minntist á og Bogi tók undir,
vil ég undirstrika alveg sérstaklega,
hvað sýningarhæfni og reiðkunnáttu
manna hefur farið geysilega fram.
Menn komu nýir inn f þetta sýn-
ingarform, sem Gunnar og Bogi inn-
leiddu 1 950. Bændur á fslandi höfðu
vanizt þvf að teyma hryssur sínar !
mesta lagi út fyrir réttarvegginn og
láta á þær þar.
Bogi: Og oft voru þær dæmdar af
færi innan um hin hrossin f réttinni.
Þorkell: Já, oft voru þær dæmdar
af færi innan um hin hrossin. Ég veit,
að Gunnar sem ráðunautur viður-
kennir, að þetta var titt. Maður sér
það f bókum Theodórs heitins, að
hann áætlaði hæðina af færi. Sfðan á
bóndinn allt f einu að koma prúð-
búinn og sýna frammi fyrir þúsund-
um manna á nýjum skeiðvöllum,
hvað hesturinn getur. Það tek-
ur tfma að ala menn upp f
þessu og kenna þeim á
þetta Árangur hefur orðið mjög
mikill. Það er kominn þó nokkur
hópur manna, sem hefur til-
einkað sér þetta að sýna hross, og
þar á Tamningamannafélagið tölu-
verðan þátt f. En fyrir utan það eru
ýmsir menn, sem hafa tileinkað sér
þetta og fleiri og fleiri eru að bætast
f hópinn. Það er alveg geysilegur
munur að taka hrossin og dæma þau
og meta þau úr höndunum á þessum
mönnum núna allt annað en var hjá
ykkur árið 1950. Þetta bera að lofa
og meta, þv! að þetta er eini liðurinn
til að komast að þvi raunrétta, sem i
hrossinu býr. Það kemur maður inn á
svæðið og rfður hrossi fyrir framan
okkur dómarana, og veit ekkert,
hvað hann á að gera, er kannski
enginn hestamaður i eðli sfnu, og við
eigum að spá i það, hvað þetta sé
gott hross, sem hann er að sýna. Við
rennum þvf oft blint i sjóinn með það
og vanmetum þvf ýmsa kosti. sem í
hrossinu búa. En góð reiðmennska
og æfing í að sýna hross kallar fram
það, sem býr i hrossinu, og gerir
okkur dóminn mun auðveldari.
Spyrjendurnir Ragnar Tómasson og Tryggvi Gunnars-
son.
Sex efstu hestar í keppni klárhesta. Frá vinstri: Gramur, Glófaxi, Vestri, Roði, Litli-Jarpur, Hrímnir.
kröftunum, hann verður að nota
mýktina, og sama er að segja um
hestinn.
Eins og ég minntist á áðan, hafa
framfarirnar verið miklar, en samt
held ég. að það muni vera hálf öld
þangað til það kemur fram hestur,
sem mann virkilega langar í, svona
almennt, þótt nú geti það verið einn
og einn.
Sp.: Hvernig er sá hestur?
Bogi: Það er óskaplega erfitt að
lýsa honum. Hann er með ákaflega
fallegt höfuð, beinabert, augun skær
og eins og hann horfi alltaf beint á
mann. Augabrúnirnar miklar,
hnakkabeinið hátt, eyrun f meðallagi
stór, sfspilandi, hálsinn tangur, hátt
settur, þannig að hesturinn sé kom-
inn meir en upp á miðja sfðu i vatni,
þegar aftasti hluti hálsins fer að
blotna. Það er vel settur háls. En
venjulega er hann farinn að blotna,
áður en vatnið er komið upp á miðja
siðu, enda er hálsinn, eins og Þorkell
benti á, ekki nógu vel settur.
Svo er það afturbyggingin, sem ég
legg mikið upp úr, og bakið. Ég vil,
að hryggtindarnir séu háir, bakið
heldur slakt, þannig að það geti
myndað mikla vöðva. Stfft bak og
beint getur verið handónýtt. Ef
hryggtindarnir eru lágir, verður laut
eftir öllu bakinu, þegar hesturinn fer
að fitna. Þetta getur verið ónýtt bak,
þó að snöggt á litið sýnist það ekki
vera svo. Þá vil ég hafa bakið mjúkt,
öftustu fjóra, fimm liðina mjúka og
krossliðinn undir öllum kringum-
stæðum mjúkan. Það er eitt ein-
kenni á hestum með mjúkan kross-
lið, að við sjáum skeifuna, þegar
hann töltir, hann beygir fótinn svo
vel.
Helzt þarf lendin að vera nokkuð
löng, en undir öllum kringumstæð-
um brött. Þetta er eins og ég sagði
áðan veikara en það útlenda, en
mikið mýkra, og svo þarf liðaút-
búnaðurinn allur að vera góður,
sterkur i öllum liðum niður.
Gunnar: I sambandi við hálsbygg-
ingu fslenzka hestsins þá tel ég, að
arabíski hálsinn og lengd hans, sem
eru búin í gegnum aldir að þrýstast
inn f huga manns sem hin fegursta
hálsmynd, fyrir tilverknað lista-
manna frekar en hestamanna, sé um
margt gagnrýnisverður. T.d. getur
hann orðið það langur og þróttlftill
að grannleika, að við áreynslu dettur
höfuð og háls niður.
Um sköpulagið gætir tveggja sjón-
armiða. Við Íslendingar, og ég er
sammála Boga og Þorkeli um það,
eigum að ræka hestinn með upplags-