Morgunblaðið - 13.10.1974, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. OKTOBER 1974
Matthías Johannessen:
Harry Martinson, til vinstri og Eyvind Johnson
tjiiiik tjik tjick koitrr,
sagði fuglinn
NÓBELSVERÐLAUN eru eins og allar sensasjónir:
auglýsing. Slfk bókmenntaverðlaun eiga sfzt af öllu skilið
að rokið sé upp til handa og fóta út af þeim. Bókmennta-
verðlaun eru heldur skammgóður vermir. Við þurfum ekki
annað en Ifta á nöfn þeirra, sem hafa EKKI hlotið Nóbels-
verðlaun til að sannfærast um skeikult mat (Tolstoy,
Strindberg, Ibsen, Proust, Joyce, sem Eyvind Johnson
taldi, þegar hann var f heimsókn hér á landi að hefði valdið
róttækari byltingu f skáldsagnagerð en nokkur annar höf-
undur, Pound o.s.frv.) En fjárhagsleg aðstoð til listamanna
er guðsþakkarverð og að þvf leyti eiga þessi verðlaun rétt á
sér eins og Norðurlandaverðlaunin. En opinbera viðurkenn-
ingu án fjárútlána ættu skáld að láta sér f léttu rúmi liggja.
Hún kemur hvort eð er oftast frá einhverjum sem eiga
hagsmuna að gæta.
Brezka skáldið Robert Graves sagði fyrir nokkrum árum,
að Nóbelsverðlaunin væru „koss dauðans" — aðrir höf-
undar fengju þau ekki en þeir, sem væru komnir á
grafarbakkann! Sem betur fer þekkjum við þó nokkrar
undantekningar.
Þessi verðlaunaveiting nú hefur verið allumdeild, en þó
sýnist mér, að Eyvind Johnson og Harry Martinson hafi
vfða verið vel tekið, t.a.m. ! forystugreinum New York
Times f Bandarfkjunum og Times f Bretlandi, svo og f
greinum f Siiddeutsche Zeitung, svo að nefnd séu forystu-
blöð þriggja menningarrisa í Bandarfkjunum og Evrópu.
Times bendir á, að enginn geti hvort eð er séð við
framtfðinni og að því leyti sé úthlutunin nú ekki verri en
gerzt hefur og gengið á undanfömum áratugum. Hún hefur
sfður en svo leystst upp f „hæðnishlátri um heim allan,"
eins og sænski rithöfundurinn Sven Delblanc spáði.
xxx
Morgunblaðið notaði tækifærið og spurði nýju Nóbels-
höfundana um þá hlið, sem að okkursnýr: Samskipti þeirra
og íslenzku þjóðarinnar, auk þess sem blaðið sneri sér til
Jóns úr Vör, sem hefur þýtt Ijóð eftir Martinson. Var
fróðlegt að lesa svör tvfmenninganna sænsku, ekki sízt
vegna þess að þeir hafa báðir komið til fslands og langar
mig „í tilefni dagsins" að minna á það nokkrum orðum, því
að ég hitti þá báða hér á landi og Eyvind Johnson auk þess
á rithöfundaþingi í Kaupmannahöfn nokkrum árum eftir að
hann kom hingað 1958. Hann segir í samtali við Morgun-
blaðið um daginn, að móttökurnar á Islandi hafi verið
stórkostlegar og „það var dekrað við mig á alla lund."
Ennfremur: „Ég minnist þessarar ferðar með gleði og vona
ég geti heimsótt landið síðar." Til gamans má geta þess að
Johnson gaf vini sínum fslenzkum bókina „Sju Liv" eftir
komuna hingað og skrifaði á hana: „:----frá Eyvindi sem
hefur lifað 7 Iff hérá Islandi." í bók þessari eru ferðaminn-
ingar og annað f þeim dúr, auk Ijóða. Johnson sagði þegar
hann var hér á ferð, að hann hefði helzt viljað verða
Ijóðskáld, enda er það enginn aukvisi, sem Ijóðin yrkir. Ætli
hann hafi ekki haft álika mikil tök á Ijóðlist og þrá til
hennar og t.a.m. starfsbróðir hans Indriði G. Þorsteinsson,
sem er farinn að líkjast Kjarval að því leyti, að hann virðist
helzt ekki hafa neinn áhuga á öðru en þessari gamalnrónu
og virðulegu listgrein. Kjarval fannst ekkert til um, þótt
fólk hrósaði málverkum hans, svo sjálfsagður hlutur sem
það var, en vei þeim sem fór ekki góðum orðum um Ijóð
hans!
xxx
Eyvind Johnson minntist á það á blaðamannaíundi
þeirra Harry Martinsons f Stokkhólmi eftir úthlutunina, að
sér væri ógleymanlegt Ijóð um sjóinn, sem Martinson gaf
honum, þegar þeir hittust f fyrsta skipti. Ást á Ijóðlist eiga
þeir að minnsta kosti sameiginlega. Og á þessum sama
blaðamannafundi minnti Martinson á, að Ijóðlistin væri
mörg þúsund árum eldri en stjórnmál og ætti ekki að
blanda þessu tvennu saman.
Raunar má segja að bæði þessi nýju Nóbelsskáld hafi
æviminningar að leiðarljósi og uppistöðu f verkum sfnum.
Rit þeirra eru eins konar ævisögur: „Öll skáldverk eru f
vissum skilningi sjálfslýsingar," sagði Eyvind Johnson f
fyrirlestri, sem hann flutti hérlendis á sfnum tfma. Það er
kannski ekki sfzt af þessum ástæðum, sem skáldin tvö hafa
heillazt af fslenzkum bókmenntum. „Netlurnar blómgast"
eftir Harry Martinson. sem kom út hjá Almenna bókafélag-
inu f júlf 1958 er slíkt verk, sbr. upphafið: Ég skalf við
minn æskuarin. Karl isfeld snaraði bók Martinsons á fs-
lenzku. Hann var ekkert blávatn, stórsnjall þýðandi, eins
og við sjáum á Kalevala og þó nokkuð gott skáld, en samt
frumlegra skáld f Iffi sfnu en Ijóðum. Ég kynntist Karli vel,
hann var Ijúfmenni en stoitur fyrir sjálfs sfn hönd og
listarinnar. Við vorum oft saman á blaðamannafundum. Þá
voru slfkir fundir viðburður f bæjarlffinu. Nú eru engir
viðburðir lengur. Og blaðamannafundum hefur hrakað
meira en sálarástandi þjóðarinnar almennt. Er þá mikið
sagt.
f grein f Suddeutsche Zeitung eftir Peter Buchka segir
m.a. að við sjáum Harry Martinson f hlutverki Marteins
Tómassonar f Netlunum og þar birtist þrá Norðurlanda-
búans eftir hinu fjarlæga. hneigð hins norræna kynstofns
til Iffsflótta og hugaróra — og skírskotað til Péturs Gauts.
Eyvind Johnson kom hingað 1 958 til að vera viðstaddur
sænska bókasýningu, sem haldin var f Bogasal Þjóðminja-
safnsins. fslendinga sögunum f sænskum útgáfum var
raðað hjá verkum Johnsons og þótti fara vel á þvf. Johnson
sagði að fslenzkar bókmenntir væru heldur Íítið þekktar f
Svfþjóð, en áhrif fornbókmennta þó vfðtæk. „Ég las fslend-
inga sögumar f æsku og sfðan hefur landið alltaf heillað
mig. Þó ég hafi aldrei komið hingað fyrr, finnst mér ég eiga
hér heima. Ég hlakka til að fara upp f sveit, Ifnurnar eru svo
hreinar og tærar f fslenzkri náttúru."
xxx
Eyvind Johnson fór upp í sveit. Þeirrar ferðar sér stað f
ferðasagnasafninu „Stunder, vágor, Beráttelser frán
resor", þar sem fjallað er f sérstökum kafla um ferðalag
þeirra Sigurpáls Jónssonar upp f Reykholt (Besök hos
Snorre). í greininni liggja saman leiðir skáldanna þriggja.
Egils, Snorra og Eyvinds Johnsonar og á hlaðinu f Reyk
holti sér sænska skáldið Egil bak við Vigelands styttuna af
Snorra, en rifjar þá jafnframt upp ferð til Þingvalla þegar
hann sá „pólitfskan bakgrunn Snorra — hann var, svo að
vægt sé tekið til orða, monúmental; hér er hann fremur
vel stæður kennari. . Og ennfremur: „Það er álitið, að
(Snorri) hafi fremur baðað sig f hagnýtu hveravatninu f
Reykholti en f blóði fjandmannanna eins og Egill." Og loks:
Snorri bar að vísu sverð eins og siður var, „en hafði
augsýnilega meiri ánægju af að beita pennanum." Tvisvar
sinnum getur Eyvind Johnson þess að leiðir Egils og Snorra
Eyvind Johnson á Sænsku bókasýningunni hér á landi.