Morgunblaðið - 26.11.1974, Síða 31

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. NOVEMBER 1974 31
LENGST af hefur krabbamein
verið sá sjúkdómur, sem fólk
hefur nelst ekki viljað tala op-
inskátt um og þau hindurvitni
eru enn ekki Ur sögunni. Það er
því ekki að furða þó mikil fá-
viska og alls konar misskilning-
ur sé ennþá viðloðandi, meðal
annars sú skoðun, að allt
krabbamein sé sams konar og
ólæknandi.
Allt þangað til í byrjun 20.
aldarinnar, var þekking manna
á krabbameini takmörkuð, og
skurðlækningar svo skammt á
veg komnar, að nánast allir sem
fengu krabbamein voru dauða-
dæmdir, bæði fullorðnir og
börn. Læknarnir stóðu ráðþrota
gagnvart sjúkdómnum, og gátu
lítið annað en að gera það sem í
þeirra valdi stóð til að lina
þjáningar.
Nú eru tímarnir breyttir og
sú svartsýni, sem þá ríkti, á
ekki lengur rétt á sér. Batahorf-
ur sjúklinganna hafa aukist
stórkostlega síðustu 35—40 ár-
in og farið batnandi með hverju
líðandi ári.
Sú var tíðin, að algerlega
varð að treysta á hæfni skurð-
læknanna og einasta
von krabbameinssjúklinganna
var, að sjúkdómur þeirra kæmi
til meðferðar áður en hann
væri langt gengirm. Nú á dög-
um eru aðrar veigamiklar lækn
ingaaðgerðir komnar til skjal-
anna, og koma að miklum not-
um til viðbótar þvi, sem skurð-
lækningarnar geta afrekað.
Styrkur og áhrifamáttur
geislunartækjanna fer sívax-
andi, sem ásamt lyfjum og stór-
aukinni tækni í skurðlækning-
um, hefur átt sinn þátt í að
auka mjög lífshorfurnar og
lækna sumar tegundir krabba-
meins svo að segja að fullu.
Tölur, sem Ameríska krabba-
meinsfélagið hefur birt, sýna
þetta ótvirætt. 1 byrjun 20. ald-
arinnar voru örfáir, bæði meðal
barna og fullorðinna, sem gátu
gert sér vonir um bata. 30 árum
seinna bjargaðist fimmti hver
sjúklingur, en nú orðið læknast
einn af hverjum þremur. Marg-
ir færustu krabbameinssér-
fræðingar telja, að ef samvinn-
an míUi lækna og almennings
væri ákjósanleg og allir héldu
vöku sinni gagnvart krabba-
meininu, mætti lækna 50%
allra krabbameinssjúklinga.
Samkvæmt síðustu skýrslum
hafa 1.400.000 Ameríkanar í öll-
um aldursflokkum, fyrrverandi
krabbameinssjúklingar, verið
einkennalausir í 5 ár og fjöldi
þeirra miklu lengur.
Skýrslur sýna, að á seinni
tímum hefur fjöldi barna, með
ýmsar tegundir krabbameins,
lifað tímum saman án nokkurra
einkenna afturkasts. Börn, sem
hafa fengið illkynja heilaæxli,
hafa lifað 5—10 ár, jafnvel allt
upp í 20 ár. Sérstaklega at-
hyglisvert er, hvað börn sem
fengið hafa bráðahvítblæði lifa
lengi. Mikil ógn stafar af þess-
ari tegund hins svokallaða blóð-
krabba, sem áður var undan-
tekningalaust banvænn eftir
nokkra mánuði.
Fullkomna lækningu hvít-
blæðis hefur enn ekki tekist að
staðfesta, en skýrslur hafa ný-
lega sýnt, að vaxandi fjöldi
barna lifir árum saman —
stundum lengur en 10 ár —
eftir læknismeðferð. Þetta er
sérstaklega athyglisverð breyt-
ing, fi á því sem áður var, þegar
mátti heita með eindæmum að
hvítblæðisjúklingur lifði í heilt
ár.
Frásagnir af sjúklingum, sem
hafa lifað ótrúlega lengi, berast
nú orðið frá læknum ýmsa vega
frá. Þegar á allt er litið, ætti
slíkt langlífi að benda til þess,
að takast muni að ná fullum
tökum á sjúkdómnum.
Full ástæða er til að ætla, að
skýrslurnar muni í nánustu
framtíð sýna batnandi árangur
með nýjum hvítblæðilyfjum,
sem þegar eru komin fram, en
notkun þeirra enn á tilrauna-
stigi.
Hvernig eru svo horfurnar á
batnandi árangri af meðferð
annarra tegunda krabbameins
hjá börnum?
WiIIiam Krivit, prófessor í
lyflækningum við Minnesotahá-
skólann, hefur svarað því á
þennan hátt: Hin magnaða
svartsýni í sambandi við
krabbamein í börnum á ekki
lengur rétt á sér. Tökum
nevroblastomað sem dæmi,
eina algengustu krabbameins-
tegund í börnum. Það myndast
í vissum svæðum taugakerfis-
ins og er stundum meðfætt.
Hundruð barna sem hafa feng-
ið þessa krabbameinstegund
teljast nú læknuð.
Gott dæmi um framfarir sið-
ustu ára er, hvað lækningu
Wilms-meinsins hefur fleygt
fram. Það er meðfæddur nýrna
sjúkdómur og ein algengasta
krabbameinstegund meðal smá-
barna. Á síðustu 35 árum hefur
hundraðshluti hinna læknuðu
barna hækkað jafnt og þétt, eða
frá 5 upp í 40, og heldur áfram
að stíga.
RatVnsóknarstofnun í Boston,
sem fæ$t við framhaldsrann-
sóknir á krabbameini í börnum,
heldur því fram, að 80% barna
með Wilmsmein, gætu lifað ef
öllum tiltækum varúðarreglum
væri sinnt í tíma eins og skyldi,
en því miður vantar mikið á að
svo sé. Það sætir næstum furðu
hvað foreldrar verða stundum
seint varir við meinið hjá barn-
inu sínu, jafnvel ekki fyrr en
það fyllir orðið út í annan helm-
ing kviðarholsins.
Ameríska krabbameinsfélag-
ið bendir á, að æxli séu frekar
sjaldgæf í börnum og þess
vegna sé síður verið á verði
gagnvart þeim. Til þess að for-
eldrar og þeir, sem hafa barna-
gæslu á hendi, viti sömu deili á
krabbameini og venjulegum
barnasjúkdómum, ræður það
þeim til, að kynna sér ákveðin
undirstöðuatriði, en tilgangur
þessarar greinar er að greiða
götuna í þeim efnum.
Hvaðer krabbamein?
Krabbamein er samnefndari
allra illkynja sjúkdóma, þar
ðCik. , lömlulaus frumuvöxtur er
sameiginlegt einkenni. Þótt
hraði vaxtarins og mynstur
hans geti verið æði mismun-
andi, hafa allar tegundir
krabbameins tilhneygingu til
að vaxa og breiðast út, á kostn-
að heilbrigðra vefja. Æxli
þurfa ekki að vera illkynjuð,
sum þeirra eru það, en fjöldi
þeirra er það ekki. Meðal
krabbameinsins er fjöldi
afbrigða. öll glióm (mein, sem
eiga upptök sín í bandvef
taugakerfisins) eru til dæmis
ekki á allan hátt\eins. Vaxtar-
hraði þeirra, lævísi og dreif-
ingarhneigð er mismunandi.
Er krabbamein einn hinna
venjulegu barnasjúkdóma?
Nei, aðrar sjúkdómstegundir
eru miklu algengari hjá börn-
um, en það ásérmiklu sjaldnar
stað, að þær séu lífshættulegar.
Eins og sakir standa veldur
krabbamein miklu fleiri dauðs-
föllum meðal barna en nokk
ur annar sjúkdómur, fleiri en
dauðsföllum lungnabólgu,
hjartasjúkdómum, heila- og
mænubólgu samanlagt. Slys
valda þó flestum dauðsföllum
meðal barna.
Fer krabbameinstfðni f börn-
um vaxandi?
Ekki er hægt að fullyrða það.
Harold W. Daregon, yfirlæknir
við barnadeildina f Memorial-
spítalanum á New York, segir
um þetta: Á þessari öld hafa
sjúkdómarnir sem áður áttu
sök á flestum dauðsföllum með-
al barna, verið á stöðugu og
hröðu undanhaldi. Sjúkdómar
eins og barnaveiki skarlatssótt
og berklar. Með því að svo mik-
ill fjöldi barna læknast af þess-
um sjúkdómum, eða fær þá
ekki, verða að sama skapi fleiri
börn sem lifa lengur og krabba-
mein getur myndast í. Því meir
sem fólkinu fjölgar vex barna-
fjöldinn og krabbameinstilfell-
in, meðal þeirra verða fleiri, þó
að hundraðstalan hækki ekki.
Þá ber einnig að gæta þess, að
með vaxandi læknisfræðilegum
áhuga og aukinni þekkingu,
eru læknarnir betur á verði. Nú
á tfmum finnast miklu fleiri
krabbameinstilfelli en áður,
þegar sjúkdómsgreiningin stóð
á lægra stigi og var þess vegna
ónákvæmari. Auk þess gerðu
læknar sér þá ekki fullkomlega
ljósa þýðingu krabbameinsins
sem barnasjúkdóms.
Er krabbameini öðruvfsi háttað
hjá börnum en fullorðnum?
Já, tvímælalaust. Ákveðnar
tengundir krabbameins eru
algengari hjá börnum og þá
fyrst og fremst í líffærunum
sem mynda blóðið, í nýrunum
og vefjunum kringum þau, í
beinum, húðinni og mjúku vefj-
unum.
Hjá fullorðnu fólki er sjúk-
dómurinn algengastur í lung-
unum, maganum og ýmsum
hlutum meltingarfæranna og
kynfæranna. Lungnakrabbi er
algengur hjá fullorðnum en
sjaldgæfur hjá börnum. Maga
og brjóstkrabbi er sjaldgæfur
hjá börnum og unglingum, en
með algengustu tegundum hjá
fullorðnum. Það eru einnig
mismunandi horfur á góðum
árangri og meðferð ákveðinna
krabbameinstegunda, eftir þvf
hvort fullorðnir eða börn eiga í
hlut.
Eru einkenni krabbameinsins
dæmigerð fyrir það?
Eiginlega ekki. Það hafa ver-
ið gerðir listar yfir hættumerk-
in, sem fólki er ætlað að átta sig
á, en það er langt frá að þau séu
dæmigerð fyrir krabbameinið
eitt. Orsakir þeirra geta verið
margar.
Þó að barn sé fölt og magurt
og kvarti um verki einhvers
staðar, er fjarstæða að ímynda
sér að það sé endilega með
krabbaniein. Ef það er meðsár
sem ekki vil gróa, þykkni eða
hnút einhvers staðar á lfkaman-
um eða þráláta verki, er hið
eina rétta að leita læknis og
láta hann skera úr hvað að sé.
Hvað veldur krabbameini?
Enginn þekkir hina raun-
verulegu örsök. Krabbamein er
meðal elstu sjúkdóma mann-
kynsins. Hægt hefur verið að
rekja það til fornegiftanna og
lengra aftur í tímann en þó
hefur því tekist að vernda sína
leyndardómshulu.
Sannanir eru fyrir þvf, að
ýmsilegt getur átt sinn þátt í að
sjúdómurinn brjótast út.
Geilsaverkanir, langvinn erting
og ýmis efni og efnasambönd er
það, sem verstur bifur er hafð-
ur á.
Joniserandi geislar geta vald-
ið því, að krabbamein fer að
vaxa. Það á sérstáklega við um
hvítblæðið. Enginn veit hvern-
ig eða hvers vegna. Hinar
hörmulegu afleiðingar þess
kyns geislana leyndu sér ekki,
nokkrum árum eftir kjarnorku-
sprenginguna í Hiroshima og
Nagasaki. Hvitblæði kom í ljós
hjá 96% þeirra, sem lifðu þær
af og höfðu verið staddir innan
4 km hringgeisla (radius) frá
árásarsvæðinu og hjá 25 af
hundraði þeirra, sem voru
utanþess hrings, allt upp i 7 km
hringgeisla frá skotörkunum.
Sumir halda að öll geislun sé
hættuleg og neita að láta geisla
sig eða börn sin, jafnvel þó það
sé knýjandi nauðsyn, bæði
vegna sjúkdómsgreiningar og í
lækningarskyni. Röntgengeisl-
ar og aðrar tegundir geislana
eru með áhrifamestu og virk-
ustu vopnum í baráttunni við
ákveðnar tegundir krabba-
meins.
Margar sannanir eru fyrir
því, að veirur geta orðið þess
valdandi, að krabbamein mynd-
ist hjá nokkrum dýrategund-
um, en hvað fólk snertir vantar
endanlegar sannanir.
Vísindamenn i Kaliforníu
hafa komist að raun um, að
hvítblæðitilfelli brjótast mest
út á vissum árstímum og fylgja
nokkurn veginn sömu lögum og
sumir veirusjúkdómar, eins og
t.d. lömunarveiki.
Sú fregn kom ekki alls fyrir
löngu frá Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnuninni, að hvítblæði
væri sérstaklega aigengt á
ákveðnum svæðum í Banda-
ríkjunum. Engin skýring hefur
fundist á þvi, hvers vegna hvit-
blæði herjar svo mjög viðs fjar-
læg svæði, eins og Cheyenne,
Wyoming, Illinois, New Yersey
og fleiri.
Ameríska læknafélagið gaf út
svofellda greinargerð: Einasta
viðunandi skýringin, sem frarn
hefur komið á þessu fyrirbrigði
er, að þessir staðbundnu ,,far-
aldrar“ orsakist af smitun. Full
ástæða er til að hefja öfluga
rarannsóknarherferð, með
þetta í huga og reyna að kryfja
gátuna til mergjar. Sannist, að
hvítblæði i mönnum sé smit-
sjúkdómur, er sennilegt að
byltingarkenndar breytingar
geti orðið á meðferð þess. Það
væri stórkostlegt ei' tækist að
afstýra sjúkdóntnum með
ónæmisaðgerðum. Gáta þessara
faraldra er sem sagt óleyst.
Jafn leyndardómsfullir eru
faraldrar af sjaldgæfri lym-
pomtegund, sem herjar í Mið-
Afríku (illkynja eitlavefsæxli).
Börn fá þennan sjúkdóm i
kjálkana. Þessi krabbameins-
tegund er mjög alvarleg, og
komi hún ekki fljótt til með-
ferðar, veldur hún dauða innan
skamms tima. Þó frásagnir af
sérkennilegu eitlavefsmeini
skytu upp kollinum í afriskum
læknaritum, þegar i byrjun
þessarar aldar, hefur það ekki
vakið meiri háttar athygli fyrr
en á seinni árum, að tilfell-
unum hefur farið fjölgandi.
Fyrir nokkrum árum skýrði
brezkur meinafræðingur frá
því, að sér hefði tekist að flytja
sjúkdóminn úr fólki yfir á apa,
og hann hefði notað til þess
aðferð, sem benti til þess, að
sökudólgurinn sé veira, eða
svipaður sýkill.
Utbreiðsla eitlavefsmeinsins
er mest á þeim svæðum Afríku
sem moskito og tsetseflugurnar
eru þéttastar og áleitnastar.
Komi það í ljós að krabba-
meinsveirur berist með flug-
um, eins og malarfa, gulusótt
(yellow fever), mætti ætla að
takast mætti að einangra þær
og búa til virkt bóluefni, eins
og við gulusótt, lömunarveiki
og mislingum.
Valdi veira krabbameini, er þá
svo að skilja, að sjúkdómurinn
sé smitandi?
Ekki í orðsins venjulegu
merkingu. í pésa, .sem
Ameríska krabbameinsfélagið
gaf út, segir: Meðal visinda-
manna gerist sú skoðun meira
ríkjandi, að veirur orsaki að
einhverju leyti sum hvítblæði-
tilfelli eða jafnvel öll. Hins
vegar er hvorki hvítblæði né
nein önnur tegund krabba-
meins smitandi, í venjulpgum
skilningi, eins og t.d. mislingar
og kvef. Það getur vel átt sér
stað að veira komi krabba-
meinsmyndun af stað, en við
vitum að ónæmi, arfgengi og
umhverfisþættir hefur allt sín
áhrif.
Hvernig eru horfur á árangurs-
rfkri meðferð krabbameins f
börnum?
Á margan hátt betri en
nokkru sinni fyrr, og það er að
þakka miklum framförum,
bæði hvað greiningu og með-
ferð snertir.
Sameinuð geislunar- og lyf ja-
meðferð við retinoblastoma —
áður banvænn augnsjúkdómur
i börnum, sem olli blindu —
hefur átt sinn þátt í að stöðva
sjúkdóminn og iðulega bjargað
bæði lífi og sjón sjúklinganna.
Um þetta segir Daregon lækn-
ir: Reynslan sýnir að sjúkdóms-
tilfellin geta hagað sér æði mis-
jafnlega. Þó að meinið finnist
snemma, á það sér stað, að full-
komnasta meðferð verður
árangurslaus. Hrns vegar
kemur alveg á óvart hvað
stundum næst frábær árangur,
þó sjúkdómurinn sé fangt
genginn.
Hver eru erfiðustu vandamái
foreldra, sem eiga börn með
krabbamein?
Sérfræðingarnir eru sam-
mála um, að foreldrarr.ir eigi
að gera allt sem i þeirra valdi
stendur til að sætta sig við orð-
inn hlut, það veltur á miklu
bæði fyrir þá og barnið. Um-
fram allt verða þeir að forðast
að láta kvíða sinn og áhyggjur í
ljós við barnið. Það getur orðið
til þess, að barnið verði sjálft
kvíðafullt, en það lamar mót-
stöðuafl þess. Það getur meira
að segja orðið til þess, að
árangur meðferðarinnar verði
lélegri en annars má gera sér
vonir um.
Grant Taylor, yfiriæknir
deildarinnar fyrir börn með
krabbamein við háskolann í
Texas, segir meðal annars: Við
erum f stöðugu sambandi við
foreldrana og við treystum á
aðstoð þeirra í starfi okkar.
Þegar við höfum fengið stað-
fest, að barn sé með krabba-
mein, skýrum við foreldrunum
frá því, eins nærgætnislega og
frekast er unnt. Við leynum þá
Framhald á bls. 43
Krabbamein
í börnum