Morgunblaðið - 05.12.1974, Side 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. DESEMBER 1974
Þórarinn Eldjárn: □
Kvæði. □ Myndir eftir
Sigrúnu Eldjárn. □
Reykjavík 1974. □
ÞÓRARINN Eldjárn hefur
vakið mikla athygli fyrir lipur-
lega ort kvæði í gamansömum
tón. Þau hafa verið flutt á leik-
sviði, eitt þeirra að minnsta
kosti sungið inn á plötu, sum
birtst í blöðum og tímaritum.
Þórarinn Eldjárn nýtur þess
hve lítið er um húmor í íslenzk-
um samtímaskáldskap. Menn
eru orðnir þreyttir á alvörunni
og fagna þess vegna ungu
skáldi, sem getur ort á gáska-
fullan hátt. Ekki spillir að
Þórarinn hefur gott vald á
hefðbundnu ljóðformi og kvæði
hans eru heppileg til söngs.
Sum þeirra virðast beinlínis ort
með það í huga að þau falli að
laglínu.
í Formála að ljóðasafni ungra
skálda í Menntaskóla Reykja-
víkur 1965 segir Halldór Lax-
ness m.a.: „Einlægt þegar ég
fletti upp í nýum ljóðmælum
fer ég að leita að einhverju tii
að sýngja. Finni ég það ekki
verð ég fyrir þesskonar von-
brigðum sem sá einn skilur er
jafnan á í ani með að finna
saungskrá til brúks á þeim 365
morgunkonsertum sem hann
heldur fyrir sjálfan sig á
hverju ári þegar hann er að
raka sig“. Með Kvæðum hefur
Þórarinn Eldjárn áreiðanlega
létt Halldóri raksturinn.
Kvæði Þórarins Eldjárns eru
oft leikur að orðum, stundum
gálgahúmor, skopstæling eða
bara venjuleg ærsl, sem minna
á stúdentakæti. Hann sendir
líka samtíð sinni skeyti, en það
er of djúpt tekið i árinni að
kalla hann ádeiluskáld. Boð-
skapurinn að baki trúðleiknum
er ekki þess eðlis að flokka
megi hann undir einlægan um-
bótavilja.
Menn yrkja ekki athyglisverð
kvæði með hagmælskuna eina
að vopni. Þeir verða að hafa til
að bera einhvern frumleika,
þ.e.a.s. hæfileika til að sjá hlut-
ina í óvenjulegu ljósi. Það sem
lyftir sumum kvæðum Þórar-
ins Eldjárns upp úr öldudal
meðalmennskunnar er hug-
kvæmni, sem birtist í nýstár-
legu viðhorfi til gamalkunnra
yrkisefna.
Margt verður Þórarni Eld-
járn að yrkisefni. Hann sækir
til dæmis innblástur í kvik-
myndir um Roy og Trigger,
Tarzanbækurnar, Harmsögu
æfi minnar eftir Jóhannes
Birkiland, þjóðsögur og sagnir
og Dægradvöl Benedikts Grön-
dals. Lýsing Gröndals á Svein-
birni Egilssyni föður sínum
verður Þórarni tilefni til
kvæðis um þá íþrótt Svein-
björns að henda sig á iöngum
broddstaf yfir grafir og dý á
leið til Bessastaðaskóla. Á nú-
tímaíslensku kallast þessi
íþrótt stangarstökk, en saman-
borið við Sveinbjörn Egilsson
verður harla lítið úr samtíð
okkar:
AF LITLU
TILEFNI
Þórarinn Eldjárn
Til söngs
En okkur skortir allan dug,
við eigum ekki slíkan hug.
Enginn Hómer, ekki neitt,
ekkert nema rövlið eitt.
Margt eitt fól þó stökkvi á stöng
er stefnan bæði lág og röng.
Staðreyndin er semsagt sú
að Sveinbjörn heitir Valbjörn nú.
Þá var öidin önnur er
Sveinbjörn stökk á stöng,
þá var ei til Bessastaða ieiðin löng.
Hátíðleik forðast Þórarinn
Eldjárn eins og heitan eld.
Kvæði hans eru einhvers konar
nýfútúrismi, ef til vill fram-
hald þess heimatilbúna fútúr-
isma, sem Þórbergur Þórðarson
iðkaði forðum, eða ný tegund
hermikvæða. Fyrsta kvæði bók-
arinnar, Við lírukassann, er
næst því að vera alvarlegur
skáldskapur, þar sem undir-
tónn fallvaltleika ræður för. En
til þess að lesandinn verði ekki
„skáldlegum“ hugleiðingum að
bráð er gripið til þess stráks-
lega ráðs að minna á „tvistbelt-
ið sem tálgaði af okkur rass-
inn“. Með því er galgopaháttur-
inn í algleymingi.
Ég gat þess í upphafi að
húmorinn í kvæðum Þörarins
Eldjárns hlyti að reiknast þeim
til tekna. Kvæði hans skemmta
lesendum. Aftur á móti hef ég
litla trú á að skáldskapargildi
þeirra sé mikið. Ég legg þessa
bók frá mér með sama hugar-
fari og ég hafi verið að horfa á
góða revíu. Þetta var hnyttið.
Leikararnir lögðu sig fram, en
það var ekki síst áhorfendum
að þakka hve sýningin tókst
vel.
Bókmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
Eyvindur: QHVENÆR?
□ Iðunn 1974. □
Geirlaugur Magnússon:
□ ANNAÐ HVORT
EÐA. □ Myndir: Þór-
gunnur Jónsdóttir. □ tJt-
gefandi: Höfundur 1974.
MENN senda frá sér ljóðabæk-
ur af litlu tilefni, eða að
minnsta kosti færist það í vöxt
að ljóðum sé safnað í bækur án
þess að þau vitni um skáldleg
átök. Kunnátta og þroski virð-
ast orðin alger aukaatriði hjá
mörgum, sem geysast fram á
ritvöllinn, stundum undir því
yfirskini að þeir hafi mikinn
boðskap að flytja.
Eyvindur og Geirlaugur
Magnússon eru sennilega ekki
verri ljóðasmiðir en margir aðr-
ir og líklega er ósanngjarnt að
dæma þá eftir frumraunum
sínum. Eyvindur virðist hafá
ort lengi því að elstu ljóðin í
bók hans eru frá 1958. Mörgu
ægir saman: tilraunum til
alvarlegs skáldskapar, róman-
tískum sveitasælu- og ástaljóð-
um, ádeilukveðskap, skopstæl-
ingum, málæfingum á
skandinavísku og ensku. Ey-
vindi dettur ýmislegt i hug og
keppir að því að vera frumleg-
ur. En honum verður oftast lít-
ið úr frumleiknum eins og til
dæmis í tveimur ljóðum um
Hallgrimskirkju á Skólavörðu-
holti, sem hann líkir við manns-
lim (líkingin gengur aftur á
kápu bókarinnar)'.
Aftur á móti eru sum prósa-
ljóðin skemmtileg. Það má
alveg eins kalla þau dæmisög-
ur. Ein gömul saga er undir-
furðuleg lýsing á kommúnista-
hræðslunni alræmdu. í Einu
sinni var er dregin upp grá-
glettin mynd andvaraleysisins.
Eitt af styttri ljóðum
Eyvinds, Orðið, er birt hér sem
sýnishorn ljóðagerðar hans:
Hið talaða orð
barst manninum
og maðurinn varð glaður við
held ég
og hann byrjaði að tala
og hann talaðí
hann talaði
talaði
talaði og talaði og talaði
talaði
og hann hélt áfram að tala
talaog tala
tala
Sagð ann nokkuð?
Einkunnarorð Annað hvort
eða eftir Geirlaug Magnússon
eru: „Áður en ég kynntist
mönnunum elskaði ég hundinn
minn“. Um ást og vonbrigði
fjalla mörg ljóð hans. En Geir-
laugur nær ekki tökum á yrkis-
efnum sinum vegna þess að
ljóðmál hans er þvingað og
stirt. Viðleitni til að sýnast
karlmannlegur, einhvers konar
hörkutól með glott á vör, kemur
upp um sára viðkvæmni. Hann
yrkir Hvöt til þess að ekki verði
um hann sagt að hann sé
borgaralegur vælukjói:
Því ekki að segja eitthvað
hnyttið
um nixon maó
charles manson eða páfann
tékkó víetnam
bangladesh eða landhclgina?
því hvern varðar
um þfnar útþynntu sálarflækjur
drykkjuskap
og misheppnað kvennafar?
því ekki láta orðin hvína
á baki auðvaldsins
og hrækja þeim framan í
borgarana?
Geirlaug Magnússon skortir
ekki yrkisefni fremur en Ey-
vind. En báðir eiga þeir meira
en lítið eftir ólært i listrænum
vinnubrögðum.
SCULPTOR ÁSMUND-
UR SVEINSSON □ AN
EDDA IN SHAPES AND
SYMBOLS. □ By
Matthías Johannessen. □
Translation: May and
Hallberg Hallmundsson.
□ Layout: Auglýsinga-
stofan h.f., Gísli B.
Björnsson. □ Designer:
Fanney Valgarðsdóttir.
□ Iceland Review 1974.
ÞEIR, sem komið hafa í vinnu-
stofu Ásmundar Sveinssonar,
vita að hann hefur gaman af að
tala um myndir sinar. Ás-
mundur ræðir um myndirnar
eins og gesturinn eigi þær með
honum. Gesturinn getur jafn-
vel farið að halda eftir smá-
stund hjá Ásmundi að hann
hafi búið þær til sjálfur, að
minnsta kosti hjálpað til við
gerð þeirra. Það hefur aldrei
verið stefna Ásmundar að loka
myndirnar inni. Hann vill að
aðrir njóti þeirra með sér, eign-
ist þær með því að gera þær að
hluta umhverfisins, þætti dag-
legs lífs. Það er eðlilegt viðhorf
myndhöggvara. í borg er hætta
á að tengsl rofni milli manns og
náttúru. Höggmyndir geta þá
gegnt sama hlutverki og huldu-
klettar. Myndir Ásmundar
Sveinssonar eru hulduklettar,
eða öllu heldur tröll, sem
Hiá Ásmundi
minna á sambýli við hrikalegt
landslag. „Fjöll ríma á móti
tröll", segir Ásmundur við
Matthías Johannessen i Bók-
inni um Ásmund (1971).
Sculptor Ásmundur Sveins-
son — An Edda in Shapes and
Symbols er ensk útgáfa Bók-
arinnar um Ásmund eftir
Matthías Johannessen. Um-
sögn, sem á sínum tíma birt-
ist hér í blaðinu um íslensku
útgáfuna, verður ekki endur-
tekin, aðeins drepið á nokkur
atriði til íhugunar.
Blaða- og útvarpsmenn hafa
oft rætt við Ásmund Sveinsson.
Um uppruna hans, námsferil,
skoðanir hans á list og ekki síst
verk hans vita flestir. Ásmund-
ur er ekki lengur óráðin gáta.
Eins og aðrir brautryjendur
háði hann stríð við fordóma og
skilningsleysi. Það er liðin
saga. Nú geta allir verið sam-
mála um mikilvægi Ásmundar.
Viðtöl Matthíasar Johannes-
sens við Asmund lýsa ekki
aðeins manninum, heldur eru
þau tilraun til skilgreiningar á
list hans. í Bókinni um Asmund
eins og öórum viðtalsbókum
Matthíasar situr listrænn til-
gangur i fyrirrúmi. Lesandinn
er ekki aðeins mataður á upp-
lýsingum og sjónarmiðum.
Matthías leggur í viðtölum
sínum áherzlu á aó draga upp
heilsteypta mynd, sem lýtur
eigin lögmálum. Þessi aðferð er
mjög vandasöm, en getur komið
miklu til leiðar, ef hún heppn-
ast. Bókin um Ásmund sannar
það best.
Margar myndir af Asmundi
og verkum hans eru í þessari
nýju bók. Þær eru allar að und-
anskildum kápumyndum eftir
þá Sigurgeir Sigurjónsson og
Guðmund Ingólfsson (Imynd).
Myndirnar hafa tekist einstak-
lega vel. Þær sýna Ásmund í
vinnustofunni óþreytandi að
fræða gesti sina. Hann fær sér i
nefið, lætur ef til vill frá sér
fara athugasemd um egypska
list, sem hann hefur alltaf hrif-
ist af eða kvartar yfir því að
íslendingar séu meira fyrir
bókmenntir en sjónlist. Sjálfur
er hann eitt mesta skáldið í
heimi íslenskrar myndlistar. I
ljósmyndunum af listaverk-
unum birtist styrkleiki þeirra á
nærtækari hátt en ég hef áður
séð i ljósmyndum af verkum
Ásmundar.
Fanney Valgarósdóttir hefur
séð um útlit bókarinnar og
unnið það verk af smekkvísi.
Lítið er til f bókum á erlendum
málum um íslenska myndlist.
Sculptor Ásmundur Sveinsson
bætir úr brýnni þörf.
Kápa bökarinnar og opna með myndinni Eva talar.