Morgunblaðið - 08.12.1974, Blaðsíða 12

X 2 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. DESEMBER 1974
Anatoli Karpov
heimsmeistari
eða áskorandi?
ASKORENDAKEPPNINNI í
skák er nú lokiú og hefur
sovézki stórmeistarinn Anatoli
Karpov unnið sér rétt til þess
að skora á heimsmeistarann,
Robert Fischer. Anatoli
Karpov er ný skákstjarna, ef
svo mætti að orði kveða. Fyrir
fimm árum síðan, er hann varð
heimsmeistari unglinga, mun
fáum hafa dottið i hug, að hann
yrði áskorandi heimsmeistar-
ans árið 1975.
Karpov fæddist í Leningrad
hinn 23. maí 1951 og er þvi 23
ára að aidri. Hann lærði að tefla
fjögurra ára gamall og sjö ára
hafði hann unnið sér rétt til
þátttöku i 3. kategóriu sovézkra
skákmanna, sem svarar til 1.
flokks hér á landi. Ellefu ára
gamall var Karpov orðinn
meistarakandídat, þ.e. meist-
araflokksmaður, og fimmtán
ára að aldri vann hann sér titil-
inn sovézkur meistari.
Karpov tók fyrst þátt í skák-
móti utan heimalands sins þeg-
ar hann var 18 ára, en þá sigr-
aði hann á heimsmeistaramóti
unglinga í Madrid og vann þar
með þann titil, sem Sovétmönn-
um hefur gengið einna verst að
tryggja sér á alþjóðlegum vett-
vangi. Heimsmeistari unglinga
verður sjálfkrafa alþjóðlegur
meistari, en ári síðar var
Karpov stórmeistari er hann
náði mjög góðum árangri á stór-
móti, sem fram fór í Caracas í
Venezuela. Enn var þó Karpov
ekki talinn í hópi öflugustu
stórmeistara Sovétríkjanna og
þegar sovézka skáksambandið
valdi lið til þátttöku í Ölympíu-
skákmótinu í Siegen 1970 kom
hann ekki til greina. Tveimur
árum síðar tefldi Karpov á 4.
borði sovézku sveitarinnar í
Skopje og nú í sumar var hann
á fyrsta borði í Nizza, þar sem
hann náði bezta árangri allra 1.
borðs manna, 12 vinningum í 14
skákum. Auk þessa hefur
Karpov náð ágætum árangri í
fjölmörgum sterkum skák-
mótum, bæði í Sovétríkjunum
og utan þeirra. Hann tefldi í
fyrsta skipti á Skákþingi Sovét-
ríkjanna árið 1970 og varð þar í
fimmta sæti. Ari síðar varð
hann i fjórða sæti og á síðasta
ári í 2.—5. sæti ásamt
Petrosjan, Polugajevsky, Korts-
noj og Kuzmin, sigurvegari
varð Boris Spassky. Enn skal
getið um minningarmót Alje-
kíns, sem haldið var í Moskvu
síðla árs 1971, en þar varð
Karpov í efsta sæti ásamt
Leonid Stein, en á meðal þátt-
takenda voru allir öflugustu
stórmeistarar veraldar, að
Fischer og Larsen þó undan-
skildum. Hér hefur skákferill
Anatoly Karpovs verið rakinn
stuttlega og er frami hans mjög
skjótur eins og sjá má. Því má
svo bæta við, að á síðustu þrem
árum hefur Karpov teflt 150
kappskákir, flestar gegn stór-
meisturum, og aðeins tapað
fjórum, tveimur gegn Kortsnoj,
einni gegn Spassky og einni
gegn Petrosjan. Vmsir hafa
viljað likjaframa Karpovs við
Fischer, Tal og Capablanca og
er það ef til vill ekki f jarri lagi,
en þess ber þó að geta, að
Karpov hefur aldrei oróið fyrir
áföllum á sinum skákferli eins
og hinir þrir urðu óneitanlega.
Síðan hann kom fyrst fram á
sjónarsviðið hefur hann aldrei
átt slæmt mót og flest töp hans í
einu móti voru þegar hann tók
þátt í keppni sovézkra unglinga
um réttinn til þátttöku i heims-
meistaramóti unglinga 1969, en
þá tapaði hann þremur
skákum.
En hver er þá ástæðan fyrir
hinum skjóta frama Karpovs?
Frá því á unga aldri hefur hann
teflt mjög mikið, en lýsti þvi
þó yfir í blaðaviðtali fyrir
skömmu, að hann þíefði ekki
ákveðið að helga sig skákinni
algjörlega fyrr en hann var orð-
inn heimsmeistari unglinga.
Hann hefur frá fyrstu tíð notið
leiðsagnar ágætra þjálfara, var
meðal annars undir handleiðslu
M. M. Botvinniks á timabili.
Lengst hefur stórmeistarinn
Seymour Furman þó verið
þjálfari hans og hefur vinátta
þeirra orðið svo náin að þar
sem Karpov teflir er jafnan
talað um „föður Furman“.
Skákstíll Karpovs þykir í
senn minna á þá Capablanca og
Petrosjan, hvað snertir öryggi
og einfaldleika og sumir hafa
freistast til að kalla hann
Bobby Fischer Sovétrikjanna.
Á þeim Fischer og Karpov er þó
sá reginmunur, að Fischer tefl-
ir alltaf til vinnings, jafnt með
hvítu sem svörtu, en Karpov
gerir sig hins vegar oft á tíðum
ánægðan með jafntefli á svart
og velur byrjanir sinar i sam-
ræmi við það.
Anatoli Karpov hefur nú
unnið sér rétt til þess að skora á
Fischer til einvígis um heims-
meistaratitilinn, en vegna deilu
heimsmeistarans við FIDE
getur svo farið, að hann verði
heimsmeistari, án þess að leika
svo miklu sem einum leik
meira. Ef marka má fréttir
getur hins vegar vel farið svo,
að til einvígis þeirra Fischers
og Karpovs komi; dr. Max
Euwe, forseti FIDE sagði i
viðtali við fréttamenn i Moskvu
fyrir skömmu, að hann væri
vongóður um að samkomulag
myndi nást. En hvaða mögu-
leika hefur þá Karpov gegn
Fischer? Þessu er erfitt að
svara. Þeir hafa aldrei teflt
saman og eru á margan hátt
likir skákmenn. Fischer virðist
þó kraftmeiri skákmaður og
flestir spá honum sigri. Hér
skal engu spáð, en hafa ber i
huga, að áður en þeir Karpov
og Spassky tefldu einvígi sitt í
áskorendakeppninni spáðu
flestiryfirburðasigri Spasskys.
Anatoli Karpov hefur klifið
erfiða tinda skáklistarinnar af
mikilli íþrótt og öryggi og
stendur nú andspænis fjall-
búanum sjálfum. Hvort af ein-
vígi þeirra verður vitum við
ekki enn og ekki heldur hvar
það verður né hversu langt það
verður. Sennilega veltir
Karpov þessum spurningum
ekki svo mjög fyrir sér; hann
sagði eftir einvígið við Kortsnoj
að nú ætlaði hann að hvílast og
hefja síðan undirbúning af
fullum krafti. Spurningin er
bara þessi: Er hann áskorandi
eða heimsmeistari?
Nýjar valdastoðir
— orka í stað
eyðingarvopna
EKKI ER allt slæmt, sem gerist
þessa dagana. I myrkviðum al-
þjóðastjórnmála er nú að skapast
langtímastefnumið, sem ef til vill
má líta á sem gæfu; veldi þjóðá er
farið að grundvallast á öðrum
stoðum en áður.
Undanfarna þrjá áratugi hefur
kjarnorkusprengjan skapað stór-
veldin. Þau ríki, sem átt hafa
kjarnorkuvopn, hafa verið full-
gildir meðlimir í stórpólitíkinni,
en hin, sem engin kjarnorkuvopn
hafa átt, hafa orðið að treysta á
bandamenn, sem annaðhvort hafa
veitt þeim þau forréttindi, sem
gestir njóta, eóa veitt þeim þá
vernd, sem þau hafa þarínast.
Heil kynslóð stjórnmálamanna
hefur alizt upp og uppfræðzt sam-
kvæmt því landakorti sem kjarn-
orkuveldin drógu upp. Land-
fræðileg stjórnmálahyggja hefur
verið skuggahlið vísinda 20. aldar
á sama hátt og efnahagsmálin
voru á öldinni sem leið. Þróun
hennar hefur markvisst stefnt í
átt til ragnaraka kjarnorkutortim-
ingar. Valdajafnvægið skapaðist
af gagnkvæmum ótta.
Að meta riki eftir kjarnorku-
mætti þess er vissulega ekki jafn
gamaldags eins og að meta heims-
veldi eftir stærð þess, en engu að
síður er komin fram á sjónar-
sviðið nýr þáttur, sem segir
nokkuð til um áhrif ríkja: olían.
Þeir sem svo lengi hafa staðið
utangarðs hafa nú myndað sína
eigin valdablokk, sem flesta fýsir
að komast i. Nú kimir enginn
lengur þótt iranskeisari lýsi yfir
þeirri fyrirætlan sinni að gera
Teheran að París austurlanda,
miðstöð í stjórnmálum þriggja
heimsálfa. Bandaríkjamenn eru
teknir að læra arabísku af jafn-
miklum áhuga og þeir lögðu
stund á rússnesku eftir að
Spútnik var fyrst skotið á loft.
Það ríki, sem síðast hefur farið
að njóta góðs af hinum nýja þætti
í alþjóðastjórnmálum er Mexíkó,
sem svo lengi hefur staðið í
skugga Bandaríkjanna. Engin ná-
kvæm skoðanakönnun hefur ver-
ið gerð en þó er óhætt að fullyrða
að á einum mánuði hafi fleiri
Bandaríkjamenn reynt að læra að
bera nafn Mexícóforseta rétt
fram en nokkru sinni fyrr í sögu
mexícanska lýðveldisins.
Þegar fyrstu fréttir af oliufund-
unum í Mexikóflóa bárust til
Bandarikjanna fyrir um það bil
tveimur mánuðum siðan töldu
ýmsir að Mexikóflói gæti orðið
annar Persaflói. Þetta virðist of
mikil bjartsýni, ríkin við Persa-
flóa framleiða um 360 milljarða
tunna af oliu á ári og þess vegna
er varla við því að búast að stór-
veldunum takist að hnekkja því
meti. Mexíkanar álíta hins vegar
að þeir muni geta framleitt 20
milljarða tunna á ári, sem er
tvisvar sinnum meira en hægt
virðist að vinna í Norðursjónum
og í Alaska. Það ætti að minnsta
kosti að tryggja stöðu Mexíkó á
meðal stórveldanna.
Hið nýja stórveldalandakort
hefur breytzt á fleiri vegu.
Nígería og Indónesía eru nú talin
á meðal stórveldanna og ekki ér
ólíklegt að Noregur verði senn
talinn í þeim hópi. Nýlega hefur
olía fundist við Malaysíu og For-
mósu, og hefur það vakið nýjar
vonir hjá hinum síðarnefndu, sem
verið var að víkja úr hópi stór-
veldanna. Marokkó hefur þegar
hlotið nokkra viðurkenningu
fyrir góðan árangur vió fram-
leiðslu fosfats, og nýlega hafa
Marokkómenn veitt tvö leyfi til
olíuleitar á hafsbotni.
Pakistanar rannsaka nú með
áfergju rannsóknarkort jarðfræð-
inga, sem benda til þess að í land-
areign þeirra megi vinna um 40
milljarða olíutunna. Ríkisstjórn
Pakistan hefur nýlega aukið það
fé, sem veitt er til rannsókna um
43 af hundraði, og yrði það heldur
kaldhæðnislegt ef Pakistan kæm-
ist í hóp hinna nýju stórvelda
skömmu eftir að Indverjum hefur
tekist að smeygja sér inn i hóp
þeirragömlu.
Valdabaráttan, sem háð er sam-
kvæmt olíureglunum, en ekki
kjarnorkureglunum breytir þó
ekki öllum útreikningum i al-
þjóðastjórnmálum. Bandaríkin og
Sovétríkin halda áfram að vera
risaveldi og Kína er líklega nærri
þvi að mega teljast það. Bretar
halda sínu gamla stigi svo lengi
sem þingið getur staðið i vegi
fyrir því að Skotar kynnist sjálf-
stæðisyfirlýsingum of náið.
Frakkar myndu tapa miklu, ef
„force de frappe" reglan, sem de
Gaulle kom fram, nægði ekki
lengur til þess að tryggja þeim
stórveldisviðurkenningu.
Hin nýju viðhorf breyta þeim
markmiðum, sem áður voru alls-
ráðandi. 1 stað takmörkunar á út-
breiðslu þarfnast heimurinn nú
aukinnar útbreiðslu — olíulinda.
Banna ætti neðanjarðartilraunir
með kjarnorkuvopn, en hvetja til
iNeUrJ|ork®tme$
’■
ef tir Peter Grose
tilrauna þegar um er að ræða olíu-
leit og tæki til borunar. Stjórn-
málaleiðtogar eru nú að reyna að
takmarka sívaxandi fjölbreyti-
leika i notkun kjarnorkuvopna,
en þeir munu reyna að stuðla að
aukinni fjölbreytni i orkufram-
leióslu.
Við höldum nú frá atómöld til
olíualdar, en það mun ekki breyta
rás sögunnar. Spenna og sam-
keppni þjóða mun halda áfram og
sama er að segja um styrjaldir og
stríðshótanir. Enn munu menn
freistast til þess að beita kjarn-
orkuvopnum, en þó þeim sé
sleppt eru efnahags- og þjóð-
félagsvandamál ein sér þegar
farin að skapa vandamál.
Engu að síður verðum vér að
viðurkenna, að þróunin stefni i
rétta átt að vissu leyti: Eftirsókn
eftir því að verða stórveldi krafð-
ist þess yfirleitt að miklum hluta
þjóðarauðsins væri varið til þess
að framleiða sprengjur, sem
spilltu hinu náttúrulega umhverfi
enn meira en hinu pólitíska. Þær
er aldrei hægt að nota til góðs
fyrir mannkynið. Hin nýju við-
horf tryggja aukin völd þeim rikj-
um, sem nýta þjóðarauóinn til
orkuframleiðslu — framleiðslu
sem hægt er að nýta, sem getur
hjálpað fólki til þess að lifa, —'
jafnvel betra lífi.