Morgunblaðið - 08.12.1974, Blaðsíða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. DESEMBER 1974
Um kvikmynda
gœði, -magn
og venjur
Eigendur kvikmyndahúsa
eru ekki eins feimnir og áður
við að sýna vandaðar kvik-
myndir. Slíka viðleitni á að
verðlauna, jafnvel veita þeim
styrk, ef þeir tapa á menning-
unni. En bíóeigendur eru hins
vegar enn alveg ófeimnir við að
bjóða þjóðinni til sýninga
heimsins lélegustu myndir, sem
kallast á hinu merkingargleiða
auglýsingamáli skemmtilegar,
spennandi eða af enn minna
tilefni bráðskemmtilegar og
hörkuspennandi myndir.
Raunar er það ekkert at-
vinnuleyndarmál, að víða eru
kvikmyndir framleiddar fyrir
þarfir fólks, sem kvorki er læst
né skrifandi t.d. í Mexico, Jap-
an, Indlandi, Bandankjunum
og Hong Kong. Þar sýna brask-
arar fólkinu ekki annan áhuga
en þann að plokka af þvi síð-
ustu skiidingana svona til að
fulikoma eymd þess.
Það hlýtur að vera álitamál
hvort þessi plebeiíski drauma-
iðnaður eigi erindi hingað i
stórum stíl, þó að það sé reynd-
ar ekki til skaða að sýna hér eitt
og eitt sýnishorn af vondri
framleiðslu.
Satt að segja á ég erfitt með
að imynda mér, að það séu ýkja
merkilegir náungar, sem gera
eymdina að markaðsvöru:
Tekjulind.
En nú eru íslendingar orðnir
heimsfrægir í skýrslum. Þar
segir að þeir séu framarlega i
hópi veimegunarþjóða. Hér á
landi má sjá fyrsta flokks flug-
véiar, skip, bila hús, vélar og
tæki hverskonar, en ef athygl-
inni væri beint um stund að
leikhúsum, sjónvarpi og kvik-
myndum, þá hefur iandanum
eitthvað farið aftur í gæðamat-
inu, ef trúa má hinum frægu
skýrslum um velmegun. Eða er
velmegunin einungis mæld í
seðlabúntum, núorðið jafnvel
seðladýnum, og öðrum efna-
hagslegum stöóutáknum? Er
það hugsanleg staðreynd, að
hin göfuga þjóð láti bjóða sér
fimmta flokks útsölugóss í leik-
húsum, sjónvarpi og kvik-
myndahúsum — án þess að
segja múkk? t
Ef magnið er haft í huga, þá
ætti það eitt að hafa riðið þjóð-
inni að fullu. Ef fjölbreytni rík-
ir á menningarsviðinu, þá er
það sú tegund fjölbreytni, sem
sést, þegar maður horfir á 24
tómar kókflöskur í kassa. Ef
um gæði er að ræða, þá standa
þau ekki öllum almenningi til
boða.
Vissulega má segja, að kvik-
myndalistin sé söluvara, hér
eigi að ríkja Iögmál framboðs
og eftirspurnar, þó að bfóeig-
endur óttist lögmálið eins og
aðrir íslenzkir kaupsýslumenn
og geri með sér félag til þess að
forðast samkeppni.
En burtséð frá öllum
rekstrarsjónarmiðum, þá skipt-
ir höfuðmáli að átta sig á þvf,
hvort kvikmyndafyrirtækin séu
rekin á kostnað almennings eða
í þágu almennings.
Áratugum saman hafa bíóeig-
endur átt einhliða viðskipti við
bandarisk sölufyrirtæki. Þar
hafa fégráðugir trekkjúðar
stjórnað framleiðslunni, og
þegar þeir hættu að græða á
ruslinu, og Hollyowood fór á
hausinn, þá fyrst neyddust
kaupsýslumennirnir til að biðja
menn með hæfileika að gera
myndir. Áður fyrr höfðu sjálfir
braskararnir verið einráðir um,
hvernig kvikmyndirnar ættu
endanlega að lita úr skv. gróða-
brallsformúlunni.
Nokkrum árum áður en
iðnaðarborgin Hollywood
hrundi í rúst, þá gaf Ameriski
nýkvikmyndahópurinn, The
New American Cinema Group,
frá sér eftirfarandi yfirlýsingu
í september 1960: Hinar svo-
nefndu venjulegu myndir eru
alls staðar að tapa áhrifum sín-
um. Þær eru siðferðilega rang-
ar, fagurfræðilega úreltar,
hörmulega yfirborðskenndar,
ógeðslegar.... Við erum ekki
aðeins fylgjandi nýrri tegund
kvikmynda heldur einnig nýrri
manngerð. Við styðjum list en
ekki á kostnað lífs. Við viljum
ekki falskar og sætar glans-
myndir — heldur hráar og lif-
andi ræmur. Við viljum ekki
rósrauðar myndir heldur blóð-
rauðar. (Skrá Kvikmkl. M.R.
’70).
Reyndar hefur það verið á
flestra vitorði í Bandarikjun-
um, að iðnaðurinn þar hafi
framleitt kvikmyndir fyrir full-
orðið fólk, sem hefur greindar-
vísitölu á við 12 ára börn.
Eins og sjá má, eru Banda-
ríkjamenn sjálfir miklu
skemmtilegri, hnittnari og
hreinskilnari um menningar-
mál sin en tíðkast víða annars
staðar eins og t.d. hér.
I kvikmyndinni Little Big
Man skopast Arthur Penn held-
ur betur að hinni bandarisku
hetjuímynd: Sögumaðurinn,
Jack nokkur Crabb, kemur inn
á barinn og biður um gosdrykk
af því að hann er þyrstur. En
byssubófar og aðrir górillutöff-
arar staðarins hlæja ógurlega
að bón hans og kalla hann Gos-
drykkjarstrákinn, því að banda-
riskar hetjur eru vanar að
skvetta upp i sig einhverskonar
heimatilbúnum tréspira úr
staupi með snöggri hreyfingu,
þegar þorsti sækir á hetjur. En
vel að merkja, er (gos-)vatn
ekki eðlilegra við þorsta? Og
sjaldan hefur hetjan verið eins
fáránleg og grátbrosleg og þeg-
ar Gosdrykkjarstrákurinn
stendur i vígstöðu og kiprar
saman augun þangað til hann
i------:--------r:---------
NYJA BIO
VELKOMNIR heim,
STRAKAR.
0 Hér er gott dæmi um eitt
„vandræðaafkvæmi" kvik-
myndaiðnaðarins; Fox
treysti sér ekki til að setja
myndina á markað i Banda-
ríkjunum, sökum afspyrnu
lítilla gæða hennar. Mér er
því spurn, hvf f ósköpunum
á þessi innihaldslausi lang-
hundur erindi inn í kvik-
myndahús lslendinga? —
SV.
GAMLA BÍÓ
PAT GARRETT OG
BILLY THE KID
★★ A annan bóginn lýsir
Peckinpah vináttu þeirra
Garretts og Billy, en á hinn,
kringumstæðunum, sem eru
þvf valdandi hvernig sam-
band þeirra fer úrskeiðis.
Blandar saman hlýjum til-
finningum og rustaskap
söguhetja sinna og virðist
hvort tveggja jafn lagið.
Enda er Peckinpah að með-
höndla efnivið, sem honum
er kær, og ber virðingu fyr-
ir: Bandarfsku söguarfleið-
ina. — SV.
+ + + Pat Garrett, fyrrver-
andi útlagi, núverandi vörð-
ur laganna, og Billy the Kid,
útlagi, eru raunverulega
spegilmynd hvor annars.
Lög og réttur verða afstæð
hugtök, þar sem ólög þrffast
f skjóli laganna. Billy the
sér ekki glóru, og hittir skot-
markið án þess að draga byss-
una úr sliðri: The Soda Pop
Kid.
En margra áratuga einokun
bandarískra kvikmynda á ís-
lenzkum markaði hefur líka
skilið eftir sig djúp spor auk
sjálfsagðra gleðistunda.
Þegar biógestir eru búnir að
hafa sálarlausa færibandaiðju
fyrir augum sér áratugum sam-
an eins og Chaplin með skipti-
lykilinn sinn í Nútímanum, þá
er vel skiljanlegt, að færi-
bandaiðjan sé enn talin sú eina
og bezta, þó að Bandaríkja-
Grein eftir
Arna Larsson
menn séu eðlilega á annarri
skoðun sjálfir.
Mig grunar, að mikið magn
lélegra kvikmynda hafi smátt
og smátt staðlað skoðanir fólks
á kvikmyndum hér á landi, fast-
mótað smekkinn og kröfuleys-
ið, og þar með rænt bíógesti
þeirri bráðnauðsynlegu spurn-
ingu: Hvað er góð kvikmynd?
Þessari spurningu vildi ég
reyna að svara til bráðabirgða á
þann veg, að gæði kvikmynda
liggi í mismuninum á Chaplin
og Jerry Lewis.
1 kvikmyndinni Pierrot Le
Fou stillir Godard bandariska
kvikmyndastjóranum Samuel
Fuller upp við vegg og spyr:
Hvað er kvikmynd? Fuller seg-
ir, að kvikmyndin sé eins og
orrustuvöllur. Ast. Hatur, At-
burðarás. Ofbeldi. Dauði. i
einu orði sagt: Tilfinningar.
Svo mikið er vist, að vit-
undarlíf venjulegs manns, kjör
hans, tilfinningar og skoðanir
hafa átt litlu brautargengi að
fagna í óraunveruiegum heimi
bandariskra kvikmynda. Þar
hafa gervimennskan og færi-
bandaiðnaðurinn tröllriðið
kerfinu. Það er ekki fyrr en á
allra siðustu árum, að banda-
rískir kvikmyndahöfundar
hafa losnað undan oki kaup-
sýslumanna og ýmissa ofsa-
trúarsöfnuða, sem með dular-
fullu umboði kenna. sig við
Krist.
En þótt undarlegt megi
virðast, þá eru áhrif færibanda-
iðnaðarins í Hollywood ennþá
mikil hér á landi og kvikmyndir
næstum því eingöngu metnar
eftir gróðrabrallsformúlu
trekkjáðanna í Hollywood, eða
eins og konan sagði í strætis-
vagninum: Það er aðeins einn
tónn og hann heitir Sound of
Music.
Ahrifin frá amerisku færi-
bandaiðjunni lýsa sér ennfrem-
ur nokkuð vel í þessum al-
mennu viðhorfum til kvik-
mynda: Ef kvikmyndin endar
ekki á sleik, þá er það ekki góð
kvikmynd. Ef vondi, svart-
klæddi maðurinn fær ekki mak-
leg málagjöld, þá er það ekki
góð kvikmynd. Ef það er ekki
nóg af kisskissogbangbang, þá
er það ekki góð kvikmynd. Ef
áhorfandinn sér sjálfan sig, þá
er það ekki góð kvikmynd.
Og er ekki eðlilegt, að blessað
smáfólkið haldi, að bió sé stórt
hús fullt af myrkri, þar sem
hægt er að borða marga poka af
poppkorni á sunnudögum. Það
er einmitt bíó.
Lengi lifi hin göfuga indjána-
fæða — i hljóðlausum umbúð-
um.
En viðhorf til kvikmynda eru
einnig smám saman að breyt-
ast. Kvikmyndir um nútimann
og venjulegt fólk hafa haldið
innreið sína inn á hinn al-
menna markað, þar sem innan-
tómu gróðabrallsfígúrurnar,
gljápíkur og gúmmíhetjur híma
þó enn við þverrandi vinsældir
eins og fölnuð vörumerki.
Nú hafa kvikmyndahöfundar
fengið tækifæri í auknum
mæli. Nú er það talið svara
kostnaði að leita uppi hæfi-
leikamennina og veita þeim
tjáningarfrelsi til þess að gera
myndir í friði.
Og bíógestum lærist að lita
ekki lengur á kvikmyndasýn-
ingar sömu augum og tíma-
drápstækifæri, eða eingöngu
tækifæri til þess að komast að
ó tjaklinu
Kid er vörður hins frum-
stæða réttlætis, og þar með
útlagi. Pat Garrett var það
upphaflega líka, en gerist
launaður vörður laganna
(og hagsmunaklfkanna) og
er settur til höfuðs Billy, þvf
réttlæti, sem Pat trúði fyrr-
um á. Sam Peckinpah sýnir
Ijóslega afstöðu sfna til rétt-
lætisins f frábærri lokasenu,
þar sem Pat stendur fyrir
framan spegil og horfir á
sfna eigin mynd, hann veit
af Billy bak við spegilinn og
skýtur. Spegilmynd Pats
sundrast og Billy deyr — og
Pat með honum á táknræn-
an hátt. Annars er allur
lokakafli myndarinnar mjög
sérstakur — og hann er frá-
bærlcga kvikmyndaður.
S.S.P.
LAUGARÁSBÍÓ
+ Að horfa á þessa mynd er
eins og að hlusta á popplag f
hundraðasta sinn. Hver
tónn, hver setning, hver
sekúnda er þekkt fyrirfram.
Atriði úr f jölmörgum mynd-
um eru hreinlega eftiröpuð
og hér gefst ágætt tækifæri
til að rifja upp atriði úr öll-
um helstu sakamálamynd-
um sfðustu tíu ára. Slaught-
er og Kung Fu renna saman
f eitt; bflaeltingarleikinn í
What’s up, Doc? má sjá hér f
bland með Point Blank, og
olfueldar Hellfighters loga
glatt. Ef einhvern skyldi
undra, hvers vegna super-
maðurinn er svartur (Fred
Williamson), er það einfald-
lega gert til þess að plokka
vasapeningana af niggurum
veraldarinnar. Mér sýnist
Williamson vera f svipuðum
þyngdarflokki og Jim
Brown, og honum hefur tek-
ist plokkið vel — jafnvel
hér, þó við teljumst nú ekki
til niggara.
S.S.P.
A usturbæjarbíó
+ My Name is Nobody er vel
tilfundið nafn á mynd, sem
skopast að hetjum vesturs-
ins. Gamansemi Trinity-
myndanna hefur hingað til
verið fremur yfirborðs-
kennd og það er þess vegna
gleðileg tilbreyting að sjá
kafað örlftið dýpra í þessari.
Yfirlýsing Henry Fonda f
lokin um muninn á hetju
gamla tfmans og hetju nýja
tfmans er skemmtilega und-
irstrikuð á tvfræðan hátt af
Trinity Nobody hjá rakaran-
um í síðasta atriðinu. Hins
vegar eru f myndinni alltof
mörg langdregin og ófyndin
heiman í sparifötunum, heldur
stefnumót við reynslu annarra,
og forvitnileg kynni af þeim
hlutum, sem kvikmyndalistin
hefur upp á að bjóða. Hverjir
muna ekki eftir Blow-up,
Zabriski Point, Fat City, Joe,
M.A.S.H., Point Blank, Medium
Cool, Soldier Blue, The War
Game, eða Taking Off ?
Jafnframt breyttum fram-
leiðsluháttum fyrir almennan
markað, þá hefur reyndin verið
sú á liðnum árum, að áhuga-
menn um kvikmyndir hafa
tekið að sér starfsemi, sem bíó-
eigendur hafa ekki treyst sér til
að reka einir á almennum
markaði. Filmia, síðar Kvik-
myndaklúbbur M.R. og hinna
skólanna, Kvikmyndafyrirtæki
Þorgeirs Þorgeirssonar, og 10%
af sýningartíma Háskólabíós,
svona rétt til þess að flýja und-
an nafngiftinni: Barnaskólabíó.
Þar að auki ber talsvert á því,
að vinnufélagar stofni með sér
félagsskap til þess að sýna
pornógrafískar kvikmyndir.
Eiga þeir stundum spólusafn
sjálfir og sýningartæki og sýna
myndir á vinnustað, og verða
vonandi ekki ónáðaðir af öðrum
en grandalausum ræstingar-
konum, sem slæðast inn með
fuss og hví, skrúbb og fötu.
Reyndar eru pornógrafiskar
kvikmyndir ágætt dæmi um
kvikmyndir sem þjóna ákveðnu
mannlegu eðli: Hvatalifinu. En
þar sem maðurinn er yfirleitt
ekki einungis hvatalífvera, þá
hafa einnig verið framleiddar
kvikmyndir, sem eru jafn
örvandi og sannar mannlegu
tilfinninga- og vitsmunalifi eins
og góðar pornógrafískar kvik-
myndir eru hvatalifinu.
Og mér finnst ég heyra mjög
athyglisverðar skoðanir hjá
áhugamönnum um pornó-
grafiskar kvikmyndir.
Þeir eru farnir að gera aukn-
ar kröfur til myndgæðanna,
ekki aðeins hvernig myndin er
unnin frá tæknilegu sjónar-
miði, heldur gera þeir auknar
kröfur til þeirra atriða, sem
snerta hina kynferðislegu leik-
fimi, og þykir áhugamönnunum
ekkert varið í kvikmyndir, sem
eru tilfinningalausar, hráar og
vélrænar.
Segjast þeir helzt af öllu vilja
kvikmyndir með venjulegu
fólki, eðiilegri atburðarás og
umhverfi.
Þetta eru einu gæðakröf-
urnar, sem ég hef heyrt frá
almenningi um kvikmyndir á
Islandi.
Jákvæðar kröfur.
atriði. Það fyndnasta við
myndina er þó, að hún
leikur á fslenzka áhorf-
endur. Hér tfðkast sá leiði
siður, sem ég hef hvergi séð
annars staðar, að kvik-
myndahúsgestir þeysa upp
úr sætum sfnum og hrúgast
fram að útgöngudyrum, ef
þá rennir minnsta grun f, að
myndinni sé um það bil að
Ijúka. Það er eins og eldur
hafi skyndilega komið upp í
húsinu og það sé lffsspurs-
mál að verða fyrstur út. Hin
væntanlegu endalok Trinity
myndarinnar komu bara 10
mín. of fljótt. Þvf máttu hin-
ir hraðskreiðu bíógestir
gjöra svo vel að húka þarna
á ganginum, hinum rólegri
til ama og óþurftar. En ef til
vill kennir þetta þeim, sem
fyrir þvf verða, að hvfla sína
hlaupfráu beinagrind f sæt-
unum aðeins lengur næst.
S.S.P.
TÓNABÍÓ
SPORÐDREKINN
■icif Efni njósnamynda er
löngum ærið reyfarakennt, í
þessari er sú staðreynd
undirstrikuð, þvf SPORÐ-
DREKINN tekur sjálfa sig
alltof alvarlega. En hvað
með það, þetta er ein að
skárri myndum Winners, og
sum „action“-atriðin með
því betra, sem hann hefur
gert, t.d. bardaginn í ný-
byggingunni. SV.