Morgunblaðið - 24.01.1975, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. JANÚAR 1975
Útgafandi hf. Árvakur, Reykjavfk.
Framkvæmdaatjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjómarfulltrúi Þorbjöm GuBmundsson.
Fróttastjóri Bjöm Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Arni GarBar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiSsla ABalstræti 6. sfmi 10 100.
Auglýsingar ASalstræti 6. sfmi 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. < mónuSi innanlands.
j lausasölu 35,00 kr. eintakið.
Er núverandi rikis-
stjórn tók við af vinstri
stjórninni blasti við 1740
milljóna króna rekstrar-
halli fyrirtækja í sjávarút-
vegi. Gengisbreytingin og
efnahagsráðstafanir ríkis-
stjórnarinnar höfðu þann
megintilgang að tryggja I
áframhaldandi rekstur út-
gerðar og fiskiðnaðar í
landinu, atvinnuöryggi al-
mennings og þá verðmæta-
sköpun, sem er undirstaða
gjaldeyristekna okkar og
velmegunar þjóðarinnar.
Kostnaður í útgerð og fisk-
verkun hefur farið síhækk-
andi, samhliða sölutregðu
og lækkandi verölagi út-
flutningsafurða okkar.
Þannig hefur verð á þorsk-
blokk lækkaó um 32% á 12
mánuóum, mjölverð um
58% og loðnumarkaður
okkar í Japan er að lokast.
Það er því vissulega vandi
fyrir höndum, sem þjóðin
verður að horfasi íaugu við
og setur aðgerðuiii hennar
í efnahags- og kjaramálum
ákveðin takmörk.
Viðskiptakjör þjóöar-
innar og aðgerðir í efna-
hagsmálum hafa tilfinnan-
lega skert lífskjör allra
starfshópa þjóöfélagsins,
þó að kaupmáttur launa sé
enn sambærilegur við þaó
sem hann var á árinu 1972.
Viðbrögð heildarsamtaka
launþega af þessu tilefni
koma því engum á óvart.
Engu að siður staldrar
hinn almenni borgari við
blaðafregnir í gær, þess
efnis, að samninganefnd
Sjómannasambands ís-
lands beini þeim tilmælum
til aðildarfélaga þess, sem
sagt hafa upp bátakjara-
samningum, að þau boði til
vinnustöðvunar frá og með
10. febrúar n.k., hafi samn-
ingar ekki tekizt fyrir þann
tima.
Kjör sjómanna hafa efa-
lítiö lækkað samsvarandi
við aðrar starfsstéttir þjóð-
félagsins undanfarna mán-
uði. Þó er rétt aó íhuga
þróun þessara mála á liðnu
ári. Sjómenn fengu í árs-
byrjun 1974 kjarabætur
með fiskverðshækkun, rétt
fyrir almenna kjarasamn-
inga í febrúarmánuði sl. í
maímánuði 1974 bannaði
síðan vinstri stjórnin fisk-
verðshækkun með bráða-
birgðalögum, sem óhjá-
kvæmilega hafði kjara-
rýrnun í för með sér. Eftir
að núverandi ríkisstjórn
tók við völdum hækkaði
síðan fiskverð á ný um
11%, sem kom sjómönnum
hlutfallslega til góða.
Gengisfellingin, sem fyrst
og fremst var gerð í þágu
r
sjávarútvegsins og útflutn-
ingsiðnaðarins, bætti enn
hlut þeirra sjómanna, er
sigla með óunninn afla á
erlendan markað. Sé horft
fram á við á eftir að ákveða
almennt fiskverð, en
ákvörðun þess hlýtur óhjá-
kvæmilega að koma fram í
kjörum sjómanna. Engin
aðstaða er til að spá í þá
ákvörðun, en ekki er talið
ólíklegt, að um einhverja
fiskverðshækkun verði að
ræöa. Þá er enn ótalið, að
lögin um láglaunabætur
náðu til kauptryggingar
sjómanna og almennt er
gert ráð fyrir, að þær
bætur hækki enn frá 1.
marz n.k.
Það er engum blöðum
um það að fletta, að launa-
kjör sjómanna hafa verið
bætt frá því að núverandi
ríkisstjórn tók við völdum,
ef miðað er við kjör þeirra
eftir fiskverðsstöðvun
vinstri stjórnarinnar.
Hinsvegar hafa sjómenn
eins og allir aðrir lands-
menn orðið fyrir barðinu á
dýrtíðarflóðinu og því orð-
ið fyrir samsvarandi kjara-
skerðingu og aðrir lands-
menn.
Þjóðartekjur lækkuðu
um 1% á sl. ári og lækka
fyrirsjáanlega samsvar-
r
andi á þessu ári. Meðan svo
heldur áfram og verðlag á
sjávarafurðum fer
lækkandi erlendis er ekki
grundvöllur fyrir almenn-
um lífskjarabótum. Hækk-
un launa í krónum talið við
slíkar aðstæður leiðir ein-
faldlega til minnkandi
kaupgildis gjaldmiðils
okkar. Slik „kjarabót“ er
því óraunhæf og kemur
engum til góða, en eykur
hinsvegar á þann efna-
hagsvanda og verðbólgu-
þróun, sem er við að etja.
Þrátt fyrir ríkjandi
aðstæður í efnahagsmálum
þjóðarinnar virðast allir
stjórnmálaflokkar sam-
mála um, að leggja beri
áherzlu á það að bæta kjör
þeirra, sem lægst hafa
launin. Hinsvegar er það
ríkjandi skoðun meðal
þorra landsmanna, að það
beri að gera á þann hátt, að
kjarabótin verði raunhæf
og brenni ekki jafnskjótt
upp á báli verðbólgunnar.
Með hliðsjón af því, og
þeirri staðreynd, að at-
vinnuvegirnir eru ekki af-
lögufærir, beinist hugur
manna einkum að kjara-
bótum, sem komi fram í
öðru en beinum kauphækk-
unum. Ýmsar leiðir hafa
verið ræddar í þessu efni,
m.a. lækkun beinna skatta,
sem óhjákvæmilega kæmi
fram í einhverjum sam-
drætti ríkisframkvæmda.
Talið er, að almenn
tekjuhækkun í krónum
talið hafi verið um
40—50% milli áranna 1973
og 1974. Þessar stórhækk-
uðu tekjur í krónum talið,
þó lítt eða ekki hafi leitt til
kaupmáttaraukningar,
verða skattlagðar nú í ár.
Hætt er því við, að
óbreyttri skattheimtu, að
skattar líðandi árs komi
mjög illa við heimilin í
landinu, ofan á almennar
verðlagshækkanir. Alþýðu-
samband Islands hefur og
staðfest, að það muni meta
skattalækkanir til jafns við
kauphækkanir.
EKKIER RAÐ NEMAI
TÍMA SÉ TEKH)
Þráinn Bertelsson
Laugalandi á Þelamörk, 18da
janúar, 1975
Ritstjórar Morgunblaðsins
Vegna greinar sem birtist i
Morgunblaðinu miðvikudaginn
15da janúar siðastliðinn; fyrir-
sögnin var „Þversagnir" og undir-
fyrirsögn „Bókmenntir eftir
ERLEND JÓNSSONneyðist ég
til að biðja ykkur um að Ijá þessu
bréfi rúm I blaði ykkar.
Þetta kemur ekki til af góðu.
Mín vegna mætti Erlendur Jóns-
son halda þvi fram i Morgunblað-
inu að ég sé versta skáld á íslandi,
jafnvel þótt hann afsalaði sér þar
með þeim eina titli sem hann sjálf-
ur verðskuldar. En þegar þessi
maður leyfir sér að bera það á
borð fyrir lesendur Morgunblaðs-
ins að ég sé miklu fremur þjófur
heldur en ríthöfundur — þá fer ég
fram á að mrga bera hönd fyrir
höfuð mér.
Erlendur ákærir mig fyrir að
stela frá Halldóri Laxness. Máli
sinu til stuðnings tekur hann tvö
dæmi:
Á blaðsiðu 42 i Paradisarviti
gefur Jón Disland í skyn að hann
sé af aðalsættum. „Hefuru bréf
upp á það?" spyr viðmælandi
hans.
Þarna merkir orðið bréf skriflegt
sönnunargagn. Orðabók Sigfúsar
Blöndals og íslenzk orðabók
Menningarsjóðs benda báðar á
þessa merkingu orðsins, enda ætti
hún að vera flestum Ijós svo oft
sem hún hefur verið notuð af svo
mörgum. Halldór Laxness hefur
notað þetta orð i þessari merk-
ingu, sem ætti að vera enn ein
sönnun þess að fullboðlegt er að
segja bréf I staðinn fyrir skriflegt
sönnunargagn. í grandaleysi
glæptist ég þvi á að nota orðið
bréf — og hafði enda ekki haft
veður af þeirri nýstárlegu kenn-
ingu Erlends, að komi það fyrir að
tveir menn noti sama orð i sömu
merkingu hljóti annar þeirra að
vera þjófur! Ekki dettur mér i hug
að gagnrýna þessa kenningu, en
við tilkomu hennar fjölgar
óneitanlega þjófum á landinu, og
var sú stétt þó nógu fjölmenn
fyrir.
Erlendur gerir aðra atrennu að
þrí að þjófkenna mig og sýnir þar
með vel hver mannvirtringur hann
er:
Hann vitnar I Laxness: „Ef
menn aðhyllast bá kenningu að
orð séu sögð til að leyna hugs-
Og siðan vitnar hann i Para-
disarviti og hefur gæsalappir utan
um tilvitnun: ..... sagt er að
mennirnir noti málið til að leyna
hug slnum."
Þeir sem lesið hafa Paradisarvíti
sjá i gegnum þessa illkvittnislegu
tilraun Erlends til að þjófkenna
ar á bókarkápu Paradlsarvitis: „I
máli og frásögn er Paradisarviti
ólík öllum fyrri sögum Þráins
Bertelssonar. Hann hefir nú
greinilega mið af Halldóri
Laxness."
Ekki treystir Erlendur sér þó til
þess að sýna það mannsbragð að
birta meira af ummælum
Kristjáns, en niðurlag þeirra er
svohljóðandi: „Það er mjög
gaman að þvi, hvernig höfundur
notar efni glæpareyfarans til að
koma á framfæri þvi, sem honum
hentar. — Og ennfremur, hvernig
hann freistar að beita vissum að-
... nema gagnrýnendur
- þeir vaxa á herðatrjám”
höfundinn. Á blaðsíðu 78 i Para-
disarviti segir svo:
„Má ég vitna i Voltaire?" sagði
hún. „Menn nota hugsunina ekki
til annars en réttlæta misgerðir
sinar, og orðin ekki til annars en
leyna hugsunum slnum."
Ég get ekki að þvl gert þótt mér
finnist það bera vott um óvenju-
snautlegt innræti að láta sér
sæma að taka brot úr þessari
ræðu til að koma á mig þjófsorði.
Þarna er vitnað i fræga setningu
og höfundur hennar, Voltaire, er
nafngreindur. Ef Erlendur vill
halda þvl fram, að það sé ritstuld-
ur að vitna I bókmenntir — og
nafngreina höfunda — þá fjölgar
þjófunum enn.
j annan stað langar mig að
benda á að Erlendur uppástendur
að ég hafi stolið þessari setningu
frá Halldóri Laxness. Þessu vil ég
mótmæla á þeim augljósu for-
sendum að ég hef aldrei sagst
vera höfundur setningarinnar. Sé
það rétt hjá Erlendi að setningin
sé stolin frá Halldóri Laxness þá
hlýtur Voltaire að vera þjófurinn.
Verst er að hann skuli vera búinn
að hvlla i gröf sinni hartnær tvö-
hundruð ár svo Erlendur getur
ekki fengið hann til að standa fyrir
máli sinu, nema þá gegnum miðil.
Sé það aftur á móti ekki rétt að
setningin sé stolin frá Halluóri,
verður manni á að spyrja: Hvaðan
kemur honum þessi setning?
Kannski næsta skrefið á ferli
Erlends sem rannsóknardómara
verði að ákæra Halldór Laxness
fyrir ritstuld. Gaman væri að fylgj-
ast með þeirri viðureign, þótt
Halldór hafi rotað stærri naut en
þennan Erlend.
Ekki veit ég af hvaða hvötum
Erlendur hefur svona mikinn
áhuga á að koma þjófsorði á mig,
en hann reynir af veikum mætti.
Hafandi tekið þessi tvö dæmi, sem
ég hef vikið að, bætir Erlendur
gráu ofan á svart og segir:
„Dæmi af fyrrnefndu tagi (letur-
breyting mln, Þ B ) mætti leita
uppi miklu fleiri, hygg ég. ef svo
bæri undir (leturbreyting min,
ÞB.)."
Ef Erlendur vill opinbera and-
legan þroska sinn frekar en hann
hefur þegar gert með dæmum af
fyrrnefndn taqi efast ég ekki um
að honum sé það Í lófa lagið —
hygg ég, ef svo bæri undir. — En
vilji hann aftur á móti sanna með
skynsamlegum rökum að ég sé
þjófur. þá býð ég honum að reyna
að gera það á einhverjum þeim
vettvangi þar sem við getum stað-
ið jafnir að vlgi; þvi ég geri ráð
fyrir að ritstjórar Morgunblaðsins
hafi takmarkaðan áhuga á að
gerast einvigisvottar okkar I þeim
leik.
Skrif Erlends eru þess eðlis að
meira en meðalfúlmennska væri
að láta þau ekki njóta sannmælis.
Eina tilvitnun tekur hann rétt upp,
en það eru orð Kristjáns Karlsson-
ferðum Halldórs Laxness á ólíku
sviði (leturbreyting mín, Þ.B.)."
Svo sannarlega hafði ég ekkert
á móti þvi að þess væri getið á
kápu þessarar minnar bókar, að ég
stend i þakkarskuld við Halldór
Laxness — það gera fleiri, hvort
sem þeir viðurkenna það eða ekki.
Rithöfundur sem vill ná valdi á
listgrein sinni verður að mennta
sig upp á eigin spýtur, og kenn-
arar hans eru höfundar heimsbók-
menntanna. Til þessa náms fást
að visu engir styrkir og maður
útskrifast ekki með meistarapróf
eins og iðinn bókmenntafræðing-
ur. Ég hef reynt eftir föngum að
stunda nám í minni grein. Með
virðingu og þakklæti hugsa ég til
þeirra ótal mörgu höfunda sem ég
tel mig hafa lært eitthvað af.
Þessir höfundar eru að sönnu mis-
góðir, pvl það ma vera vondur
höfundur sem ekkert getur kennt
mér. Flestir eiga þessir höfundar
það þó sammerkt að einhver
timann hafa litlir karlar reynt að
bregða fyrir þá fæti eða draga þá
niður til sin.
Með stolti skýra menn frá þvi ef
þeim gefst kostur á að stunda
nám við góða skóla. Ekki mundu
menn skammast sin fyrir að hafa
lagt stund á heimspeki hjá Sartre,
sálfræði hjá Piaget, ellegar kvik-
myndagerð hjá Bergman — þvi
tel ég mér heiður að þvi að hafa ef
til vill lært eitthvað af Halldóri
Laxness. Við erum mörg sem eig-
um honum skuld að gjalda; en
kannski er verst að við skulum
ekki vera fleiri og skulda honum
meira. Fleiri góðum mönnum
skulda ég; allt frá höfundi Völu-
spár til Megasar; frá færeyingum
til kínverja — en Erlendi Jónssyni
skulda ég ekki neitt. Af honum hef
ég ekkert lært nema að lestur
mikilla bókmennta er ekki einhlit-
ur til að göfga sálir mannanna.
hvað þá til að gera menn úr vind-
belgjum.
Til þessa hefur Jóhann
Hjálmarsson fjallað um bækur
mlnar I Morgunblaðinu — á vin-
samlegan hátt, kannski alltof vin-
samlegan — alldvega hef ég ekki
orðið var við hatur og illkvittni i
skrifum hans um min verk, en
hann virðist hafa brugði sér frá og
púkinn er skriðinn ofan af fjós-
bitanum. Erfitt er að gera sér grein
fyrir hvaða ónáttúra það er sem
fær einn mann til að vinna verk
sem virðist vera honum ógeðfellt.
Er hann kannski að gera van-
máttuga tilraun til að auka frjó-
magn bókmenntaakursins með því
að ausa yfir hann úr botnlausri
hlandfor sálar sinnar?
Fleira var það nú ekki sem ég
hafði hug á að koma á framfæri út
af þessari endemisgrein, nema
hvað mig langar til þess svona i
lokin að hjálpa Erlendi að rifja upp
ofurlitið meiri ensku, úr þvi hann
gat ekki nógsamlega lýst vankönt-
um skáldskapar mlns án þess að
gripa til enskrar tungu. Skáldið
Byron segir:
„A man must serve his time
to every trade
Save censure :— critics
all are ready made "
Þótt Erlendur skilji þetta eins og
allt annað er ekki vlst að öllum
lesendum Morgunblaðsins sé
enskan jafntöm. Þess vegna leyfi
ég mér að snara þessum hending-
um lauslega:
Til nýtrar iðju menn stunda
af nauðsyn nám,
nema gagnrýnendur — þeir
vaxa á herðatrjám.
Með þökk fyrir birtinguna,
virðingarfyllst,
Þráinn Bertelsson