Morgunblaðið - 21.02.1975, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. FEBRÚAR 1975
Framkvi
Útgefandi
emdastjóri
Ritstjórar
hf. Árvakur. Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn GuSmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni GarSar Kristinsson.
ABalstraeti 6. sími 10 100.
Aðalstrseti 6. simi 22 4 80.
Áskriftargjald 600.00 kr. á mánuSi innanlands.
f lausasölu 3S.00 kr. eintakiS.
Ritstjómarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiSsla
Auglýsingar
Við stöndum nú frammi
fyrir þeirri staóreynd,
að opinberir aóilar verða
óhjákvæmilega aö skera
nióur framkvæmdir í tals-
vert rikum mæli. Þetta á
vió bæói um rikið sjálft og
sveitarfélögin. Aó vísu
urðu mörg sveitarfélög aö
grípa tii all verulegs niður-
skuröar á sl. ári. Þannig
ákvaó Reykjavíkurborg
t.a.m. þegar á miðju sumri
1974 aö draga verulega úr
framkvæmdum og segja
má, aö þaó hafi verió gert
eins og föng eru á. Viö
stöndum nú frammi fyrir
þeim vanda aö meta hvers
kyns framkvæmdum sé
réttast aó skjóta á frest.
Hverjum manni má vera
ljóst, að framkvæmdir viö
virkjun og nýtingu inn-
lendrar orku hljóta aö hafa
algeran forgang eins og nú
háttar. Eftir svo stórkost-
legar hækkanir á olíu, sem
orðið hafa, er það fullkom-
ið ábyrgðarleysi aó láta
framkvæmdir af því tagi
dragast á langinn. Hér er
um að ræða raforku- og
hitaveituframkvæmdir. Nú
hefur verió upplýst, að
Rafmagnsveita Reykjavík-
ur og Hitaveitan eiga við
mikla f járhagserfiðleika aó
etja, þannig aö stöðvun
framkvæmda blasir nú vió,
ef ekki verður úr bætt.
Bæði þessi mikilvægu
fyrirtæki hafa farið fram á
gjaldskrárhækkanir, sem
ekki hafa fengist afgreidd-
ar. Hitaveitan hefur þegar
stöóvaó framkvæmdir við
lagningu hitaveitu til ná-
grannabyggðarlaganna af
þessum sökum. Hér er um
mjög mikilvægar fram-
kvæmdir aö ræða, sem
létta til muna gjaldabyrði
íbúanna á þessu svæði og
draga úr oliunotkuninni.
Kostnaður vió hitun húsa
með heitu vatni er nú rétt
rúmlega fjórðungur af
kostnaði við olíukyndingu.
Það væri því fullkomið
ábyrgðarleysi aó láta þess-
ar framkvæmdir stöóvast
vegna tregðu við að leyfa
eólilegar gjaldskrárhækk-
anir í samræmi við aukinn
tilkostnað.
Það skýtur nokkuð
skökku við, þegar verólags-
yfirvöld leyfa umyróalaust
hækkanir á olíu, en draga
svo vikum skiptir að leyfa
eðlilegar hækkanir á hita-
veitugjöldum til þess aó
unnt verði að leggja hita-
veitu inn á fleiri heimili og
spara olíukaupin. Þaó er
örugglega ekki rétta leiðin
til aó draga úr verðbólg-
unni að standa í vegi fyrir
þessum framkvæmdum.
Hitaveitan þarf að sýna
lágmarksarðsemi til þess
að geta fengið nauðsynleg
erlend lán til þessara fram-
kvæmda, og ljóst er, aö það
verður ekki dregið öllu
lengur aó gera hér á brag-
arbót.
í þessu sambandi má
einnig hreyfa þeirri hug-
mynd aö afnema niöur-
greióslu á olíu til þeirra
aðila, sem nú eru í þann
veginn að fá hitaveitu, og
nota þá fjármuni, er
þannig sparast, tii þess að
flýta hitaveituframkvæmd-
unum. Það yrði ekki ein-
vöróungu hagkvæmt fyrir
þjóðarheildina, heldur
bendir margt til þess, aó |
slík ráðstöfun yröi einnig
til hagsbóta fyrir íbúa vió-
komandi byggðarlaga. Full
ástæða er þvi til að athuga
þetta atriði nánar.
Hjá Rafmagnsveitu
Reykjavikur blasa vió al-
veg sömu vandamál. Niður-
skurður á framkvæmdum
Rafmagnsveitunnar mun
hafa það í för með sér, að
svo til engin ný hús veróa
tengd orkuveitukerfinu á
þessu ári. Láta mun nærri
að fresta verði að leggja
rafmagn í 600 hús, ef
ekkert verður að gert. Hér
er því einnig mjög alvar-
legt mál á feróinni, sem
gæti haft alvarlegar afleið-
ingar í för með sér, m.a.
miklar uppsagnir starfs-
fólks.
Engum dylst, aó almenn-
ingur á i miklum erfið-
leikum með að risa undir
auknum álögum sem
þessum. Þess vegna er eðli-
legt aó leitað verði allra
ráða til þess aö minnka
kostnað þessara fyrir-
tækja. Hitt er ljóst, að slík-
ar aðgeróir þjóna ekkijtil-
gangi, ef þær leiða til stór-
felldra uppsagna á starfs-
fólki. Albert Guðmundsson
hefur lagt til að kannaðir
verói möguleikar á úr-
lausn, sem fæli í sér lækk-
un á heildsöluverði raf-
magns og afnám verðjöfn-
unargjaldsins. Rétt er að
athuga möguleika sem
þessa, því aó vist þarf að
gera allt sem unnt er í því
skyni að hafa hemil á verð-
hækkunum.
Á tímum vinstri stjórn-
arinnar var reynt að fela
verðbólguna meó þvi að
neita þjónustufyrirtækjum
um eðlilegar gjaldskrár-
hækkanir. Fyrirtækin voru
þannig knúin til þess að
standa undir framkvæmd-
um og rekstri með stór-
auknum erlendum lánum.
Þessi feluleikur varð því
enn til þess að auka á erfið-
leikana og magna ringul-
reiðina. Þetta á nú að vera
liðin tíð. Stjórnvöld verða
að meta mikilvægi fram-
kvæmda og tryggja þeim
framgang, sem mesta þýð-
ingu hafa.
Enginn fer í grafgötur
um, að þaö er ekki vanda-
laust að leysa mál af þessu
tagi með hliðsjón af þeirri
verðlagsþróun, sem hér
hefur átt sér stað. Hitt sjá
allir, að þaó nær ekki nokk-
urri átt að láta hitaveitu-
framkvæmdir sitja á hak-
anum, þó að kostnaður vió
þær hafi aukist. Viö sökkv-
um aðeins dýpra og aukum
enn á erfiðleikana, ef viö
teljum okkur trú um að
rétt sé að stöóva fram-
kvæmdir Hitaveitunnar og
halda áfram að kynda með
olíu.
Hitaveituframkvæmdir
má ekki stöðva
Jóhann Hjálmarsson
STIKUR
Er hef ð í háska?
Vinur minn, Guðmundur G.
Hagalin, hefur oft skrifað af skiln-
ingi og velvild um islenska
nútimaljóðlist og veit ég að margir
hafa fagnað þvi. Deilur um form,
rimuð Ijóð og órímuð, eru sem
betur fer úr sögunni. Þess vegna
kemur það á óvart að Hagalin
skuli i grein i Morgunblaðinu
sunnudaginn 16. febrúar gera til-
raun til þess að vekja upp gamlan
draug og vegna þess að allmikils
misskilnings gætir i grein hans
verður ekki komist hjá að benda
lesendum á helstu villurnar.
Áhyggjur Hagalins um framtið
islenskrar Ijóðlistar birtast hvað
skýrast i eftirfarandi orðum: ,,En
ávallt hef ég verið uggandi um
það, að einsýnir forystumenn og
unnendur órímaðra Ijóða kæmu
þvi inn hjá ungum skáldum og
yfirleitt hinni ungu kynslóð
menntamanna, að ekki væri i
rauninni unnt að yrkja i hinu forna
og langþjálfaða formi Ijóð, sem
túlkuðu á viðhlitandi hátt lífsvið
horf nútímamannsins, og við ligg-
ur, að sú skoðun sé sumum trúar-
atriði " Hér er aðeins um getgátur
að ræða, enda nefnir Hagalin eng-
in dæmi máli sinu til stuðnings.
Vonandi gerir hann það fljótlega.
Ógeðfelldara er að hann finnur
ekki aðra samlikingu til að lýsa
þessu þjóðhættulega fólki, sem að
hans mati heggur að rótum
íslenskrar Ijóðhefðar, en jafna þvi
við þann, sem stóð að hinni ein-
sýnu stefnuskrá Rauðra penna
1935, en þar var sagt berum orð-
um að kommúnistar einir gætu
„lýst veruleikanum á sannan og
hlutlausan hátt".
Yf irlýsinguna i Rauðum pennum
forðum má skilja þegar sá timi er
hafður i huga, sem hún er innblás-
in af. En ályktun Hagalins um
GuðmundurG. Hagalín
islenskar nútimabókmenntir er
vægast sagt hæpin og varla sam-
boðin jafn merkum rithöfundi.
Undir lok greinar sinnar kemst
hann svo að orði: „Það er
óhugnanleg tilhugsun með tilliti
til islenzkrar þjóðmenningar i
framtiðinni, að hin forna og þraut-
þjálfaða Ijóðhefð verði að fullu
lögð fyrir róða og i skáldsagna-
gerð verði ekki að verulegu leyti
höfð að fyrirmynd sú háþroskaða
frásagnarlist, sem hér náði hátindi
sínum með meistaraverkinu
Brennu-Njálssögu heldur riki eftir-
öpun erlendra tilrauna i formi og
efnisvali, jafnfáránleg. óhrjáleg og
neikvæð og hún er óþjóðleg og
ólikleg til að öðlast hviii bók-
hneigðrar islenzkrar alþýðu. Ef
slik þróun yrði hér staðreynd, fæ
ég ekki séð með hvaða hætti bók-
menntir ættu að geta þrifizt með
hinni fámennu, en sannlega bók-
elsku íslenzku þjóð."
Eins og Hagalín bendir sjálfur á i
grein sinni með fjölmörgum dæm-
um er siður en svo ástæða til að
ætla að islensk Ijóðhefð sé að líða
undir lok Og hvað varðar fyrir-
myndir eins og Njálu held ég að
hin gagnorða frásagnarlist sé ung-
um rithöfundum ekki siður hug-
stæð en sumum eldri rithöfund-
um, sem í skáldsögum sínum eru
æði margorðir og gefnir fyrir að
teygja lopann. Allt tal um óþjóð-
legar bókmenntir feltur um sjálft
sig. enda getur það bitnað á þeim,
sem sist skyldi, jafnvel þeim, sem
telja sig helstu ræktendur þjóð-
legrar hefðar! Það er nefnilega
ekki formið, sem sker úr, heldur
andi og hugblær verksins.
Meðal þeirra, sem Hagalin nefn-
ir, i hópi þeirra skálda, sem yrkja
rimuð Ijóð með góðum árangri. er
Hannes Pétursson. Hagalin er
hrifinn af Rímblöðum Hannesar
Hagalin segir: „Sú bók flutti okk-
ur á sjötta tug Ijóða, sem öll eru
ferhendur, og mér kom til hugar,
að með hinum alþýðlegu og prýði-
lega ortu ferhendum, sýndi
Hannes lit á að gegna svipuðu
hlutverki og þeir Snorri Sturluson
og Loftur Guttormsson forðum, þá
er þeim virtist islenzkri skáldskap-
ar- og menningarhefð háski bú-
inn." Ekki getur Hagalin Innlanda
Hannesar, sem margir munu telja
veigamestu Ijóðabók hans til
þessa, en i henni eru nær ein-
göngu órimuð Ijóð. Ljóðabréf
Hannesar eru safn prósaljóða, þar
sem hvergi er rim að finna.
Í bók, sem ég tók saman fyrir
nokkrum árum um íslenska
nútímaljóðlist vitna ég i inngangi
til orða Steins Steinars, en þau
er jafnan hollt að hafa i huga.
Matthías Johannessen
enda held ég að flestir geri sér
grein fyrir þeim sannleika, sem i
þeim felst: „Enginn verður skáld
fyrir það eitt að sleppa stuðlum,
höfuðstöfum og endarimi, á sama
hátt og enginn verður skáld fyrir
rimið eitt saman." Ég held að
Guðmundur G. Hagalin, sem kann
vel að meta órímuð Ijóð eins og
hann tekur fram i fyrrnefndri grein
sinni og hefur oft áður sannað
með skrifum sinum, hafi gerst ein
um of svartsýnn um framtið bók-
menntanna. Það er eins og honum
sé ekki sjálfrátt. En það versta við
grein hans er að með órökstudd-
um fullyrðingum sinum og getgát-
um er hann sennilega án þess að
gera sér það Ijóst að breikka bilið
milli ungra skálda og alþýðu
manna. Á þvi átti ég sist von frá
honum.
f nýlegri grein i Lesbók Morgun-
blaðsins, sem fjallar um Ijóð eftir
Kristján Karlsson, segir Matthias
Johannessen: „Stundum er sagt
að fslendingar séu miklir Ijóða-
unnendur. Ekki leikur vafi á að
það hefur við nokkur rök að styðj-
ast, en þó skortir þá oft áhuga á
að leita innri merkingar Ijóða og
fara þvi gjarna á mis við góða
ijóðlist, enda undantekning ef
„fræðimenn" sinna sliku. Allir
vita hve erfitt, mörg Ijóða Einars
Benediktssonar áttu uppdráttar,
svo að ekki sé talað um Ijóð yngri
táknskálda. Jafnvel sum Ijóð
Jónasar Hallgrimssonar hafa
aldrei orðið fslendingum eins ná-
komin og skyldi, vegna þess að
þeir hafa ekki lagt sig niður við að
skilja merkingu þeirra." Matthias
bendir á að Ijóðaunnendur ættu að
reyna að koma til móts við skáld-
in, „enda uppskæru þeir þá marg-
falt meira fyrir áhuga sinn og Ijóð-
elsku en nú er títt".
Ekki sakar að geta þess að Ijóð
Kristjáns Karlssonar, sem heitir
hinu langa nafni Maður kemur i
Möðrudal á Fjöllum að kvöldi dags
á öndverðri 18. öld og fer ekki
þaðan aftur, er ort samkvæmt
islenskri braghefð. En eins og
Matthias Johannessen sýnir fram
á liggur merking þess ekki i aug-
um uppi.
Bókmenntagagnrýnandi ætti að
kappkosta að auka fólki skilning á
bókmenntaverkum, en ekki stuðla
að tortryggni, sem getur valdið al-
gjörum fjandskap milli lesanda og
skálds. fslensk bókmenntahefð er
ekki í hættu þótt formið breytist
með nýjum tima. Ef fólk vill leggja
það á sig að kynna sér verk ungra
skálda munu viðhorf margra
breytast.
Gælur við einhvern imyndaðan
alþýðlegan smekk, sem menn
öðlast án allrar fyrirhafnar, verða
aldrei annað en sjálfsblekking. f
rauninni er um vantrú á fólki að
ræða þegar gert er ráð fyrir að það
geti ekki tileinkað sér nema ein-
hverja vissa tegund bókmennta.