Morgunblaðið - 21.02.1975, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. FEBRÚAR 1975
I GLUGG
OFT getur verið merkilegt að
fylgjast með því hvernig gamlar
bólur kasta skyndilega ellibelgn-
um og ganga aftur sem splunku-
nýjar bólur, komast í tízku öðru
sinni ef svo má segja. Umskipt-
ingurinn sem ég hef hér einkum I
huga hét í gamla daga „jafnvægi (
byggð landsins". Pólitíkusarnir
okkar höfðu þá hátt um mikil-
vægi þess að „viðhalda jafnvægi (
byggð landsins" og gekk svo fram
um hríð. En eftir því sem árin
liðu og eftir því sem þetta orða-
samband varð meira notað, fór
það að glata merkingu sinni og
dagaði loks uppi sem innantómt
slagorð. En viti menn. Allt i einu
skýtur þessari sömu bólu upp aft-
ur en i nýjum skrúða, þvi að nú
heitir hún „byggðastefna". Hún
fer sem eldur í sinu um islenzka
þjóðlífsumræðu, fyrr en varir cr
hún komin á stefnuskrá allra
stjórnmálaflokkanna, hafin til
vegs og virðingar af fjölmiðlum
— eitt vegsamaðasta tízkuorð
dagsins.
Það er ekki ætlunin hér að am-
ast við byggðastefnunni og mark-
miði hcnnar — síður cn svo. Hins
vegar get ég ekki orða bundizt
yfir þeim hryðjuverkum sem ver-
ið er að vinna í nafni hennar í
fjölmiðlum og alveg sérstaklega í
sjónvarpi. Á ég þar við þá áráttu
sjónvarpsins að planta slatta af
forsvarsmiinnum einstakra
byggðahluta í sjónvarpssal, sem
þylja yfir okkur íbyggnir og
mæðulegir vanda og þarfir við-
komandi landshluta.
Ég lcyfi mér að efast um að
forráðamcnn í sjónvarpi trúi því
raunverulega að verið sé að veita
byggðastefnunni fulltingi eða
ra*kja skyldur við dreifbýlið með
því að sýna þætti af þessu tagi á
bezta tíma kvölddagskrárinnar.
Þeim hlýtur að vera Ijóst að þess-
ir þættir, eins og þeir birtast á
skjánum, eru miklu fremur lík-
legir til að slæva áhuga alls al-
mennings á hyggðastefnunni og
ýmsum áhugaverðum málefnum
sem innan hennar rúmast. Vinnu-
brögðin við byggðaþættina ganga
nefnilega í berhögg við allt eðli
og tilgang sjónvarpsins; það er
ekiii í verkahring þess að senda
út orðaskipti og alvörugefið lát-
bragð 5—6 sveitast jórnarfor-
kölfa, sem sitja við langborð í
sjónvarpssal og gjóta öðru hverju
flöktandi augum í myndatökuvél-
ina. Nei, herrar minir, það er
hlutverk sjónvarpsins að fara á
þessa staði, bregða upp myndum
frá landshlutunum, draga fram
vanda þeirra og þarfir ( myndum
og máli, og gera áhorfendum
þannig ekki aðeins Ijóst hver
þessi vandi er og hverjar þessar
þarfir heldur einnig hvernig þær
eru. Sjón er sögu ríkari, segir
gamalt máltæki, og það verður
aldrei of oft brýnt fyrir þeim sem
vinna að þáttagerð í sjónvarpi.
Það var á ýmsan hátt óvænt
ánægja að sjá hversu Liðin tíð
Harold Pinters skilaði sér vel af
litla leiksviðinu í Þjóðleikhús-
The Raging Moon — Hinn
hrákaði reyr — svo að segja ný
brezk mynd eftir Brian Forbes.
kjallaranum yfir á skjáinn, svo að
áhrifamáttur verksins varð jafn-
vel enn magnaðri. Langt mál
mætti skrif um þetta margræða
leikrit Pinters. Hann er hér'sann-
arlega í essinu sínu; hleður af
snilli hins mikla byggingameist-
ara upp völundarhús úr orðræð-
um og samtölum persóna sinna og
i leikslok er það sennilega ein-
staklingsbundið mat áhorfandans
hvort nokkrar útgöngudyr eru á
þessu húsisemleiði hann aftur
út á slétta velli rökhyggjunnar.
Pinter beinir athygli okkar að
einni persónu i senn; lætur eigin-
manninn rifja upp atburð frá lið-
inni tíð, siðan eiginkonuna og þá
tekur endurminningin á sig nýja
mynd, loks vinkonuna og við fá-
um þriðju útgáfuna af þessum
atburði. Útkoman er skringilegur
hringur — hringlaga þríhyrning-
ur liggur mér við að segja.
Leikstjórinn Stefán Baldursson
hcfur kosið að nálgast leikritið
með því að undirstrika lesbískan
undirtón verksins og afbrýði-
þrungna spennu milli eigin-
manns og vinkonu og sýningin
fær þannig realískt yfirbragð. 1
sjónvarpinu hefurStefán síðan
með dyggilegri aðstoð leikaranna
þriggja (Erlings Gíslasonar,
Kristbjargar Kjeld og Þóru Frið-
riksdóttur) og stjórnanda upp-
töku (Andrésar Indriðasonar)
valið þann kostinn að færa áhorf-
andann sem na*st vettvangi leiks-
ins — hugarfylgsnum persón-
anna — með því að byggja tökuna
að langmcstu leyti á nærmyndum
af leikurunum. Atburðarásin,
hreyfingin í leiknum, hún fer
fram í andlitsdráttum og augna-
tillitum leikaranna. Árangurinn
er velheppnuð og fagmannlega
unnin sjónvarpssýning. — bvs.
XXX
Sjónvarpsrýnendur hafa mak-
lega fundið að því í vetur, að
skemmtiþættir sjónvarpsins væru
helst til einhæfir, byggðir upp í
kringum hið margtuggna spurn-
ingaform.
Nú hafa tveir skemmtiþættir
annars eðlis birst á skjánum með
stuttu millibili, væntanlega til að
fá meiri fjölbreylni i „skemmtun-
ina“. Er varla of sagt að telja báða
þessa þætti misheppnaða. Sá fyrri
hér „Raulað i skammdeginu" og
var tillag nokkurra áhugamanna.
Fyrsta atriðið, söngur skólastjór-
ans, boðaði ekki gott og fram-
haldið varð aðeins til að styrkja
mann í trúnni á, að nafn þáttarins
væri réttnefni. Þeir Baldrar
Brjánsson og Hólmgeirsson voru
einna eftirminnilegastir svo og
söngur kvartettsins i lokin.
„Má bjóða yður lummur?" hét
þáttur með þeim bræðrum Þór-
halli og Haraldi, Sigurðssyni og
aðstoðarfólki, Þarna voru dregnar
fram nokkrar gamlar lummur af
brandarasviðinu. Þátturinn var
að mörgu leyti vel unnin, um-
gjörðin góð, búningar, tónlist,
sviðsetning og leikur oft ágætur,
en gallinn var bara sá að maður
hafði heyrt þessa brandara svo oft
áður, að manni stökk varla bros á
vör. Enda varð útkoman bezt
þegar reynt var að fara á aðrar
slóðir, t.d. i lokaatriðinu. Þeir
bræður eru alltof góðir kraftar til
að eyðileggja fyrir sér með svona
nokkru. Andrés Indriðason mun
hafa tilreitt þessar gömlu
lummur. Hann er greinilega
staddur á andlegu eyðiskeri þessa
stundina. Vonandi forðar hann sé
þaðan sem allra fyrst, allavega
fyrir næslu áramót.
Eftir að hafa horft á þessa tvo
þætti læðist sá grunur að manni,
að sjónvarpsmenn líti ekki nægi-
lega gagnrýnum augum á það sem
þeir bjóða áhorfendum á
skemmtisviðinu. Það þarf að gera
mun meiri kröfur en þarna var
gert.
Á sunnudagskvöld kl 20 30 er á
dagskrá sjónvarpsins þátturinn
Það eru komnir gestir og þar ræðir
Trausti Ólafsson við þrjár gamal-
reyndar gamanleikkonur, þær
Nlnu Sveinsdóttur. Emiliu Jónas-
dóttur og Áróru Halldórsdóttur.
„Umræðuefnið skýrir sig eigin-
lega sjálft, þegar áhorfendur vita
hverjir viðmælendur mínir verða,"
sagði Trausti, „þvi óhjákvæmilega
mun talið berast að revium og
gamanleikjum, sem þær áttu sinn
þátt i að gera fræga."
f næsta dagskráratriði kveður
aftur á móti við annan tón og
Þalia setur upp alvöru svip. Flutt
verður sænsk sjónvarpsgerð á
leikriti Strindbergs — Bránda
tomten, undir leikstjórn Hákan
Ersgárd en með Erland Josephson
i hlutverki Arvid Valström og Jan-
Erik Lindqvist, Ullu Blomstrand,
Arthur Fischer, Márta Ternstedt,
Bengt Eklund, Brittlouise Till-
blom, Arne Kállerud o.fl. i öðrum
hlutverkum. Erland Josephson
virðist fara á kostum i sýningu
þessari, þvi að i Ijósriti þvi sem við
fengum frá sjónvarpinu um hlut-
verkaskipan má greina hvar sá
sem skoðaði leikritið fyrir isl. sjón-
varpið hefur hripað út á spássiuna
hjá nafni Erland Josephson —
„okkar leikarar ættu að skoða E.J.
vandlega." Þessari ráðleggingu er
hér með komið á framfæri.
Aðdáendur Strindbergs hafa
annarsekki þurft að kvarta yfir þvi
Gregory Peck og Joan Bennett í The Macomber Affair, sem
sýnd verður á miðvikudag.
HVAC EB AÐ SJA?
að þessi mikli meistari norrænnar
leikritunar hafi verið afskiptur nú í
vetur — fyrst var það Gústav III. i
sjónvarpinu i haust, siðan Dauða-
dansinn i Iðnó eftir áramótin og
nú Bránda tomten i sjónvarpinu.
Þetta leikrit er annars eitt af fjór-
um svonefndum kammerleikritum
Strindbergs (hin eru Ováder,
Spöksonaten, Pelikanen) sem
hann samdi fyrir hið litla leikhús
sitt — Intima teatern 1907 og
eru skrifuð í anda expressjónism-
ans.
Leikritið greinir frá manni ein-
um sem kemur heim eftir þrettán
ára dvöl I Ameríku og þegar hann
ber að garði er bernskuheimili
hans nýbrunnið. Hann röltir í
kringum rústirnar og minningarn-
ar vakna. Hann hittir bróður sinn,
málara, steinskera, stúdent og
fleiri sem áttu heima í húsinu eða
bjuggu I nágrenni þess. Og með
samtölum við þetta fólk verður
aðkomumaðurinn margs visari um
hið gamla bernskuheimili sitt.
Brunatóftin var frumsýnd hjá
Intima-leikhúsinu í desember
1907 en var illa tekið og gekk
aðeins i sjö skipti. Leið aldarfjórð-
ungur þar til leikritið hlaut mak-
lega endurreisn en það var með
flutningi útvarpsins á þvi árið
1933. f janúar 1946 stóð Olof
Molander að frægri sýningu á
Bránda tomten i Dramatikerstud-
ion i Stokkhólmi, og um þá sýn-
ingu lét gagnrýnandinn Sten af
Geiierstamm þessi orð falla:
„Maður vissi og vænti þess að
Molander myndi finna Ijóðrænuna
undir mannfyrirlitningu leikritsins.
En að sýning á einu af kammer-
leikjum Strindbergs myndi á viss-
an hátt leitast við að draga fram
kátinu kom þó alveg á óvart ..."
Upp frá þessu hefur Bránde tomt-
en skipað sinn virðulega sess
meðal verka Strindbergs.
Á mánudagskvöld kl 21.50
verður sýnd brezk heimildarmynd
um kvennasamtök, sem taka á móti
konum sem neyðast til að flýja
heimili sin, en á frummálinu nefn-
ist mynd þessi Scream Quietly
and the Neighbours Will Hear.
„Þessum konum hefur verið mis-
þyrmt meira eða minna af eigin-
mönnum sinum," sagði Dóra Haf-
steinsdóttir. „Þátturinn byggist
aðallega upp á viðtölum við þess-
ar konur og er kannski dálitið
þungur i vöfum, eins og oft vill
bera við þegar þannig er farið að.
Mörgum mun vafalaust þykja
hann fróðlegur þó að mér þyki
þetta vandamál svolitið framandi,
— maður er a.m.k. ekki vanur að
vita af svona mörgu fólki sem svi
olla er komið fyrir."
Á þriðjudaginn hefur nýr fram-
haldsþáttur göngu sina. Sá er
brezkur og nefnist á frummálinu
Helen — Woman of Today, og með
aðalhlutverkin fara Alison Fiske
og Martin Shaw. Það má kannski
að einhverju leyti líta á þennan
framhaldsmyndaflokk sem fram-
lag sjónvarpsins til kvennaársins
— þvi að hér er staða konunnar i
nútíma þjóðfélagi vissulega á dag-
skrá.
j þessum þáttum greinir frá Hel-
enu Tulley — i upphafi sjáum við
hana sem ósköp venjulega eigin-
konu i farsælu hjónabandi að þvi
er virðist, hún heldur sig heima
fyrir og annast tvö böm þeirra
hjóna. Eiginmaðurinn er i tryggri
stöðu og þau búa i eigin húsi og
eiga bil. Hún hefur aftur á móti
hætt námi og ekki tekið þátt i
atvinnulifinu i áratug. Og þá er
það einn dag að þeir atburðir ger-
ast, sem leiða til þess að Helena
og maður hennar ákveða að slita
samvistum, og Helena verður nú
að hefja nýtt líf einsömul með
börn sin tvö.
„Það sem fyrir mér vakti var að
gera myndaflokk um þau vanda-
mál sem steðja að konunni um
þessar mundir bæði innan hjóna-
bandsins og utan," segir Richard
Bates, framleiðandi þessara þátta.
„ Kvennahreyf ingin, pillan og
sveigjanlegri fóstureyðingalöggjöf
hefur á vissan hátt breytt afstöðu
okkar. Við beinum athyglinni að
þeim vandamálum sem verða á
vegi margra kvenna, ekki hvað
sízt þeirra sem brjótast út úr
hjónabandinu. Oft og tíðum eru
gerðar vægðarlausar kröfur til
þeirra. umhverfið er oft fjandsam-
legt." Þviltkar kringumstæður
munu einnig þekkjast hérlendis,
og vafalaust verður fylgzt með
ferli Helenu Tulley af athygli.
Það er ósvikin ánægja að geta
upplýst að á miðvikudagskvöld
sýnir sjónvarpið kvikmynd frá
gömlu, góðu dögunum, en þeir
sjónvarpsstjórar hafa öðru hverju
sýnt tilburði i þá átt að helga það
kvöld gömlum bíómyndum á móts
við laugardagskvöld, jafnvel gefið
um það fyrirheit, en átt i einhverj-
um erfiðleikum með að efna þau.
The Macomber Affair nefndist mið-
vikudagsmyndin, bandarisk að
uppruna og gerð árið 1947,
stjórnandi Zoltan Korda en i aðal-
hlutverkum Gregory Peck, Joan
Bennett og Robert Preston. Mynd-
in er gerð eftir einni af smásögum
Hemmingways, þar sem lýst er
veiðiferð í Afríku og greinir frá
þrihyrningnum: eiginmaður, eigin-
kona og leiðsögumaður. Banda-
riska kvikmyndabiblian okkar gef-
ur þessari mynd þrjár og hálfa
stjörnu eða næsthæstu gjöf.
Brezka biblian er hins vegar tölu-
vert neikvæðari sem oftar og gef-
ur myndinni þá einkunn, að fólk
skuli sjá hanahafiþað ekkert betra
við timann að gera.
Á laugardagskvöld er Vaka aftur
á dagskrá i fyrsta sinn á þessu ári.
Umsjónarmaður hennar að þessu
sinni er Aðalsteinn Ingólfson, list-
fræðingur og myndlistargagnrýn-
andi Visis, en stjórnandi upptöku
er Egill Eðvaldsson. „Við brugðum
okkur til Akureyrar í þrjá daga og
litum lítillega á menningarlífið i
þeim bæ," sagði Egill. „Við brugð-
um okkur i leikhús til að kynna
okkur hvað var að gerast i leikhús-
lifinu og bregðum upp myndum úr
Matthiasi, sem LA var þá að hætta
að sýna, og eins úr barnaleikritinu
^Litla Kláus og stóra Kláus. Við
áttum viðtal við Eyvind Erlends-
son, leikhússtjóra LA, og siðan
brugðum við okkur upp i Mennta-
skóla þar sem Kristin Ólafsdóttir
leikkona er að æfa Atómstöðina
með menntskælingum. Einnig lit-
um við inn í kennslustund hjá
tónlsitarskólanum á Akureyri.
heimsóttum skáldin Guðmund Frí-
mann og Kristján frá Djúpalæk og
loks er gerð dálitil grein fyrir and-
láti Myndlistarfélagsins á Akur-
eyri með viðtölum við aðstand-
endur þess og við bæjarstjórann "
Helen, Woman of Today.
—SS.