Morgunblaðið - 27.03.1975, Page 22

70 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. MARZ 1975
* .
UMHVERFISMOTUN - - UMHVERFIS VERND
GRJÓTAÞORPIÐ
Innan um stórgrýtta urðina
stóðu kotin eins og útilegumanna
byggð í höfuðstað Islands. Þau
voru ekki með reisulegum bursta-
bæjarstíl og heldur ekki uppá
danskan máta eins og margt
annað I Reykjavíkurbæ síðustu
aldar. Þetta voru moldarkofar;
sumt mundi nútímafólk kalla
greni. Enda réð fátæktin þar
lögum og lofum, bæði úti og inni.
Efst f þessari urðarbrekku
stóðu Grjóti og Grjótabæirnir í
þyrpingu þar í kring. Þeir voru
vfst fjórir eða fimm. I vestri sást
uppá Ullarstofutún handan við
grjótgarðinn, en neðan við brekk-
una mátti sjá húsin við Aðal-
stræti, Biskupsstofu, Hattarahús-
ið og fleiri hús, sem röktu upp-
runa sinn til Innréttinga Skúla
fógela. Og lengra: Byggðin í kvos-
inni, höfuðstaður lslands.
Göngustígar lágu innan um
stórgrýtið og kotin; Götuhúsastíg-
urinn lá skásneiðinga norður eft-
ir, en niður brekkuna frá Grjóta
lá annar stfgur niður á sjávargöt-
una frá Keykjavíkurbænum, sem
býr enn yfír töfrum
sem ástæða er til að
varðveita
Texti og
myndir: Gísli Sigurðsson
nú var farið að kalla Aðalstræti.
Stígurinn lá framhjá ölstofu
Gríms Laxdals, neðar f brekk-
unni; þaðan mátti á síðkvöldum
heyra háværar raddir og söng.
Svo var farið að vinna á grjótinu
og nota það í kirkju og beinar
götur tóku við af stígunum:
Grjótagata, Brattagata, Fischer-
sund, Mjóstræti.
Bærinn f Grjóta var rifinn áður
en þessi öld gekk f garð, en nafnið
festist við hverfið f brekkunni
ofan við Aðalstræti. Það var og er
enn kallað Grjótaþorp. Það
afmarkast af Aðalstræti, Túngötu
og Garðastræti. En menn greinir
á um, hversu langt það nái f átt-
ina tii sjávar. Arni Óla, sem
manna best þekkir sögu Reykja-
vfkur, er heimildarmaður minn
og ekki er það í fyrsta sinn, sem
Lesbókin nýtur góðs af þekkingu
hans og einstöku minni. Arni
telur að Grjótaþorpið nái aðeins
að Bröttugötu og samkvæmt því
eru bæði Fjalakötturinn og Morg-
unblaðshúsið utan þess. Sú skoð-
un mun þó útbreiddari í augum
samtímans, að Grjótaþorpið nái
norður að Fischersundi; jafnvel
út að Vesturgötu. Ekki skiptir
það öllu máli. Eins og sakir
standa má Ifta á svæðið sem sér-
staka afmarkaða heild og þetta
stuttaralega yfirlit verður miðað
við það.
XXX
A fyrri hluta aldarinnar, þegar
Grjótaþorpið var albyggt orðið og
moldarkofar hættir að stga svip
sinn á brekkuna, voru húsin næst-
Þessi baklóð er einskonar afdalur í Grjótaþorpinu, enda ekki
örgrannt um, að útilegumenn sjáist stundum þarna í grennd-
inni. Litla húsið milli steinhúsanna er Unuhús.
Jafnvel
gluggarnir eru
rannsóknarefni
og sumir mjög
dularfullir eins
og þessi, þar
sem krossviðs-
plata er fyrir inn-
an glerrúðuna.