Morgunblaðið - 08.05.1975, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. MAÍ 1975
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 700,00 kr. á mánuði innanlands„
í lausasölu 40,00 kr. eintakið
Friðardagur
í Evrópu
Idag eru 30 ár liðin
frá því að herir nasista
gáfust upp í Þýzkalandi og
friður komst á aó nýju í
Evrópu eftir 6 ára styrjöld,
sem hófst þar, en spannaði
undir lokin gjörvalla
heimsbyggðina. Þessa dags
er minnzt með ýmsum
hætti víða um heim. Full
ástæða er til þess að rifja
upp og minna á ósigur
nasismans í Evrópu og þær
hetjudáðir, sem drýgðar
voru á styrjaldarárunum.
Slík upprifjun er Iýðræðis-
þjóðum Vestur-Evrópu
m.a. þörf áminning um að
vera vel á verði og vakandi
frammi fyrir þeirri stað-
reynd, að þótt nasisminn
hafi verið brotinn á bak
aftur, hafa ný einræðisöfl
skotið rótum, sem eru
harðstjórn kommúnismans
í austri, sem beitir öllum
brögðum til þess að auka
við heimsveldi sitt.
Einn þáttur friðardags-
ins í dag, og raunar á 5 ára
fresti, er afar ógeðfelldur.
Það er sú skipulagsbundna
herferð, sem Sovétstjórnin
efnir til fimmta hvert ár,
hinn 8. maí, til þess að
koma því inn hjá al-
menningi um heim allan að
hinn eini raunverulegi sig-
urvegari styrjaldarinnar
hafi verið Sovétríkin. Um
gjörvalla heimsbyggðina
er nú í dag á vegum Sovét-
stjórnarinnar efnt til
margvíslegs samkomu-
halds og haldið uppi marg-
vislegum áróðri í því skyni
að koma þessari sögu-
skoðun og sögufölsun á
framfæri, bersýnilega í
trausti þess, að þau orð
Göbbels standi óhögguó að
ef lygin sé endurtekin
nógu oft, fari fólk að trúa
henni. Við íslendingar för-
um ekki varhluta af
þessari áróðursherferð, í
dag efna svonefnd „vin-
áttufélög“ ýmissa Austur-
Evrópuríkja til kostnaðar-
sams samkomuhalds i Há-
skólabiói og standa fyrir
þessum samkomum í sam-
vinnu vió sendiráð Sovét-
ríkjanna, Tékkóslóvakíu,
Póllands og Austur-
Þýzkalands, sem vafalaust
borga kostnaðinn. Þessi
samkoma er einn angi í
hinni víðtæku áróðursher-
ferð kommúnista um heim
allan og fulltrúar þeirra
hér á landi hafa með ýms-
um hætti reynt að notfæra
sér þennan dag í þeim til-
gangi að sannfæra fólk um,
aó Sovétríkin hafi unnió
styrjöldina. Ástæða er til
að vara fólk viö þessari
áróðursherferð Sovét-
stjórnarinnar og vekja
jafnframt athygli á, að hér
á Islandi eru býsna margir
útsendarar hennar, sem
eru tilbúnir til þess að reka
þessi erindi ráðamanna i
Moskvu.
Styrjöldin í Evrópu var
unnin með samvinnu allra
þeirra fjölmörgu þjóða,
sem tóku höndum saman í
baráttunni gegn nasist-
unum í Þýzkalandi. Þar
voru fremstir í flokki
Bretar annars vegar og
Sovétmenn hins vegar, en
þátt i baráttunni tóku hinir
svonefndu Frjálsir
Frakkar undir forystu De
Gaulle og fjöldamörg önn-
ur ríki eða einstaklingar og
herdeildir frá þeim. Bar-
átta þessara evrópsku
bandamanna hefði náð tak-
mörkuðum árangri, ef ekki
hafði komið til gifurlegur
stuðningur Bandarikjanna
og síðar bein þátttaka
þeirra í styrjöldinni. Án
þátttöku Bandaríkjamanna
og stuðnings skal ósagt
látið, hver endalokin hefði
verið. Án geysilegra vopna-
og birgðasendinga frá
Bandaríkjunum hefði
sovézki herinn ekki unnið
á herjum nasista á aust-
urvígstöðvunum. Frá
styrjaldar árunum minnast
menn að sjálfsögóu margs.
Hin einstæða hetjudáð
brezku þjóðarinnar á
dimmustu dögum striðsins
verður mörgum sjálfsagt
eftirminnileg og ekki síður
hetjuleg framganga Sovét-
manna. En griðarsáttmáli
þeirra Stalins og Hitlers
sem gerði hinum síóar-
nefndu kleyft aó níðast á
V-Evrópu gleymist heldur
ekki.
Sigur bandamanna yfir
Þýzkalandi Hitlers var
árangur samstarfs margra
ríkja og fáránlegt er, að ein
þeirra þjóða skuli frá
styrjaldarlokum með vax-
andi krafti, hafa haldið
uppi áróðursherferð til
þess að sannfæra fólk um
viða veröld um það, að hún
ein hafi unnið þetta stríð
og engir aðrir.
Dagurinn, sem sigur
vannst á einræðisöflum
nasista í Þýzkalandi mætti
gjarnan verða okkur ís-
lendingum og öðrum lýö-
ræðisþjóðum í Vestur-
Evrópu sterk áminning
um, að lýðræðið á í vök að
verjast á heimsbyggðinni
um þessar mundir.
Einræðisöfl kommúnism-
ans hafa sótt fram í Asiu að
undanförnu og margt
bendir til þess að næst
verði þrýstingur á Norður-
Evrópu margefldur.
Kínversk grafiklist
Myndllst
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
Að Kjarvalsstöðum hefur verið
opnuð sýning á kinverskri grafík-
list og mun þetta liður í menn-
ingarsamskiptum milli Islands og
alþýðulýðveldisins Kína og sett
upp fyrir milligöngu kinverska
sendiráðsins. Þetta er stór og um-
fangsmikil sýning, og mér vitan-
lega hefur ekki áður verið haldin
sýning á kinverskri grafík-list
hérlendis, þótt vafalítið hafi ein
og ein mynd sést á sýningum hér
með öðrum kínverskum list-
munum.
Almennt er það vitað um upp-
runa lit-tréristunnar og tréstung-
unnar, að hún er upprunn-
in i austrinu, en óvíst hvar.
Sennilega hefur hún komið
fljótandi á fjöl langt aftur úr
grárri forneskju, í öllu
falli er fjölin mjög mikilvæg i
þessu efni. Vafalitið hefur þetta
byrjað með þeim hætti, að menn
uppgötvuðu, að þeir gátu hagnýtt
sér á margan nytsaman hátt
möguleikana á að gera eftirþrykk,
en sú uppgötvun er jafngömul
manninum. Þannig eru elstu
minjar mannlegs lifs einmitt
handa- og fótaþrykk, sem varð-
veitzt hafa sem leikur manna i
árdaga og fyrstu merki sjálfsvit-
undar forvera okkar og löngunar
þeirra til tjáningar. Utskornar
tréplötur hafa verið notaðar frá
ómunatíð til þrykkingar á vefnað
og kiæðnað, til stimpilgerðar og í
ýmsum öðrum tilgangi, þar sem
endurtekning hlutarins var nauð-
synleg. Á tiundu öld þrykktu Kín-
verjar bækur, þar sem öll siðan
var skorin út i tréstykki, líkt
hinum svonefndu blokkbókum,
sem búnar voru til í Evrópu fyrir
daga Gutenbergs. Tréristan og
tréstungan eru sem sagt náskyld
prenllistinni. Mynd og ritmál
héldust i hendur öldum saman
sennilega meira en nokkru sinni á
seinni timum nema e.t.v. i ein-
staka viðhafnarútgáfum lista-
fursta, þrykktum i mjög takmörk-
uðu upplagi í samvinnu við nafn-
togaða listamenn i handmennt
sem hugverki. Þannig hafa þessar
fyrstu þrykktu bækur að mörgu
leyti staðið framar seinni tíma
bókagerð, hvað fegurð og látlausa
listræna tjáningu snertir. Það
hefur einnig sina eðlilegu skýr-
ingu, þegar mið er tekið af hinni
nánu samvinnu, sem hefur orðið
að vera á milli lista- og handíðar.
Ef maður vissi ekki betur, gæti
maður álitið, að það væri sami
maðurinn, sem teiknaði og skar
hvort tveggja, myndina og letrið.
Frá uppgötvun prentlistarinnar
gengur ritmálið og myndin hönd í
hönd út til fólksins, og list orðsins
og myndarinnar verða á bylt-
ingarkenndan hátt aðgengilegar
þúsundunum. Það er einmitt hið
nána samband milli handverks og
listar, sem ljær tréristunni og tré-
stungunni töfra sina. Engin
önnur grafísk listgrein krefst I
jafn ríkum mæli, að listamaður-
inn sé með frá upphafi til loka, að
hann þekki sitt handverk og leggi
sig allan fram.
I British Museum í London er
til kinversk bók frá árinu 868,
„Diamond sutra“, sem sögð er
geyma fyrstu dagsettu tréristuna,
sem vitað.er um. Það er þó vitað,
að Japanir stunduðu þessa list-
grein enn fyrr, og að tréristan er
elzt innan grafísku tækninnar.
Þetta fólk hafði aðgang að pappír
löngu áður en við i Vestrinu. Það
var einnig í sambandi við það sem
menn hófu að nota pappir i
Evrópu, að fyrsta tréristan og
næstum samtímis fyrsta kopar-
stungan stungu upp kollinum í
formi spila og helgimynda. Er
óvíst að nokkur önnur grein
myndlistar hafi strax í upphafi
þjónað jafn ólíkum guðum!
Ég þekki þvi miður litið sögu
kinverskrar grafik-listar og veit
því ekki, hvernig hún hefur þró-
ast í gegnum aldirnar, og ég verð
að viðurkenna, að ég er ekki
mikiu fróðari eftir að hafa skoðað
sýninguna að Kjarvalsstöðum, því
að sýningin gefur litla hugmynd
um þróunina, nema ágæt tækni-
brögð séu tekin sem viðmiðun.
Japönsku tréristuna þekkjum við
í Vestrinu ólikt betur og vitum
einnig, að þróun hennar náði há-
marki um aldamótin 1800. Okkur
eru þannig velkunn nöfn líkt og
Utamaro, Hokusai og Hiroshige,
en hins vegar erum við miklu
siður með á nótunum varðandi
kinverska grafik-iist og þekkjum
engin nöfn, þvi miður verð ég að
segja, þvi að ljóst er, að Kinverjar
hafa átt margt ágætra listamanna
í þessari tækni um aldaraðir.
Ég tel hæpið, að það sé óyggj-
andi hægt að fullyrða svo sem
stendur i sýningarskrá, að tré-
stungulistin sé upprunninn með
hinni kínversku þjóð. Aðrar upp-
lýsingar i sýningarskrá segja, að
með þessari sérstöku aðferð sé
Framhald á bls. 28
Skúlptúr á Loftinu
Sigurjón við eitt af verkum sfnum.
ÞAÐ eru jafnan mikil tiðindi
þegar Sigurjón Ölafsson kemur
fram með ný verk, hvað þá er
hann heldur einkasýningu. Mynd-
höggvarar verða að hafa mikinn
tíma og góðar aðstæður til að
vinna að verkum sinum. Ég veit
ekki, hvort almenningur gerir sér
ljósa þá feikna vinnu, er þeir
verða að leggja i verk sín, og þann
mikla tíma, er þeir þurfa til að
koma hugmyndum sínum í það
fast mótað form, að úr verði lista-
verk.
Ekki er það ofmælt, að Sigurjón
Ölafsson sé siungur listamaður,
sem ætíð er að fást við ný og ný
efni, að ekki sé minnst á hinn
frjóa og lifandi anda, er svo sterk-
lega einkennir verk þessa sér-
stæða iistamanns. Það er langt
síðan menn fóru að gera sér það
ljóst, að Sigurjón Ölafsson væri
svo sérstæður listamaður, að hann
ætti fáa sér lika. Hann er svo
gildur snillingur i portrett, að
aðrar þjóðir mega lengi leita
meðal sinna manna til að finna þá
menn, sem standa honum þar á
sporði. A þessari sýningu Sigur-
jóns er aðeins eitt portrett, af
Binna í Gröf, þeim er sævði úr sjó
sextíu þúsund tonn. Þetta eina
portrett er eitt það besta, sem ég
hef séð frá hendi Sigurjóns, og er
þá mikið sagt. Hafa menn gert sér
ljóst, hver fjársjóður kemur til að
erfast af komandi kynslóðum, þar
sem portrett Sigurjóns Ólafs-
sonar eru? Ég er viss um, að hér
er ég að minnast á þann menn-
ingararf frá vorum dögum, sem á
eftir að verða metinn ekki síður
en við metum handrit okkar forn
i dag. Stórt orð Hákot, en sjáum
til.
Það eru fimmtán verk á þeirri
sýningu Sigurjóns Ólafssonar,
sem nú stendur yfir á „Loftinu".
Þeir, sem þar hafa komið, verða
ekki lítið undrandi yfir því, að
hægt skuli vera að sýna skúlptúri
svo litlu húsnæði. En viti menn,
þessi verk Sigurjóns kunna sér-
lega vel við sig á þessum skemmti-
lega stað, og ég er ekki frá því, að
Myndllst
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
margur komist að þeirri niður-
stöðu, eftir að hafa séð þessa sýn-
ingu, að það sé ágætur möguleiki
fyrir að hafa skúlptúr í heimahús-
um, sem flest eru mun stærri en
það húsnæði, sem „Loftið“ hefur
að bjóða. Jafnvel ættu að opnast
augu manna fyrir því, hve mjög
þessi verk Sigurjóns gætu yljað
opin og kuldaleg húsakynni, sem
ekki ná því að verða mannleg með
harðviði einum. Ég held, að
margir gætu dregið ályktanir af
því að sjá þessa sýningu Sigur-
jóns Olafssonar, þar sem hún
blómstrar á „Loftinu“.
Það er að bæta í bakkafullan
lækinn að fara að tönnlast á því
hér, hver snillingur Sigurjón
Ólafsson er. En við skulum aðeins
staldra við nokkur þessara verka.
Sigurjón vinnur i hin ólíkustu
efni og færir það i plastíska
myndbyggingu, sem geislar frá
sér lifi og hugmyndaauðgi hins
trausta og mótaða listamanns.
Hann gerir sér lítið fyrir og setur
tré og eir saman á svo lífrænan
hátt, að það er engu Iikara en að
þessi trébolur hafi vaxið í faðmi
náttúrunnar, með eirinn sem
ávöxt. Hann sker fljúgandi fugla í
hart mahogny, ristir líf i afriska
hnotu, svæsir járn í margslungna
myndbyggingu, og ristir frum-
drög i plast. Það er mikil upplifun
i að kynnast þessum verkum
Sigurjóns Ólafssonar og virðist
vel haldið á vinnustundum, þegar
í ljós kemur, að flest þessi verk
eru unnin á seinustu árum.
Þessi sýning Sigurjóns Ólafs-
sonar er honum til mikils heiðurs
og sama má segja um sýningar-
staðinn. En þetta er önnur sýning
á „Loftinu" og sést hér glöggt
hvað hægt er að gera, þegar vilji
og þroski eru fyrir hendi. „Skóli
er ekki hús, skóli er fólk“ var
nýlega haft eftir vitrum manni
hér i blaðinu.