Morgunblaðið - 11.05.1975, Blaðsíða 10

10
MOR(iUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. MAl 1975
fékk ég, fyrir milligöngu Stefáns
Þorvaróssonar og Hermann
Jónassonar, meó heimsókn Einars
Arnalds, upplýsingar um komu
sjóhers Breta hingaó, aðfararnótt
10. maí 1940. Hernám Breta á
islandi var aö hefjast.
Um iíkt leyti og Stefán
Þorvarðsson hringdi til mín í ann-
aó sinn, en það mun hafa verió
milli klukkan 3 og 4 um nóttina,
Ljósm. Svavar Hjaltesteð
fékk ég aðra upphringingu. Það
var gamall kunningi minn, Guð-
brandur Jónsson rithöfundur,
gáfaður maður á marga lund.
Hann hafði um skeið talið sig til
Alþýðuflokksins, en var kaþólsk-
ur og kunnur að fylgi við Þýzka-
land. Hann spurði mig, hvort ég
vissi hverrar þjóðar herskipin
væru. Ég lét, sem ég hefði ekki
um það neina hugmynd. Kvaðst
hanh þá riiundu fara upp í heilaga
Kristskirkju til að biðjast þar fyr-
ir. En við leið hans til kaþólsku
kirkjunnar i Landakoti lá bústað-
ur þýzka ræðismannsins dr. Ger-
lachs, hvort sem Guðbrandur hef-
ur komið þar við eða ekki, áður en
hann hóf bænahald sitt. ..
Þessa viðburðaríku nótt svaf ég
ekki einn blund. Eg fór strax á
fætur og frétti, að brezkir her-
Hermenn með vélbyssu við
herkastalann í Reykjavík.
Myndin neðst
Þjóðverjar sem Bretar hand-
tóku á hafnarbakkanum 10.
maí.
Myndin á hægri síðu efst
Við Þjöðleikhúsið en þar var
ein helzta birgðastöð brezka
hersins.
Myndin neðst
1. 10. maí 1940: Howard Smith
t.h. fyrsti sendiherra Breta á
Islandi gengur ásamt fylgdar-
mönnum sínum af fundi ríkis-
stjórnarinnar eftir að hafa af-
hent skilríki sín og skýrt
sjónarmið Breta vegna her-
námssins.
Þrjátíu og fimm ár
frá því að Bretar
hernámu Island
Úr Minningum
Stefáns Jóh.
Stefánssonar:
um til dvalar í Reykjavík. En áður
en hann fengi komið þessari tii-
kynningu til réttra aðila, var eitt
herskipanna þegar komið að
hafnargarðinum. Og eftir að
Einar Arnalds hafði árangurs-
laust reynt aö ná símasambandi
við mig, ók hann heim til bústaðar
Hermanns Jónassonar forsætis-
ráðherra og skýrði honum frá því,
hvernig komíð væri. Hermanni
varð það þá eitt að orði: ,,Eru þeir
þá komnir. ,,En á þennann hátt
STEFAN Jóh. Stefánsson var
utanríkisráðherra í ríkisstjórn
landsins, þegar Bretar stigu hér á
land. Frá hernámsdeginum segir
hann í fyrra hindi endurminn-
inga sinna, sem komu út hjá Set-
bergi árið 1 !><«<».
Segir Stefán Jóhann svo frá:
„Að kvöldi hins 9. maí 1940
voru stjórnendur Norræna félags
ins og konur þeirra gestir á heim-
ili mínu. Kg var þá og um nokkurt
skeið bæði fyrr og siðar formaður
Norræna lélagsins á Islandi. Kins
og olt vill við brenna sálu gestirn-
ir nokkuð fiameftir kviildi og
hvöttum við hjónin þá til þess að
sitja sem fastast. Þegar þeir fóru
var komið nokkuð fram á nólt. Kg
fór þá upp í svefnherbergi og
háttaði en kona min og stúlka
okkar tóku til og færðu í lag. Kg
liold að ég hal'i ekki verið sol'nað-
ur. er ég hoyröi flugvéladyn.
Skömmu síðar var hringt i síma
minn. Var það Stefán Þorvarðs-
son, skrifstofust jóri utanríkis-
máladeildar, síðar sondihorra.
Kvað hann herskip og Hugvélar
vora á forð til Koykjavikur, en
okki vissi hann um þjóöorni
|n írra. Bað ég hann að láta mig og
forsætisráöherra vita hið bráð-
asta, or hann l'ongi nánari vit-
ncskju um þessa óbóðnu gosti.
Skiimmu síðar tilkynnti hann
mér, að hér myndu vera brozk
horskíp á l'orð, som eftir hlut-
loysisroglum mætlu ekki dvolja
hér nema takmarkaðan tíma og
væri nauösynlegt aðtilkynnayfir-
manni horskipanna það. Kg játaði
þvi, ori var þoss ongu að siður full
viss að hinir óboðnu gestir myrulu
sjáilir ákvoða sinn dvalartima. Og
okkí get ég neitað því, að heldur
létti mér, er ég heyrði, að hér
væri brezki llotinn á fei'ð, en ekki
horskip Hitlors. Og satl að segja
kom mér þessi heimsókn ekki
alveg óvænt. An þess að ég hefði
l'ongið um hana nokkra vitneskju,
hvað þá heldur tilkynningu, hal'ði
mér eftir hernám Danmerkur og
Noregs ol't til hugar komiö, að
þolta gætí að höndum boriö. Það
var margt, sem benti til þess að
Island gæti ekki til lengdar staðið
utan 'iö stríðsátökin. Þar var um
líf og dauöa að tefla lyrir Breta og
bandamenn þeírra. Island hlaut
aö verða nukilsvert — jafnvel
ómissandi — f'yrir andstæðinga
Hitlers í orrustunni um Atlants-
hafið.
„Eru þeir þá komnir?“
Við komu brezku herskipanna
lil Reykjavíkur var Agnar Kofoed
Hansen, þáverandi iögreglustjóri,
ekki heima, en fulltrúi hans,
Einar Arnalds, núverandi hæsta-
réttardómari, laldi sér skylt aö
hefjast handa og tílkynna stjórn
brezku herskipanna um takmörk-
un á rétti þeirra eftír alþjóöaliig-
Ljósm. Svavar Hjaltesteð