Morgunblaðið - 06.08.1975, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. AGÚST 1975
Portúgal:
Var
byltingin
skrípa-
leikur?
Eftir Jóhönnu Kristjónsdóttur
0 M i* wjiof dftaÍKÍ* *oi Peftmwl
OSECIILO
A«*TA. WIRA
! dí a<.í«> r* >?
Cezeans ie milhnrei de Irnbnlhndores manilestaraa o sea apoio oo MFfl
. VASCO GONQALVES: 4 UÍDADE
E AGORA MAIS CLARA QUE NUNCA>
Presidentc Ja República, o Primeiro-Ministro e 0 ministrc do Trabalho usaram da p.
>uem pode recear cjtie os trabalhadores se organizem sendo os que se opóetn aos trabalhad
s
iandona
Governo
t/tos ao MFA
Constituinte
'tartidos da csquerda
tm da sala
Comelho de Ministros
:Sr£ ".yáyly! NacionaUzadas
íiTtI 1Petroquímica
*»• * ~ l*A t» *
e a Covina
• Ör socitilistas
}á m10 partiapanim
ita reuniðo
V 'Vitmd ittJprretiAetite nmn
Forslða blaðsins O Seculo þegar Goncalves lýsti því yfir að samhug-
ur þjóðarinnar hefði aldrei verið meiri. Daginn áður höfðu sósfal-
istar farið úr stjórninni. Slfkar yfirlýsingar forsætisráðherrans
vöktu mikla gremju meðal alls þorra manna.
Ríkjandi ástand í Portúgal er í
raun svo fáránlegt og óskiljanlegí
að því verður ekki við neitt líkt.
Stærstu flokkar landsins eru á-
hrifalausari en enginn; helztu á-
hrif byltingarinnar nú virðast
vera þau að um allt land er fólk að
missa atvinnu sína. Njósnir á næt-
urþeli, handtökur, símhleranir;
það er ekki jafnmikil frétt í því og
erlend blöð vildu vera láta, þegar
Carvalhlo lýsti því yfir að þrf-
stirnið myndi ef til vill þurfa að
grípa til harkalegra aðgerða.
Þeim hefur verið beitt að undan-
förnu. Straumur manna frá Ang-
óla og Mosambík magnast. Fyrir
þeim flaumi hefur ekki verið gert
ráð í þjóðlffinu, enda hafast flest-
ir þessara flóttamanna við f óhrjá-
legum búðum fyrir utan Lissabon
og þeirra bíður ekkert nema
eymd og volæði því að þeir hafa
fæstir að neinu að hverfa í Portú-
gal.
Fyrirlestrar um
Marx og Lenin í
stað fyrra námsefnis
Ekki vantar digurbarkalegar
yfirlýsingar; nú hefur verið til-
kynnt að Portúgalar eigi til dæm-
is að verða sjálfum sér nægir í
matvælaframleiðslu. Þeir flytja
inn megnið af öllum matvörum og
enn hefur láðst að gera ráðstafan-
ir til að auka framleiðni og fram-
leiðslu. Svo að þar er langt í land.
Eignir einstaklinga og fyrirtæki
hafa verið þjóðnýtt. Þar stjórnar
engin og starfsemi einkennist af
öngþveiti ográðleysi. Starfsfólki
hefur verið sagt að enginn megi
drottna yfir öðrum né gefa fyrir-
skipanir og þess vegna er hver
höndin upp á móti annarri. Sum
■þessara fyrirtækja og verksmiðja
eru komin í þrot. Yfirmönnunum
og sérfræðingum hefur verið sagt
upp, margir eru farnir úr landi.
Þegar erfiðleikar steðja að, út-
reikningar eru skakkir eða vél
bilar, hefur stundum þurft að
sækja dýra sérfræðinga til ann-
arra landa. Skólarnir eru lamaðir.
Kennarar og nemendur mæta
þegar þeim þóknast. Þá flytja
kennarar gjarnan fyrirlestra um
Marx og Lenin. Það er fróðleikur
út af fyrir sig, en kannski þyrfti
að hafa fleira með. „Sá fræðilegi
möguleiki er nú fyrir hendi að
læknir geti útskrifast, sem aldrei
hefur lesið bækur um læknis-
fræði, hvað þá heldur búið um
sár. Aftur á móti gæti hann þulið
Marx aftur á bak.“ Þetta segir
mér stuðninsmaður miðdemó-
krata og ég er ekki fær um að
dæma hvort hann tekur of djúpt í
árinni.
Að deila öllu með
náunga sínum —
það er lóðið
Verðbólgan hefur magnazt og
er nú um 30%. Vegna þess hve
kaup hefur hækkað hefur verð á
nauðsynjavörum rokið upp úr
öllu valdi. „Við eigum það í vænd-
um þegar kemur fram á haustið
að fólk fari beinlínis að líða skort
í stórum stfl, vegna þess að menn
hafa ekki efni á að kaupa sér mat.
Þó mega þeir þakka fyrir sem
hafa vinnu. En með áframhald-
andi samdrætti mun þeim fjölga
gífurlega, sem ekkert hafa sér til
framfæris og er þá nokkuð annað
en voðinn vís?“ Þetta sögðu marg-
ir í mín eyru og höfðu þungar
áhyggjur af eins og eðlilegt er.
Einn fullorðinn maður, sem ég
hitti úti I Estoril sagðist hafa búið
þar í tuttugu ár í þriggja her-
bergja íbúð. Þau hjón væru svo
vel sett að þau eiga ísskáp. Nú er
ekki nóg með að tvær fjölskyldur
séu fluttar inn til þeirra að skip-
un MFA, „af því að nú eiga allir
að eiga allt saman“, heldur hafa
fjölskyldur f næsta nágrenni
einnig afnot af ísskápnum hjón-
anna. „Og ef ísskápurinn okkar
bilar. Hvað geri ég þá, sagði ég við
hermennina, sem báru mér þessi
boð. Eiga nágrannar mínir að
taka þátt í að greiða viðgerðina.
En hvað heldurðu að svarið hafi
verið. Þú ert auðvald. Þú átt ís-
skáp og átt að deila honum með
nágrönnum þínum, án þess að
krefjast neins á móti.“ Svo fórn-
aði hann þreytulega höndunum
og sagði: „Ég vildi óska þess svo
innilega að einhver málalok
fengjust. Allt er betra en þetta
ástand. öryggisleysi og hræðsla.
Hver njósnar um annan. Hafi ein-
hver átt þér grátt að gjalda fyrir
tuttugu árum, þarf hann ekki
annað en gera réttum aðilum við-
vart og segja að hann viti að þú
sért fasisti eða endurskoðunar-
sinni. Þá ertu handtekinn og fjöl-
skylda þín fréttir ekki af þér vik-
um og kannski mánuðum saman.
Kannski verðurðu skotinn. Allt
sem kæmi f staðinn fyrir það sem
nú er væri þó bærilegra. Þó svo
það væri fullkomið og ódulbúið
einræði. Ég er orðinri svo gamall
að ég þoli ekki lengur að óttast
hvert kvöld hvað morgundagur-
inn ber f skauti sinu.“
Ferðamenn sjást ekki.
Það eykur
efnahagsvandann enn
Undanfarin ár hefur Portúgal
lagt á það mikið kapp að byggja
upp ferðamannaaðstöðu og hefur
orðið prýðilega ágengt. Þangað
hafa flykkzt 'Bandarfkjamenn og
Frakkar, Þjóðverjar og Hollend-
ingar f stórum stíl, enda þótt ná-
grannalandið Spánn standi þar
enn miklu framar. Aðstaða fyrir
ferðamenn er víða mjög góð og
þjónusta og framkoma við ferða-
menn er ijúf og þekkileg án þess
að vera ærslafull eða smeðjuleg.
Nú standa hótelin auð, ferða-
mennirnir þora ekki að koma til
landsins vegna hins ótrygga á-
stands. Það er í sjálfu sér eðlilegt,
enda þótt segja megi að venjuleg-
ur ferðamaður sem aðeins ætlar
sér að fá sól í kroppinn og vfn að
dreypa á, ætti ekki að finna ýkja-
mikið fyrir ólgunni. Stærsta hótel
í Portúgal er Estoril Sol í Cascais.
Þar er allt að fá sem hugurinn
girnist, sundlaug, strönd, sauna
böð, diskótek, bari og herlegan
mat og spilavíti í næsta nágrenni,
svo að eitthvað sé talið. Þetta hót-
el rúmar rösklega tólf hundruð
manns sé það fullsetið. Þegar ég
dvaldist á þessum göfuga stað nú
á dögunum munu gestir hafa ver-
ið innan við fimmtíu og þjónar og
starfslið tvímælalaust í meiri-
hluta. Enda var það svo að maður
hafði varla undan að borða vegna
þess hve þjónarnir voru áfjáðir í
að fá að gera eins og eitt handtak
öðru hverju. Þó var þetta um aðal-
ferðamannatfmann. Sömu sögu er
að segja af öðrum gistihúsum. Ég
hitti bandarfskan prófessor f sögu
í þinghúsinu, þar sem hann var
líka að hlusta og horfa á eins og
ég. Hann bjó á hóteli úti í Estoril
semalla jafna er fullsetið og meira
en það á þessum tfma árs, nú var
þar að slangra einn og einn ferða-
maður. Hann sagði, mér að hann
hefði ætlað að skrifa greinar frá
Portúgal fyrir tímarit f Banda-
rfkjunum. En hann sagðist hafa
gefið það algerlega upp á bátinn.
I fyrsta lagi breyttust málin frá
degi til dags, og stundum oft á
dag. I öðru lagi vissi hann ekki
hverju hann ætti að trúa, sögur
um framferði kommúnista væru
stundum svo furðulegar, að það
lægi við borð hann héldi þetta
væri uppspuni. Og í þriðja lagi
virtist sér afar erfitt að afla áreið-
anlegra fregna af þvf sem gerðist,
þar vísaði alltaf hver á annan og
enginn vildi í raun og veru taka
ábyrgð á neinu.
Var byltingin
skrípaleikur?
Einn sólardaginn ákvað ég að
bregða mér f sightseeing til Ses-
imbra og Setúbal, þá ferð fara
allir ferðamenn rétt eins og sjálf-
sagt þykir að þeysa með útlend-
inga til Hveragerðis og Gullfoss
hér. Með mér f ferðinni var leið-
sögukonan Maria og bílstjórinn.
Önnur sæti voru auð. „Við förum
samt“ sagði María snaggaraleg
miðaldra kona, með háskólagráðu
í ensku og frönsku. Hún hreytti
út úr sér: „Ég fæ kaupið mitt
mánaðarlega, svo að þetta skiptir
engu. Við skulum bara láta þá
háu herra finna fyrir þvf sem þeir
hafa sjálfir komið af stað. Þeir
eru búnir að þjóðnýta þ.etta fyrir-
tæki eins og annað og þeir hræða
alla í burtu.“ Hún hafði tekið með
sér blaðið O Seculo og grýtti því
illskulega frá sér, þegar hún hafði
litið á forsíðuna. Þar var Goncalv-
es að lýsa því yfir eina ferðina
enn, að eining þjóðarinnar hefði
aldrei verið meiri. „Ætli það séu
ekki fleiri en ég sem álíta þennan
mann annað hvort blindan og
heyrnarlausan eða vitskertan,“
sagði hún. „Hver getur treyst
svona manni? Liðleskju og komm-
únista sem reynir að slá ryki í
augu fólks og virðist ekki takast
að blekkja neinn nema sjálfan sig
og kannski Gomes, þann nytsama
sakleysingja?“
Hún sagðist ekki vita hvernig
þetta myndi enda. Það er raunar
ekki von. Hver skyldi geta sagt
um það. En sama máli gegndi með
hana og alla aðra sem ég ræddi
við að hræðslan við einræði
kommúnista sem kynni að vera f
vændum, var afar sterk. „Ég
hefði svarið fyrir það 25. apríl í
fyrra, að málin tækju þessa
stefnu. Þá voru allir svo glaðir og
hamingjusamir og allir virtust
trúa því að nú fengi lýðræði að
ríkja f Portúgal og við gætum
orðið frjálsar manneskjur. Og
hvernig má það vera að slfk þróun
hefur orðið á svona stuttum tíma
án þess að skynsamir stjórnmála-
menn hafi nokkuð fengið að gert.
Er þetta þá skipulagt erlendis frá,
eða hvað? Var byltingin okkar
bara skrípaleikur til að koma síð-
an á því einræði sem öllu er verra
og hver heilvita maður f Portúgal
óttast meira en allt annað, sovézk-
um kommúnisma?“ h.k.
Sagt er að ágreiningur sé innan hersins. Iðulega hefur komið fyrir á útifundum PCP
(kommúnista) að einkennisbúnir hermenn hafa mætt á fundina og látið f ljós háværa
samstöðu með kommúnistum. Þessir hermenn voru friðsamir f meira lagi og sátu á krá
og sungu og spiluðu.
Við þinghúsið f Lissabon.