Morgunblaðið - 23.10.1975, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. OKTÖBER 1975
Menntamálaráðherra:
Þrír fjórðu haustlána nú þegar
- eftírstöðvar um áramót
HÖRÐ hrfð var gerð að mennta-
málaráðherra, Vilhjálmi Hjálm-
arssyni, á Alþingi f gær vegna
haustlána til námsfólks, sem sum-
ir þingmenn töldu nú skert um
50%, samanber frásögn af um-
ræðum á öðrum stað hér á
sfðunni. Ráðherrann svaraði f
ræðu þeirri, sem fer orðrétt hér á
eftir.:
1400 millióna títlán —
vextir 3 m. kr., afb.
12. nt. kr.
Sjálfsagt er að svara máli þeirra
háttvirtu þingmanna, sem nú
hafa kvatt sér hljóðs utan dag-
skrár hér og nú, eftir þvi sem við
verður komið, enda er hér um að
ræða mál, sem miklu varðar að
leyst verði á viðunandi hátt.
Öflun fjár lánasjóðs fslenskra
námsmanna er orðin æði stór
þáttur í gerð fjárlaganna. A fjár-
lögum þessa árs er framlag til
sjóðsins 680 millj. kr. og 100
millj. kr. lántökuheimild. t fjár-
lagafrumvarpi nú 807 m. kr. og
100 m. kr. lántökuheimiid, en
námsmenn telja, að tvöfalda þurfi
framlagið hið minnsta. Hér er við
ærinn vanda að fást, annars vegar
þarfir námsmanna, hins vegar
fjáröflunarvandann, hvort
tveggja örðugra en fyrr vegna
vaxandi verðbólgu — og minnk-
andi þjóðartekna.
Það má því eðlilegt kallast, að
vakið sé máls á þessum viðfangs-
efnum utan dagskrár á Alþingi.
Fyrst vil ég víkja að þeim þætti,
sem varðar afgreiðslu fjárlaga
fyrir næsta ár. I frumvarpinu er
fjárveiting til lánasjóðsins sett
röskar 800 milij. kr. eins og fyrr
segir.
Við gerð þessa fjárlagafrum-
varps gætti mjög viðleitni til að-
halds almennt. Varðandi þennan
lið var sérstaklega haft í huga, að
löggjöf og þar með tilhögun lán-
veitinga hefir verið og er í endur-
skoðun og stefnt er að því að
koma á breytingu á fyrri hluta
þessa þings.
Einn meginþáttur lagabreyting-
anna yrði varðandi endurgreiðslu
lánanna. Svo fráleitar eru þessar
reglur nú, að sjóðnum, sem þegar
hefur fengið um 1400 m.kr. fram-
lög úr ríkissjóði og lánað ámóta
upphæð, eru einungis áætlaðar
tekjur af vöxtum 3 m.kr. og í
innhcimtar afborganir 12 m. kr. f
fjárlögum 1975. Og 1 fjárlaga-
frumvarpi 1976 eru þessar upp-
hæðir samtals áætlaðar um 18
m.kr.
Mönnum varð fljótt ljóst að hér
var þörf áendurskoðun. Kom það
m.a. f ljós við afgr. fjárlaga 1971.
Nefnd var skipuð og frumvarp
samið, en það hlaut ekki af-
greiðslu. Sl. vetur var svo málið
tekið upp að nýju og eins og ég
sagði áðan þá er stefnt að því að
afgreiða það á Alþingi fyrir ára-
mót.
Allir eru sammála um, að hér sé
breytinga þörf og hafa námsmenn
sýnt fullan skilning á þessu atriði
sbr. nýlega gerðar ályktanir á
fundum þeirra og afstöðu þeirra
áður.
Nú er ég ekki að gera því skóna,
að fyrirhugaðar lagabreytingar
minnki fjárþörf lánasjóðsins
þegar á næsta ári. En verðtrygg-
ing og breytt tilhögun á endur-
greiðslum myndi treysta stöðu
sjóðsins til frambúðar. Bæði með
auknum tekjum og svo með því að
draga úr eftirspurn eftir lánsfé
frá því sem nú er, þegar í raun er
um að ræða beina styrki að mjög
verulegu leyti. Með þá þróun
framundan yrði áreiðanlega auð-
veldara að brúa bilið, komast yfir
erfiðustu árin með háum fjárveit-
ingum í fá ár eða e.t.v. lánsfjáröfl-
un að hluta. Þetta verður allt
skoðað vandlega við meðferð fjár-
lagafrumvarpsins næstu vikur
Utan dagskrár á Alþingi:
Harðar umræður um
haustlán námsmanna
Ólafur R. Grímsson (SFV)
kvaddi sér hljóðs utan dagskrár f
neðri deild Alþingis í gær. Hann
sagðist vilja vekja athygli á kjara-
skerðingu, sem ríkisstjórninn
hefði beitt eina fjölmennustu
vinnustétt í landinu, fólk i fram-
haldsnámi. Haustlán til náms-
manna, erlendis og hérlendis,
væru skert um 50%, ef miðað
væri við raungildi peninga nú og
umframþörf, þ.e. nauðsynlegan
lánslífeyri til viðbótar meðaltekj-
um viðkomenda. Hér væri í senn
um að ræða brot á lögum um
lánasjóð námsmanna og siðferði-
lega skyldu stjórnvalda í þessum
efni, sem væri að tryggja jafnrétti
til náms, burtséð frá efnahag
námsmanna. Hér væri og gengið
þvert á yfirlýsingar Alþingis og
stjórnvalda i þessu efni.
Ilann vakti og sérstaka athygli
á samstöðu launþegasamtaka í
landinu með eðlilegum kröfum
námsmanna til námslána, er
tryggðu þeim nauðsynlegan lif-
eyri til nauðþurfta.
Gylfi Þ. Glslason (A) sagði að
fulltrúar námsmanna i stjórn
lánasjóðs, sem nú hefðu sagt af
sér, hefðu beðið sig fyrir túlkun á
sjónarmiðum þeirra á Alþingi,
þar eð hann hefði verið mennta-
málaráðherra i samstjórn Alþýðu-
og Sjálfstæðisflokks, sem sett
ucíui lOgin um lánasjóðinn og
markað stefnu stjórnvalda í þeim
efnum. Tilgangur laganna hefði
verið sá að mæta í áföngum um-
framþörf lánsmanna (þ,e. láns-
fjármagn umfram tekjur), þann-
ig, að umframþörfinni yrði mætt
að fullu á tilteknum árafjölda,
sem nú væri liðinn. Lánasjóður-
inn hefði mætt 43<K |)ss5arar um-
framþarfar skólaárið 1967—68,
48,5% 1968—69, 52.2% ’69—’70,
62.9% '70—71, 77.4% '71—72,
77.8% 72—73, 82.7% 73—74 og
83% áyfirstandandi skólaári.
Hann sagði haustlán nú, miðað
við raungildi peninga og frestun á
greiðslu hluta þeirra, fela í sér
50% skerðingu. Hér væri um
gróft brot að ræða á fyrri yfir-
lýsingum, sem allir stjórnmála-
flokkar hefðu staðið að. Haustlán
nú svöruðu aðeins til 40% um-
framþarfar. Varaði hann stjórn-
völd við afleiðingum slíks hátta-
lags í garð þess fólks, sem legði á
sig margra ára nám í þágu þjóðfé-
lagsins. Annað mál væri þó lána-
reglur um vexti og endurgr. slíkra
lána væru endurskoðaðar.
Svava Jakobsdóttir (K) talaði
mjög á sama veg og Ölafur
Ragnar og Gylfi Þ. Sagði hún út-
lánaþörf lánasjóðsins á næsta ári
vera um 1700 m. kr. en á fjárlög-
um væri aðeins gert ráð fyrir 807
m. kr. Hundruð námsmanna
hefðu haldið til náms erlendis,
sumir með maka og börn, í þeirri
trú, að lánafyrirkomulag yrði
óbreytt. Minni sumartekjur en áð-
ur, til viðbótar brigðum stjórn-
valda nú, færðu þessu námsfólki
ærinn vanda, og þýddi námslok
hjá sumu þeirra, ef ékki yrði
jiiaiicga ui uguiu viu urn uroætur.
45% vantaði upp á, að haustlán
væru með þeim hætti, sem náms-
fólk hefði treyst á. 130 m. kr.
vantaði til að haustlán sam-
svöruðu því, sem við hefði verið
búizt.
Ellert B. Schram (S) sagði
SVÍpUó viðhorf hafa komið upp
1971, þegar stjórnvöld (vinstri
Oi»r«- „ -
-rRa^nar
Grfmssun.
Svava
Jakobsdóttir
Ellert
B. Schram.
stjórnin) hefðu ekki treyst sér til
að mæta lánsfjáráætlun stjórnar
lánasjóðsins. Hann hefði þá borið
fram fyrirspurn á Alþingi, þar
sem viðhorf námsfólks hefðu ver-
ið túlkuð. Hann væri í grund-
vallaratriðum sömu skoðunar nú
og þá. Námsaðstöðu mætti ekki
skerða eða námslán, a.m.k. um-
fram almenna kjaraskerðingu i
landinu.
Ellert sagði, að endurskoðun á
lögum og lánareglum sjóðsins
stæði nú yfir. Kæmi þar til greina
verðtrygging og breyttar endur-
greiðslureglur. Sagði hann að út-
lán sjóðsins á komandi ári væru
áætluð 1700 m. kr. f 2.500 m. kr.,
en samanlagðar endurgreiðslur
og vextir væru aðeins áætlaðar 18
m. kr. Örari og raunhæfari endur-
greiðslur myndu efla sjóðinn til
að mæta lánfjárþörf þeirra, er nú
væru við nám eða í næstu framtíð,
og raunar forsenda vaxandi lána-
getu hans. Samkvæmt núverandi
lánareglum væru námslán vaxta-
laus meðan á námi stæði og vextir
aðeins 5% frá námslokum. End-
urgreiðslur hæfust ekki fyrr en 5
árum eftir. nám. Þessar reglur
þyrfti að endurskoða og um það
væru allir sammála.
Mitt mat er, sagði Ellert, að
námsaðstöðu megi ekki
pvert á móti þarf að efla hana. Og
námslán þurfa að ná til námsfólks
i fleiri skólum en nú er ef jafna á
námsaðstöðu f raun. Umframþörf
þarf að mæta að öllu leyti. Ég
vona að að því verði stefnt i þelrri
nefnd, sem endurskoðar nú lög og
lánareglur lánasjóðsins og ég á
sæti í. En ég ítreka.
óhjákvæmilegt er *A endurskoö’
junraw endurgreiðslureglur,
„.na upp verðtryggingu lánanna,
að ákveðnu marki, og miða skil á
lánum við þær tekjur og aðstöðu,
sem viðkomendur hafa, eftir að
þeir koma til starfs í þjóð-
félaginu, þannig að fjármagn
sjóðsins skili sér örar og eðlilegar
til þeirra, sem hverju sinni eru
við nám og í lausfjárþörf. Ella rís
sjóðurinn ekki undir tilgangi sin-
Vilhjálmur Hjálmarsson.
menntamálaráðherra
svo sem raunar hefur verið venja
á undanförnum árum.
Haustlán til
námsmanna.
Rétt er til samanburðar að rifja
upp hvernig afgreiðslu þeirra
hefir verið háttað að undanförnu.
Árið 1971 fór afgr. fram 1 okt.—
nóv. mánuðum. 1972 í nóv, 1973
sfðast f sept. og sl. ár I nóv. Nú
hefst afgr. upp úr miðjum okt. og
fer sjóðstjórnin langt með að af-
greiða frá sér I þessari viku. —
Dráttur á afgr. nú er því ekki
óvenjulegur þótt hann sé óæski-
legur.
Hér er rétt að geta þess að
stjórn lánasjóðsins hefur unnið
að því m.a. með samtölum við
fjármálaráðuneytið að koma fast-
ari tímasetningu á umsóknir og
afgreiðslur og þar með greiðslur
úr ríkissjóði. Mundi það verða til
ótvíræðs hagræðis fyrir alla aðila,
lántakendur, sjóðstjórn og ríkis-
sjóð.
Varðandi fjárhæðina er svo
þess að geta, að tryggt er nokkurn
veginn nægilegt fjármagn miðað
við venju, þó þannig að hluti
haustlána kemur til útborgunar
strax en hluti i byrjun næsta árs.
Út af ummælum hv. 3. þm. vil ég
benda á að siðari lánsúthl. fer
venjul. fram í febr.—marz, svo
þær eftirst. haustl. sem ráðgert er
að greiða í ársbyrjun kemur til
nota á siðari hluta þess tímabils
sem haustlánunum er ætlað að
brúa. Það sem veldur þrengri
stöðu nú en áður er allt i senn,
verðbólguhraðinn, meiri fjölgun
umsókna en gert var ráð fyrir og
þröng staða hjá ríkissjóði og lána-
stofnunum.
Nánar tilgreint þá er afgreiðsla
haustlána venjulega byggð á að
reiknaður er framfærslukostn-
aður í 7 mánuði af 12 og tekjur
námsmanns dregnar frá. Haust-
lán nú afgreidd fyrir áramót geta
aðeins numið 5,25/12 í stað 7/12
áður en 1,75/12 yrðu þá greiddir
strax eftir áramót.
Meðaltals lánsfjárhæð nú þegar
er liðl. 60 þús. innanlands og tæp-
lega 120 þús til námsmanna er-
lendis. — En greiðsla á ‘4 hluta
kæmi þá í ársbyrjun.
Hér er sem sagt um að ræða
seinkun á ú*bo-g”n á hiuta af
naustlánunum. Hver verður end-
anlegur fjárhlutur lánasjóðsins á
nýbyrjuðu skólaári ræðst ekki að
fullu fyrr en við afgreiðslu fjár-
laga eins og kunnugt er.
Varðandi fjárveitingar til lána-
sjóðsins á fjárlögum 197f; -
ferð þeirra vf " - ogmeð-
eftirf„. eg þvi rifja upp
.. .arandi til upplýsingar.
Veitt fé er 680 millj. kr. og 100
m.kr. lántökuheimild svo sem
áður greinir.
Allmargar fjárveitingar á fjár-
lögum þessa árs hafa verið
Iækkaðar — skornar niður —
vegna fyrirsjáanlegs hallarekst-
urs ríkissjóðs. Fjárveiting til
lánasjóðsins hefur ekki sætt
þeirri meðferð heldur er hún
greidd að fullu.
Ákveðið var að greiða lána-
sjóðnum 40 m.kr. til viðbótar
vegna gengisbreytinga á árinu,
Rikisstjórnin tryggði lánasjóðn-
um full not af 100 m. kr. lántöku-
heimildinni.
Ríkisstjórnin hefir heitið á
fyrsta mánuðí næsta árs 100 m.
kr. greiðslu af framlagi þess árs
til þess að bæta upp haustlánin en
úthlutun síðari hluta vetrar hefir
jafnan farið fram á 2. og 3. mán.
ársins.
Rétt er að þetta komi fram, því
að á sama tíma hafa margir aðrir
er greiðslu fá úr ríkissjóði orðið
að búa við skertar fjárveitingar i
samræmi við heimildarákvæði i
lögum.
Úthlutun haustlána á þessum
grundvelli er þegar i gangi, sem
fyrr segir. Hver heildarlánin
verða á þessu skólaári kemur svo
fyrst í ljós eftir afgreiðslu fjár-
laganna eins og ég sagði áðan.
Vegna ummæla hv. 3 landskj.
vil ég láta það koma fram, að ég
tel afskipti menntamálaráðu-
neytisins af málum lánasjóðsins
nú i haust hafa verið með ósköp
venjulegum hætti. Leitað var
samþykkis fyrir 100 m.kr. lán-
tökunni i ríkisstjórn sem af-
greiddi málið samdægurs á ríkis-
stjórnarfundi. Lánastofnunum
var siðan skrifað bréf, svo sem
venja er, en stjórn iánasjóðsins
tekur sjálf lánin. Aðeins 50 m.kr.
fengust á þennan hátt. Gekk þá
fjármálaráðherra í það að tryggja
afganginn og hét jafnframt 100
m.kr. flýtigreiðslu. eftir áramótin
eins og áður sagði.
Þetta tók allt sinn tíma, eins og
við vill brenna en fé liggur ekki á
lausu hjá rikissjóði eða lánastofn-
unum um þessar mundir, þvi
miður.
Samstarf námsmanna
og stjórnvalda
I þessu sambandi er einnig rétt
að það komi fram að fulltrúar
námsmanna sögðu sig úr stjórn
lánasjóðsins, þegar róðurinn
þyngdist, en fulltrúar kjarabar-
áttunefndar hafa einu sinni
komið á minn fund í haust að
ræða þessi mál. — Þykir mér það
lítið í hlutfalli við þau fundahöld
námsmanna, sem fram hafa farið
á sama tima — og miðað við allar
aðstæður.
Ég vil að lokum segja þetta: Það
er fjarri mér að gera lítið úr erfið-
leikum islenskra námsmanna. Ég
hef nokkuð kynnzt högum þeirra í
gegnum aðstöðu eigin barna og
annarra skyldmenna í langskóla-
námi.
En ekki gagnar heldur að líta
fram hjá þeim örðugleikum, sem
nú eru á öflun fjármagns, þegar
saman fer hallarekstur hjá ríkis-
sjóði og stórfelld skuldasöfnun er-
lendis.
Við skulum þvi sameinast um
að leita lausnar á vandanum, bæði
óhjákvæmilegri fjáröflun til
starfsemi lánasjóðsins á yfir-
standandi skólaári og svo að koma
fram þeim lagabreytingum er
tryggi stöðu lánasjóðsins til fram-
búðar. Það er jafnan hollt að ræða
vandamálin. Fyrirspurnartimi
utan dagskrár á Alþingi gefur
takmarkaða möguleika til að
brjóta mál til mergjar þótt þar sé
unnt að vekja á þeim athygli og
veita upplýsingar.— Fyrirspurnir
hér eru að nokkru fram komnar
að beiðni námsmanna.
En hér þarf meira til svo að
eðlilegt samstarf haldist með
námsm Qg StjGrrivoidum. Mér
lizt vel á þá hugmynd, sem full-
trúar námsmanna hreyfðu í gær
að koma á opnum fundi um þessi
mál með námsmönnum oe h~'
ráðherrum, sem j ” "í**
. t _ einkum hljota
um pa'^ fjatta Vitanlega þarf
svo einnig að ræða málin nánar i
þrengri hópum. Mestu varðar,
þegar tveir eða fleiri — hér fjár-
veitingavaldið og námsmenn —
standa andspænis stóru vanda-
máli að þá glími þeir við það i
sameiningu — og skiptist á upp-
lýsingum og skoðunum.
Ljóst er af síðustu fréttum um
ríkisbúskap, gjaldeyrisstöðu og
ástand fiskistofna, að ekki er
bjart framundan i efnahags-
málum Islendinga. Eru því litlar
líkur til að hver og einn fái óskir
sinar uppfylltar til fulls. En leita
ber allra leiða til að finna við-
unandi lausn I hverjum vanda.