Morgunblaðið - 23.10.1975, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. OKTÖBER 1975
Þá eru stjómmálamemiimir í essimi sínu,
þegar moldin rýkur í logninu — eða?
Herbert Guðmundsson, ritstjón:
— Ármannsfellsmálið og raunveruleikinn að baki þess
Það er eins og óskráð lögmál, að
með dvinandi degi færist fjör f
andlega skemmtun alvöruþjóðfé-
lagsins hér á Isiandi. Vafalaust
eru það engin undur, fremur eðli-
legur hlutur, því hvað er nærtæk-
ara við okkar aðstæður, sem
binda menn lengst af árinu við
andlega fimleika fremur en lík-
amlega. Og sem betur fer er okk-
ur ekki alveg fyrirmunað að
gamna okkur þennan drunga-
lega árstíma, þótt alvaran sé
yfirleitt einn allsherjar kökkur
af vandamálum. Því er þó
ekki að neita, að gamnmin,
hin aldlega skammdegis-gam-
ansemi, tekur stundum á sig
einkennilegustu myndir.
Hún á það til, að verða æði kald-
hæðin, jafnvel að krympla angur-
værðina, sem við höfum keppst
við að breiða yfir hin viðteknu
þjóðfélagsvandamál hér á þessu
fámenna eylandi. Þetta hefur þó
næstum aldrei skipt máli, nema
eitt augnablik. Því ættum við Ifka
að vera að trufla sjálf okkur með
alvöru-alvöru?
TfVOLÍ 75
Já, því skyldi ég vera að setja
fingur í þá dæmalaust miklu
ánægju sem stjórnmálamenn upp
til hópa og fjölmiðlar hafa nú
fært okkur á silfurdiski með hinu
stórmerka Ármannsfellsmáli, sem
jafnvel ungbörn hljóta að njóta
með móðurmjólkinni?
Ég get ekki að því gert, en mér
finnst þetta aðalnúmer ,í hinu
andlega, íslenska Tívolíi hausts-
ins 75 of kaldhæðið til þess að láta
mér nægja að brosa. Ármanns-
fellsmálið er eitt af þessum allt of
augljósu dæmum um það, hvernig
við veltum okkur upp úr eigin
afglöpum, hlöðum ánægð og gleið-
brosandi ofan á yfirþyrmandi
þjóðfélagsvandámál án þess að
gera okkur grein fyrir því. Mér
finnst við vera farin að gera full
lítið úr okkur.
NÚMERIÐ
Það fer enginn f grafgötur um
það að númerið þessa stundina er
Ármannsfellsmálið. Jú, allir vita,
að byggingarfyrirtækið Ármanns-
fell hf. gaf 1 milljón króna í bygg-
ingarsjóð Sjálfstæðisflokksins
jafnframt, að sama fyrirtæki var
nokkru síðar úthlutað byggingar-
svæði í höfuðborginni með all-
nokkuð sérstæðum hætti á tímum
tilfinnanlegs lóðaskorts og að út-
hlutunin byggðist á vilja
kjörinna fulltrúa Sjálfstæðis-
flokksins f borgarstjórn. Tengsl-
in milli þessara atvika eru
Sjálfstæðisflokkurinn og
trúnaðarmenn hans, þó
alveg sér f lagi einn þeirra,
sem í senn er fjáraflamaður
fyrir Sjálfstæðishúsið og
kjörinn borgarfulltrúi af lista
flokksins. Þessi persóna hafði ein-
mitt forgöngu á báðum vængjum
málsins, en það hefur síðan verið
notað til þess að byggja á ásakanir
um mútur. Málið er meira að
segja komið til sakadómsrann-
sóknar.
Moldrokið í kring um þetta mál
er orðið geysilegt, bæði á sam-
kundum og í fjölmiðlum. Aðalbar-
daginn stendur um almenningsá-
litið og margvísleg meðul eru not-
uð. Ekki er unnt að kasta tölu á þá
krafta, sem lagðir hafa verið í að
sanna eða aísanna fullyrðingar
eða grunsemdir, beinar og óbein-
ar — eða í „skýringar“ í fjölmiðl-
um, svo að ekki sé minnst á mála-
tilbúnað, sem tengist þessu öllu
saman, eins og tillögugerð um
aðra meðferð lóðaúthlutuna en
gilt hefur.
_ .1. þýssu rpálj_ hefur sannar^ega.
ekkert verið sparað í sókn og vörn
eða fréttaflutnigi.
GÚMMlGÆSIN
Enda þótt ég geri út af fyrir sig
ekki lítið úr hugsanlegri alvöru
máls af þessu tagi, hef ég ekki
getað varist brosi yfir öllu mold-
rokinu. Á sama tíma og stjórn-
málamenn og fjölmiðlar hafa að
því er virðist ómældan tima og
nægt fjármagn til þess að blása og
frýsa út af hugsanlegu misferli
varðandi úthlutun tiltölulega lít-
ils byggingarsvæðis í höfuðborg-
inni, hefur enginn, alls enginn,
nokkurn áhuga á að berja í þann
svakalega brest, sem er raunveru-
leg orsök þess, að þetta mál gat
yfirleitt orðið til. Það er engri
hugsun, hvað þá athöfn gaukað að
úrbótum í því efni. Það er með
öðrum orðum aukaatriði í öllum
þessum bægslagangi, að lóða-
skortur hefur verið og er ein
helsta meinsemdin í húsnæðis- og
byggingarmálum á höfuðborgar-
svæðinu.
Auðvitað er það ekki broslegt,
að þessi vandi skuli vera sá sem
hann er, né heldur að þessum
höfuðvanda skuli enginn gaumur
gefinn, nema til þeíss að sýnast
endrum og eins. Samt get ég bros-
að að þeim mönnum, sem leyfa
sér þann munað, að sýna þjóðinni
áhuga sinn á vandamálum hennar
-með slíkum gervitilburðum og
raun ber vitni. Þeir virðast kom-
ast í reglulega feitt, þegar
gúmmígæs er I færi, þótt hvorki
hún né moldrokið af slíku
skyttiríi hafi aðra þýðingu en
þá, sem veitir stundarfró frá
alvöru lífsins. Þetta er eins
og hvert annað fyllirf. Þegar
risið er upp á ný, stendur ekki
annað eftir en timburmennirnir
— eða tómleikinn, eftir allt gam-
anið. Vandinn hefur þó á sama
tíma fremur stækkað en hitt.
1 mínum huga er þetta Ár-
mannsfellsmál einfaldlega dæmi-
gert um framtakssemi stjórn-
málamanna og einnig fjölmiðla í
aðalatriðum. Þannig er opinber,
íslensk stjórnkænska og þannig
er aðhaldið oftast nær: Moldin
rýkur í logninu. Á meðan höfuð-
vandamál þjöðfélagsins eru látin
danka, jafnvel í áratugi, sóa menn
tíma sínum og kröftum í ómerki-
legan byssuleik, smáskítlegt karp
um afleiðingarnar af því, að burð-
arviðir þjóðarskútunnar hafa fún-
að í umhirðuleysi. Það er af
nægu að taka til þess að styðja
þetta álit, ekki aðeins á sviði
húsnæðis- og byggingarmála,
það má eins nefna vinnulög-
gjöfina, Verðlagsmálin, sjálfa
stjórnarskrána, hvað þá
annað. I öllum þessum höfuð-
þáttum og mörgum fleiri finnst
ekki sú hugsun eða það vit, sem
menn eru jafnan reiðubúnir að
fórna, þegar einhverjum verður
fótaskortur á hálfgerðum vegin-
um — eða jafnvel einhverjum
sýnist svo vera.
BAK VIÐ LEIKTJÖLDIN
Svo ég snúi mér beint að mál-
inu, sem þessa stundina er aðal-
skemmtiatriðið, Ármannsfells-
málinu, er skammt að leita orsak-
ar fyrir þvf, að það varð til, eins
og ég hef áður getið. Það er sú
raunalega staðreynd, að Reykja-
vikurborg og önnur sveitarfélög
á höfuðborgarsvæðinu fullnægja
engan veginn eftirspurn eftir
byggingarlóðum undir íbúðarhús-
næði. Þessi staðreynd segir
margt. I fyrsta lagi að fram-
kvæmdavaldið í húsnæðis- og
byggingajmájum hefur ekki_ ráðið^
við og ræður ekki við þennan
brýna þátt í þjóðarbúskapnum. I
öðru lagi, að framkvæmdavaldið
hefur ekki ráðið við og ræður
ekki við framkvæmd ýmissa
tengdra löggjafaratriða, svo sem
varðandi byggðastefnu. í þriðja
lagi, að þetta ástand veldur því,
að byggingar- og húsnæðiskostn-
aður er miklu hærri en annars
væri. í fjórða lagi, að ástandið
stuðlar að margvíslegri spillingu,
sem er rakinn fylgifiskur hvers
konar skömmtunar. Og þannig
gæti ég lengi talið.
En hvers vegna er ástandið
svona? Er það ekki eins og oft er
hamrað á óhjákvæmilegt vegna
þess hve við erum fá, smá og
fátæk? Ég segi nei, nei og aftur
nei. Þetta eru mistök, sem rekja
má til þess, að skort hefur á kjark,
að skort hefur á yfirsýn, framtak
og úthald í opinberri stjórnsýslu.
Hvorki meira né minna, kannt þú
að segja. Þetta eru þungar ásak-
Herbert Guðmundsson ritstjóri:
anir, því er ekki að neita, og þær
eru líklega ekki nógu spennandi
... það er nefnilega ógerlegt að
stilla neinum einstaklingi upp í
snöruna. Ffgúran f dæminu hefur
ekki bara eitt andlit. Samt er hún
raunveruleg.
Og hér er ekki um lóðamálin
ein að ræða. Húsnæðis- og bygg-
ingarmálin yfirhöfuð eru einn
forarpyttur, þau eru í einu og öllu
svipmynd af lélegustu sköpunar-
verkum þjóðarforystunnar í ára-
raðir.
KAOS
Stormskýrsla Rannsóknarráðs
ríkisins um þessi mál hefur vakið
nokkurn úlfaþyt. Að vonum.
Þessi skýrsla er þó enn í fárra
höndum og er raunar svo viða-
mikil, að hún verður vart á al-
mannavirorði. 1 þessari skýrslu er
tiplað á flestum vandamálum
húsnæðis- og byggingarmála. Þar
er að finna nokkuð raunsætt mat
á ástandinu. Astandið er kaos. Af-
leiðingin er auðvitað einnig kaos.
Þetta er upplausn.
Skýrslan er góð, af því að hún
er frá ríkisstofnun, hún nálgast
sannleikann að miklu marki, hún
er syndaregistur með opinberum
stimpli. Kannski verður tekið
mark á henni.
En hér hefur ekkert nýtt kom-
ið í dagsljósið. Þetta hefur ver-
ið svona langa lengi, en menn
hafa einfaldlega leitt það hjá sér,
þeir menn, sem ráða. Þeir hafa
skapað kaos. Og svo er það stóra
spurningin: Láta þeir sér segjast?
ÞAÐ SKIPTIR MÁLI
Ármannsfellsmálið, sem fékk
stjórnmálamenn og fjölmiðla til
þess að þyrla upp hinum stórfeng-
lega (?) moldarstrók, er í sjálfu
sér nauðaömerkilegt. Orsökin —
sú staðreynd, að húsnæðis- og
byggingarmál þjóðarinnar eru í
upplaúsn skiptir vissulega megin-
máli.
Húsnæðis- og byggingarmál
okkar íslendinga eru ekki aðeins
eitt af okkar nauðsynjamálum.
Þessi málaflokkur skiptir hvað
mestu í efnahagsafkomu hvers og
eins, þegar tekjum er ráðstafað.
öll frávik til góðs eða ills
valda miklu um afkomu okkar
sem einstaklinga og sem þjóðar.
Húsnæði er hér í sama flokki og
matur og klæði.
Ástandið er nú í fáum orðum
þannig:
0 Félagsfræðilegar rannsóknir
eru engar til.
# Byggingarrannsöknir eru alls
ófullnægjandi. Þær eru af fjár-
hagslegum ástæðum því sem
næst aðeins sýndarmennska.
# Skipulagsmál eru ögn lftið bet-
ur sett, ekki meira.
0 Byggingaundirbúningur að
öðru leyti, s.s. gerð gatna í
nýjum hverfum, svarar hvergi
nærri þörfum og kröfum.
0 Byggingariðnaður fær ekki
þrifist við slfkar aðstæður
0 Byggingarkostnaður er óhóf-
legur. Húsnæðiskostnaður þar
af leiðandi einnig. Árstala á
núverandi verðlagi er — ég
fullyrði — 3,5 milljarðar króna
umfram nauðsynlegan bygg-
ingarkostnað, miðað við
„Ieyfð“ verkefni.
0 Aðalatriðið — að fjármagni er
í öllum atriðum rangt beitt
sem sé, framkvæmdir á grund-
velli opinbers skipulags eru í
molum . .. þótt löggjöfin sé
fullnægjandi.
Getur nokkur vafi leikið á því,
að slfkt ástand eins helsta þáttar
lífskjara okkar Islendinga slái út
mál eins og hið svokallaða Ár-
mannfellsmál? Jafnvel þótt
þessi lýsing mín þætti óhóflega
skuggaleg, sem ég neita að hún sé.
Ég hef fylgst það lengi með hús-
næðis- og byggingarmálum og
vegna atvinnu minnar kynnt mér
það ftarlega, að ég þykist ekki
fella hér neinn sleggjudóm. Nið-
urstaða mín er og studd í ýmsum
atriðum af upplýsingum sem allt-
af eru að koma fram af og til, þótt
enginn ráðamaður í valdastofn-
unum ríkisins virðist hlusta á
þær.
Raunar er það ekki aðalatriðið,
hve þessi kaos er stórfelld. Við
höfum ekki efni á neinni kaos í
lífshagsmunamálum okkar. Og
þegar slíkt ástand á rætur sínar
að rekja til hreinna afglapa f
stjórnun, er það ekki verjandi.
MEINIÐ
Ég freistast til þess að ræða
þetta mál ögn frekar, enda naum-
ast stætt á öðru, þótt ég hafi alloft
áður gert það og rökstutt skoðun
mína lið fyrir lið.
Hér á undan Iýsti ég frá mínum
bæjardyrum séð ástandi húsnæð-
is- og byggingarmála. Þessa lýs-
ingu má draga saman í eina stutta
setningu, eins og ég gerði þar:
Fjármagni til húsnæðis- og bygg-
ingarmála er f öllum atriðum
rangt beitt. Þessi fjármagnsbeit-
ing, skipulagningin, er öll í hönd-
um framkvæmdavalds ríkisins
skv. lögum og reglugerðum.
Eins og áður segir, eru f húfi
afdrif eins helsta lffskjaraþáttar
landsmanna, byggingarkostnaður
i'búðar- og atvinnuhúsnæðis og í
framhaldi af því reksturskostnað-
ur húsnæðisins. Aðeins bygging-
arkostnaður fbúðarhúsnæðis er
um fjórðungur árlegrar fjárfest-
ingar í landinu.
Það -er ljóst, að húsbyggingar
eru tæknilegt viðfangsefni. Það
er ennfremur ljóst, að fbúðabygg-
ingar eru félagslegt úrlausnar-
i * .» k. u a m * *v« tkiiiiit
efni, þ.e. þarfir á hverjum tíma
markast af margþættum félags-
legum staðreyndum, sem sumar
eru óbreytanlegar en aðrar sveigj-
anlegar. Til þess að vænta megi
eðlilegra viðbragða í skipulagi úr-
ræða og framkvæmda, er nauð-
synlegt að fyrir liggi upplýsingar
um kröfur og úrkosti, byggðar á
vísindalegum rannsóknum hér á
landi og samanburði frá öðrum
löndum.
Á þessu ári eru aðeins 10 ár
liðin síðan ákveðið var að stofna
Rannsóknarstofnun byggingar-
iðnaðarins, en áður voru bygg-
ingarannsóknir smár hluti rann-
sókna á vegum Háskólans.
Á 10 ára afmælinu, á þvf herr-
ans ári 1975, má gera ráð fyrir
því, að Rannsóknarstofnun bygg-
ingariðnaðarins verji 10—15
milljónum króna til húsbygginga-
rannsókna, sem svarar til bygg-
ingarkostnaðar við meðal einbýl-
ishús. Þessi upphæð svarar f
mesta lagi 1/1000 af fjárfestingu í
fbúðarhúsnæði hér á landi þetta
árið! Er þetta ekki athyglisvert?
Að þvf er ég best fæ séð, eru
félagsfræðilegar rannsóknir í
höndum tveggja ríkisstofnana,
Húsnæðismálastofnunar og Fram-
kvæmdastofnunar (áður Efna-
hagsstofnunar). Ekki tekur því að
nefna tölu um það, hvaða fjárhæð
þessar stofnanir leggja í ár til
félagsfræðilegra rannsókna á
þessu sviði. Húsnæðismálastofn-
unin hefur ekki fram á þetta ár
sinnt þessu mikilsverða verkefni,
en ég hef óljósar fregnir um, að í
sumar hafi vottað fyrir fyrstu við-
leitni í þessa átt á þeim bæ. Það er
þó leyndarmál enn sem komið er.
Framkvæmdastofnunin hefur ný-
lega sent frá sér áætlun um þörf
fyrir nýjar fbúðabyggingar næstú
árin, en fyrir nokkrum árum kom
sams konar áætlun frá Efnahags-
stofnuninni sálugu. Upplýsingar
Framkvæmdastofnunar nú eru þó
ekki nýjar fréttir, því m.a. fyrir
mína tilhlutun hafa slikar tölur
birst af og til. Það er þó ekki
ónýtt, að Framkvæmdastofnunin
staðfestir fullkomlega það, sem
mínir menn höfðu áður reiknað
út. Munurinn er sá einn, aA-hinar
óopinberu upplýsingar hafa verið
virtar að vettugi en hinar opin-
beru verða væntanlega teknar til
greina, þótt seint sé.
Geysimikið starf er óunnið á
sviði félagsfræðilegra rannsókna
varðandi húsnæðis- og byggingar-
mál. Raunar allt, þegar tillit er
tekið til eðlis málsins.
Ég get óhikað sagt, að til vís-
indalegra rannsókna í húsnæðis-
og byggingarmálum sé varið inn-
an við þúsundasta hluta af fjár-
festingu í þeim málum á þessu
ári. Dettur nokkrum í hug, að slík
fjármagnsbeiting í þróuðu nú-
tfma þjóðfélagi hafi í för með sér
hagstæða nýtingu fjármagnsins?
Það nálgast í mínum augum
hræsni, að tala um svo mikið sem
viðleitni í þá átt.
Þá skulum við líta á skipulag
byggðar pg framboð á lóðum. Þar
er svipaða sögu að segja. Skipu-
lagsyfirvöld hafa aldrei haft fjár-
magn til þess á fullnægja þörf-
um fyrir skipulagninu byggingar-
svæða. Bæði þess vegna og vegna
fjármagnsþrenginga einstakra
sveitarfélaga, sem hér koma mest
við sögu, hefur ekki verið unnt að
fullnægja lóðaeftirspurn í ára-
tugi. Þó er þessi þáttur aðeins
tiltölulega lítilvægur, þegar á
heildina er litið. Er þessu þvi
nauðalíkt varið og varðandi rann-
sóknirnar.
Loks skulum við hyggja að
framkvæmdunum sjálfum. Þær
draga vitaskuld dám af því
ástandi í undirstöðuatriðunum,
Sem gert hefur verið að umtals-
efni hér á undan. En það er ekki
nóg.
Opinbert húsnæðíslánakerfi
Framhald af bls. 25