Morgunblaðið - 23.10.1975, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. OKTOBER 1975
19
Veraldarsaga
Fjölva 3.
Veraldarsaga Fjölva 3. [J
Fjölvaútgáfan 1975.
Fjölvaútgáfan hefur sent frá
sér þriðja bindi veraldarsögu. Er
þar vel að verki staðið, þvi þetta
er þriðja bindið á einu ári, og hið
fjórða mun væntanlegt skömmu
eftir áramót.
1 þessu bindi er fjallað um veldi
Mínosar á Krit, nýríki Egypta,
Shang- og Chou-menninguna i
Kína, upphaf indó-evrópskra
þjóða, ríki tsraelsmanna, Assýriu-
manna, Babýloníumanna, Föníka,
Etrúra og loks um nýlenduveldi
Grikkja. Tímabilið, sem um er
fjallað í bókinni er langt, frá um
2200 f. Kr. til 351 f. Kr. Þarna eru
mörg vandamál tekin til með-
ferðar, og sem vænta má er enn
ekki hægt að gefa fullnægjandi
svör við nærri öllum þeim spurn-
ingum, sem hljóta að vakna við
rannsókn þessa tímabils mann-
kynssögunnar. Margt í bókinni er
í hefðbundnum stíl, ef svo má að
orði kveða. Margir kaflar leiða
hins vegar allt hið nýjasta í
þessum fræðum fram, og um
margt er nú ritað í fyrsta skipti á
íslenzku svo viðunandi sé. I fyrstu
tveimur köflunum, um Mínosar-
ríkið á Krít og nýríki Egypta,
kemur fátt nýtt I ljós. Þriðji
kaflinn, sem ber yfirskriftina:
Indó-Evrópumenn sækja fram á
sögusviðið, er hins vegar mjög
góður, og þar er í fyrsta skipti
ritað itarlega um þennan þátt á
BóKmenntir
eftir JÓN Þ. ÞÓR
íslenzka tungu. Þessu næst kemur
kafli um kínverska fornöld og er
þar hnekkt þeirri bábilju, að kín-
versk menning sé eldri en menn-
ing landsins a milli fljótanna, og
hafi þróazt sjálfstætt. Flest
bendir til þess, að Kinverjar hafi
orðið fyrir „vestrænum" áhrifum,
þótt menning þeirra hafi snemma
tekið sjálfstæða stefnu. Jafn-
framt þessu er bent á hve
óáreiðanlegar kinverskar forn-
sagnir eru.
Þessu næst er skýrt frá sögu og
samskiptum Assýringa og Babý-
loniumanna og eru þar margar
þjóðir og ríki nefnd til sögu, sem
sjaldan eða aldrei er getið í sögu-
kennslubókum. Verður sagan af
þessu mun meira lifandi og skilj-
anlegri en ella. Stuttur kafli
f jallar um ísrael og kemur glöggt
í ljós af honum, hve sáralítið er
hægt að staðfesta af frásögnum
Bibliunnar. Fornleifafundir stað-
festa fátt, og aðrar ritaðar
heimildir eru undarlega þögular
um Israelsmenn. Engu að síður
verður að taka Biblíuna gilda sem
heimild, a.m.k. þangað til eitthvað
kemur fram, sem beinlínis hrekur
frásagnir hennar. Siðasti kaflinn i
meginmáli bókarinnar fjallar um
mestu siglingaþjóðir fornaldar:
Föníkíumenn, Grikki og Etrúra. I
þessum kafla er mestur fengur að
frásögninni um Etrúrá. Þar er
dregið fram allt það, sem nú er
vitað sannast og réttast um þessa
dularfullu og merkilegu þjóð, og
kemur þá í ljós, að þeir voru stór-
veldi, sem drottnuðu á timabili
um mikinn hluta vestanverðs
Miðjarðarhafs, og gáfu þekktari
stórveldum eins og Grikkjum og
Karþagómönnum litið eftir. Eins
og í fyrri bókum í þessum flokki
er síðast svonefndur aldarspegill,
og eru þar einstök málefni og
atriði tekin til nánari umræðu.
Þar er m.a. að finna ítarlegan
kafla um upphaf og sögu Biblí-
unnar, mjög athyglisverðan kafla
um Bretlandseyjar og mikilvægi
þeirra í verzlun og málmvinnslu.
Loks er að geta tveggja kafla.
Hinn fyrri fjallar um þjóðirnar
sem bjuggu við sunnan- og
austanvert Eystrasalt og ótrúleg
auðæfi þeirra af afli rafs, sem
þær seldu um allan heim. Hinn
síðari fjallar um bronsöld á
Norðurlöndum, og eru þar tekin
til meðferðar ýmis vandamál
Norðurlandasögu þessa tímabils.
Eins og fyrri rit i flokknum er
þetta ríkulega myndskreytt, og
eru margar myndirnar hrein lista-
verk. Einnig fylgja góðir upp-
drættir. Bókin er allvel skrifuð,
en sá galli er þó á þýðingunni, að
latnesk setningaskipan setur
helzti mikinn svip á hana á köfl-
um. Einnig verður að finna að
prófarkalestri, sem er hvergi
nærri nógu góður.
Þegar á heildina er litið verður
að hrósa bókinni mikið. I henni er
sagan sögð á lipran og skemmti-
legan hátt, stuðzt er við niðurstöð-
ur nýjustu rannsókna, og ekkert
dregið undan sem máli skiptir.
Enginn vafi getur leikið á því, að
þessi bók tekur fram öllum ritum,
sem samin hafa verið á Islenzku
um þetta tímabil. Frásögnin er
lifandi og leiðir í ljós, svo ekki
verður um villzt, að fornaldar-
menn voru ekki steingervingar,
heldur lifandi fólk, sem lifði og
dó alveg eins og við. Þessi bök
hlýtur að vera öllum til ánægju,
jafnvel þeim, sem engan áhuga
hafa á sagnvisindum.
Oratóríukórinn
EFNISSKRÁ:
Mozart
Cherubini
Stjórnandi:
Einsöngvarar:
Fantasía í f-moll, KV 608
Requiem í c-moll
Ragnar Björnsson
Solveig Björling
Svala Nielsen
Hubert Seelow
Hjálmar Kjartansson
Tónllst
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
Þvi hefur oft verið haldið á loft að
mikill meirihluti fólks vilji aðeins
hlusta á létta dægurtónlist og svo
nefnd þung tónlist væri aðeins örfáu
og jafnvel sérmenntuðu fólki tiltæk
Þessa staðhæfingu, um fámennan
aðdáendahóp ..klassiskrar tónlistar,
þyrfti að sannreyna með athugun á
fjölda hljómleikagesta og þátttöku
áhúgamanna um flutning tónlistar.
Með í þvi dæmi mætti svo hafa sölu
á hljómplötum og leggja svo saman
það fé, sem velt er i öllum þessum
umsvifum. Áhugi manna á söng er i
sterkri mótsögn við fyrrnefnda stað-
hæfingu Við lauslega athugun
reiknaðist undirrituðum til að um
700 manns syngju i 1 4 kórum hér i
Reykjavik. Svo almenn þátttaka
stafar ekki af „snobbi". Hér er um að
ræða mjög djúpstæða þörf almenn-
ings fyrir söng og góða tónlist, sem
hann er reiðubúinn að fórna miklum
Framhald á bls. 20
Dagurinn og vegurinn hefur oft minnt mig á
pontuna í Hyde Park sem yfirvöld Lundúna-
borgar kjósa að menn stígi í fremur en þeir fari
að sletta skyri eða málningu. Jón G. Haraldsson
Björnssonar heitins leikara var hressileg undan-
tekning — nema undir lokin kannski. Erindið
var hið besta flutt og stílað og hægt að hafa af
því gagn og gaman. Jón vék að mörgum frægum
dæmum úr reykvískum skipulagsmálum, svo
sem stjórnarráðshúsinu og ráðuneytishúsinu
sáluga. Arkitektinn sparaði hvergi kraftana og
klykkti út með borgarleikhúsinu og þá gat ég
ekki betur heyrt en byldi i dalli, en skyrinu var
svo listilega slett að það gat vel virst vera
eitthvert fínna efni. Að ekki skuli hafa verið
efnt til samkeppni um ráðhús og fleiri bygg-
ingar nær ekki nokkurri átt. En skyldi nokkur
vita betur hvernig leikhús LR á að vera heldur
en LR sjálft. Ef ég hefði með höndum, ásamt
manni sem jafnframt væri arkitekt, mjög sér-
hæfðan atvinnurekstur við mjög óvenjulegar
aðstæður og við þyrftum að endurnýja húsakost-
inn, myndi ég vitaskuld fela samstarfsmanni
minum að skipuleggja húsnæðið í samvinnu við
þá sem hann kysi til samstarfs við sig. Annað
fyrirkomulag teldi ég til þess eins fallið að gera
einfalt mál fiókið. Leikhús eru með flóknari
húsum og arkitekt í hópi þrautþjálfaðra leikara
og leikstjóra því hvalreki. Og hvað er miljarður
króna? Fimmtíu bílar, einn skuttogari. Og menn
eru sýknt og heilagt að kvarta undan að hús á
tslandi, þessi nýju sé hrollvekja en ekki augna-
yndi, sbr. Árnagarður sem er jafnljótur og
stöðvarhúsið við Búrfell er fallegt, það er eins
og austurlenskt musteri
en fyrrnefnda húsið,
það sem hýsir dýrasta
menningararf Norður-
álfu, er eins og hús Silla
og Valda við Austur-
stræti. Borgarleikhúsið
er stórfalleg bygging
hið ytra og fyrir þá
guðsblessun eina sér er borgandi álitleg fulga.
Það hvarflar ekki að mér að trúa því að allt
þetta mæta leikhúsfólk við tjörnina með arki-
tekt úr sinum hópi að leiðarljósi geri höfuð-
skyssur í húsinu hið innra. Hér á landi hefur
flest sérstöðu, fyrirtæki, leikhús, bókaútgáfa,
sjónvarp, langflest, af því að við erum einsdæmi
I veröldinni, hvað mannfjölda og þjóðfélags-
byggingu áhrærir — í kostum okkar og göllum.
Erlendar fyrirmyndir standast oft ekki hér,
erlendar staðtölur kolfalla iðulega hér.
Daglegt mál Helga Halldórssonar næst á
undan eldpistli Jóns brást ekki að venju. Það
þyrfti að æviráða Helga að þessum þætti, hann
talar eins og strangur kennari og það er það sem
þjóðin þarf. Hnitmiðun hans og afdráttarleysi er
með þeim hætti að menn hlusta nauðugir.viljug-
ir. Þannig eiga kennarar að vera og þannig vilja
nemendur innst inni að kennarar séu. Kennslu
manna af þessari stærðargráðu þyrfti að varð-
veita á kvikmyndum handa kennslusjónvarpi
framtíðarinnar. Einhverntima kemur vonandi
að þvi að tíu afburða kennarar leysi með þeim
hætti af hólmi hundrað kennara hver, þ. á m.
alla þá sem er sýnna um að vekja nemendum
námsleiða og hugraun en að kenna, og íþyngja
rikissjóði að auki. Ég 4 ekki við kennara barna-
og unglingastigs, þó að kennslusjónvarp kæmi
þar vissulega að notum, í einstaka greinum, svo
sem landafræði, náttúrufræði o. s. frv. Uppeldi
barna er að flytjast í æ ríkara mæli frá for-
eldrum og yfir á herðar barnakennara, og eru
þeir fyrir þá skuld eina vel komnir að veru-
legum kjarabótum.
Útsendingartæki sjónvarpsins eru ekki nytjuð
nema þrjár til fjórar stundir á sólarhring, það
þætti slæm nýting á togara eða vélskóflu, að
ekki sé talað um allan kostnaðinn við að flytja
heilabúin í skólana í fimmtíu til níutiu kilóa
pakkningum, skóslitið, tímann, bensínaustur-
inn, þegar tæknilega er nú þegar mögulegt að
senda menntunina þráðlaust heim í húsin, jafn-
vel í rúmin, rétt eins og hverja aðra vöru. Það er
ekki blönk þjóð sem hagar sér svona, hún er
bara svona aftarlega á merinni — á þessum
skeiðvelli. Ég lagði á mig að hlusta á Thor
Vilhjálmsson lesa úr Kjarvalskveri sinu. Visir
kynnti bókina sem skáldsögu, hvað sem það á nú
að þýða. Thor er engum líkur. Hann týndi
ferðafélaga sínum, Kjarval, fjögurra vetra á
klakknum, áður en út fyrir Meðallandið kom og
fór að skrifa ljósmyndir úr háloftunum í stað
þess að elta klárinn. Höfundurinn stærði sig af
því í formála að lestrinum að hafa hvorki haft
penna né segulband við hendina þegar hann
ræddi við Kjarval. Hann hefði þurft á hvoru-
tveggja að halda. Þá hefði verið von til þess að
Thor hefði týnst i stað Kjarvals.
Það er einkennilegt að vera á móti segul
böndum og tala samt i útvarpið af segulbandi, að
vera á móti skriffærum og skrifa bækur. Hefði
maðurinn nú Hka verið á móti ritvél og prent-
smiðju?
Það er einkennilegt að vera rithöfundur og
vera á móti tækni. En það skýrir ýmislegt í
vinnubrögðum mannsins. Ég hafði á tilfinn-
ingunni undir lestrinum að komin væri amerisk
jól á íslandi. Fyrirferðin á jólabögglunum fyrir
vestan er í öfugu hlutfalli við innihaldið.Pétur
þulur boðaði framhald lestursins strax kvöldið
eftir. Ég var vant við látinn þá kvöldstund.
Fjórir menn töluðu um stöðu varnarliðsins i
vitund þjóðarinnar. Ég man bara eftir tveimur,
Jóni E. Ragnarssyni og Vésteini Ólasyni. Það
var breitt bil á milli þeirra. Stundum fannst mér
það breiðara en ísland. En báðir héldu vel á
sínu. Ég man vel eftir brunaliðsmanni Vésteins.
Ég hafði ærnar áhyggjur af þeim manni i fyrra.
Aðrir fjórir menn töluðu um iðnaðarmenn og
uppmælingar, það var á skjánum. Vinur alþýð-
unnar, Sigurjón Pétursson, var þeirra á meðal
— I gervi iðnaðarmanns, trésmiðs, sínu rétta
gervi, að þessu sinni, og nú kvað við annan tón
en þegar hann er að skammast i borgarstjórn.
Nú varði hann hneyksli af oddi og egg og
hugðist beita alræmdri talnaaðferð. Mér var
raun að þvi að sjá þennan einarða mann verja
með kjafti og klóm rán það sem heitir upp-
mæling og þriðji hver fullvaxta maður á landinu
hefur reynt á skrokknum á sér og öll þjóðin
kann skil á. En pólitiska lifið hans Sigurjóns var
máski að veði. Hver er víst sjálfum sér næstur
þegar i harðbakkann slær. Einn skuldar þetta,
annar hitt. Það er meira en lítið bogið við það
þjóðfélag sem gerir iðnaðarmanni kleift að afla •
á þremur dögum mánaðarlauna kennara, svo
nærtækt dæmi sé nefnt.
Svona er ástin, heitir framhaldsmynd! Að-
keyptur hláturkór felldur inn í myndina tekur
af manni það ómak að hlæja af eigin rammleik.
Það kemur sér vel. Best hefði þó verið að
ríkisútvarpið hefði tekið af manni ómakið að
þurfa að horfa. Og ef fram heldur sem horfir er
ekki annað sýnt en fjölmiðlarnir taki af manni
ómakið að þurfa að hugsa um tvö hundruð
mílurnar, hvað þá meira. Benedikt Gröndal
stakk uppá að það yrði flaggað á degi útfærsl-
unnar. Ég legg til að það verði flaggað í mánuð
og fallbyssurnar á varðskipunum látnar tala það
sem tala þarf, ef það kemur þá nokkuð úr þeim
nema ryð. Ástand þeirra er orðið slæmt, ef það
er satt sem Ásgeir Jakobsson hélt fram, að
skotmanni væri betur borgið fyrir framan byss-
una en fyrir aftan hana.
Kvikmyndin um Stonehenge var stórmerki-
leg. Ég hef aldrei lagt trúnað á að Vesturlanda-
menningin væri að uppistöðu til lánsmenning
frá fornþjóðunum svokölluðu. Og nýjustu kol-
efnamælingar hafa fært sönnur á að ýmis mann-
virki í Norður-Evrópu eru miklu eldri en talið
var, síðan fyrir daga piramídanna, og þar með er
glansinn af þvi grjóti. Svalt loftslag hefur að-
dráttarafl fyrir gáfaða
og verkhyggna einstakl-
inga og þeir hafa verið
að tinast norður á bóg-
inn gegnum árþúsund-
in, þótt styrjaldir og
önnur óáran hafi vafa-
laust sett tímabundin
strik í reikninginn, með
og móti. Maður sem vill
taka til hendinni dvelúr
ekki í þrúgandi hita-
svækju deginum lengur
en hann þarf. Hann
flyst búferlum, ef hann
hefur vit og vilja og
verk að vinna. Það er
sumsé útlit fyrir að
Pýþagórasarreglan sé
þúsund árum eldri en
sjálfur Pýþagóras. En
það kom mér á óvart
hve margir fræðimenn
sem spurðir voru álits á
steinhringjunum drógu
í efa að menn án hand-
bóka o. s. frv. hefðu
haft yfir að ráða umtals-
verðri reiknilist fyrir
fjögur þúsund árum.
Fjögur þúsund ár eru
ekki nema rúmlega
fjörutíu sinnum lifið
hennar ömmu minnar.
Og talið er að þetta dýr sem kallar sig mann hafi
verið tugi milljónir ára á jörðinni. Fjögur þús-
und ár, það er svo stutt síðan að fráleitt er að
eigna mönnum, sem uppi voru þá, hætishót
minni ályktunarhæfni en við erum sjálfir
gæddir; sennilega hefur hún verið meiri ef
eitthvað er, færra hefur glapið og almennt verið
margfalt meira næði til að brjóta heilann um
Framhald á bls. 25.
Jóhannes Helgi rit-
höfundur skrifar I
vetur vikulega þœtti
I Morgunbla&iS um
dagskrð útvarps og
sjónvarps. — Birtist
hér fyrsti þáttur
hans.