Morgunblaðið - 24.10.1975, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. OKTÖBER 1975
HÉR FER á eftir stefnuræða
Geirs Hallgrímssonar, forsætis-
ráðherra í gærkvöldi. Nánar verð-
ur siðar skýrt frá umræðum um
stefnuyfirlýsingu ríkisstjðrnar-
innar.
Ræða mín mun fjalla um þau tvö megin
viðfangsefni, sem eru öllum öðrum mikil-
vægari um þessar mundir, annars vegar
landhelgismálið og hins vegar þann mikla
efnahagsvanda, sem íslenska þjóðin stend-
ur frammi fyrir.
Ríkisstjórnin mun að sjálfsögðu vinna
að margvislegum öðrum málum, og ég læt
nægja í þeim efnum að vísa til yfirlits um
einstök lagafrumvörp, sem rfkisstjórnin
hyggst flytja á nýbyrjuðu þingi, og sent er
þingmönnum sem fylgiskjal með ræðu
þessari.
Landhelgismálið
Miðvikudaginn 15. október s.l. gekk í
gildi reglugerð um fiskveiðilandhelgi ís-
lands, er kvað á um útfærslu hennar f 200
sjómílur. Er það í samræmi við stefnuyfir-
lýsingu rikisstjórnarinnar frá 28. ágúst
1974, að færa fiskveiðilandhelgi íslands út
í 200 sjómflur á árinu 1975.
Allt frá því að rfkisstjórnin var mynduð,
hefur ötullega verið unnið að undirbún-
ingi útfærslunnar.
Rétt þótti að ákveða ekki útfærsludag-
inn, fyrr en eftir fund Hafréttarráðstefn-
unnar, sem haldinn var fyrr á þessn ári.
Fljótlega að honum loknum var endan-
leg ákvörðun tekin og sjávarútvegsráð-
herra undirritaði reglugerð um 200 mílna
fiskveiðilandhelgi 15. júlí s.l., er taka
skyldi gildi 15. október.
Reynslan hefur sýnt, að skynsamlegt
var að fresta þessari ákvörðun fram yfir
síðasta fund Hafréttarráðstefnunnar. Þar
var lagt fram frumvaro að hafréttarsátt-
mála, samræmdur texti, sem formenn
undirnefnda ráðstefnunnar standa að.
Það er styrkur, að útfærsla okkar í 200
sjómílur, þótt einhliða sé, er í fullu sam-
ræmi við þetta frumvarp.
Okkur skiptir nú mestu máli að vernda
þau ákvæði frumvarpsins, sem mæla fyrir
um óskoruð yfirráð strandríkis yfir 200
mflunum, að strandríkið hafi einhliða rétt
til að kveða á um, hve mikið fiskmagn
skuli þar taka upp úr sjó, og hvort öðrum
þjóðum skuli heimilaðar veiðar. Við verð-
um að standa vörð u;n þessi ákvæði frum-
varpsins og leitast við að sjá um að þau
breytist ekki í meðferð Hafréttarráðstefn-
unnar.
Samkvæmt heimildum alþjóðlegra að-
ila, sem hafa gert skrá yfir stærð ríkja,
eftir að þau öðlast 200 mílna efnahagslög-
sögu, yrði Island þá 25. viðáttumesta ríki
heims.
Við útfærsluna stækkaði yfirráðasvæði
íslands um rúma 500 þúsund ferkm.
eða þrefaldaðist. Þessar tölur
einar gefa til kynna, hve gffur-
legt verkefni það er að halda uppi
lögsögu á islensku yfirráðasvæði. Á
hafinu mæðir auðvitað mest á landhelgis-
gæslunni og starfsmönnum hennar. Við
aukin verkefni fylgja þeim allar góðar
óskir, en jafnframt hljótum við að gera
okkur grein fyrir, að fjárþörf landhelgis-
gæslunnar er mikil, bæði vegna tækja-
kaupa og reksturs. Mat á þeirri fjárþörf
veltur m.a. á þvf, hvort ófriður verður um
útfærsluna eða ekki.
Viðræður við aðrar
þjóðir
Eins og jafnan áður, þegar við færum út
fiskveiðilögsögu okkar, gerum við það ein-
hliða og með vitneskju um, að ákvörðun
okkar veldur deilum við aðrar þjóðir. Um
leið gerum við okkur Ijóst, að með ýmsum
alþjóðlegum skuldbindingum, ekki sfst
með tilvísan til stofnskrár Sameinuðu
þjóðanna, höfum við heitið því, að leitast
við að leysa deilur við aðrar þjóðir með
friðsam1' gum hætti og samningum.
I þessu deilumáli höfum við bæði rétt-
inn og rökin með okkur, þegar við ræðum
við aðrar þjóðir. Ef við viljum annað hvort
ekki eða trcystum okkur ekki að halda
fast fram málstað okkar í viðræðum og
frjálsum samskiptum þjóða, erum við vart
verðug þess að heita sjálfstæð þjóð.
íslenska rfkisstjórnin hefur tekið þá
sjálfsögðu afstöðu að ræða beri við aðrar
þjóðir, sem þess óska, á þeim grundvelli,
að 200 mflurnar verði f heild friðaðar sem
allra fyrst. Þær undanþágur, sem hugsan-
lega kynnu að verða veittar, eiga að byggj-
ast á því, að stórfelldur samdráttur verði í
afla erlendra skipa, erlendum fiskiskip-
um fækki verulega, veiðisvæðin færist
sem lengst frá landi, og einkum verði lögð
áhersla á að friða 50 mílurnar sem mest.
Jafnframt verður ekki gengið til samn-
inga nema til skamms tíma. Ég fjölyrði
ekki frekar um það, hvernig viðræðum
verður háttað f einstökum atriðum, enda
verða engir samningar gerðir án þess að
að þeir komi til umræðu og samþykktar
Alþingis. Úrslitum ræður, hvort við losn-
um frekar og fyrr við erlend fiskiskip af
íslandsmiðum með samkomulagi eða án
þess.
Við skulum hafa það til hliðsjónar, að
erlend fiskiskip hafa á undanförnum 10
árum veitt frá 40% og allt að 54% af afla
botnlægra fiska á Islandsmiðum.
Það er ekki f raun fyrr en á árinu 1974,
að hlutdeild erlendra veiðiskipa minnkar
nokkuð, eða niður f 38%, en árið 1974 er
einmitt fyrsta heila árið, sem Bretar veiða
hér við land samkvæmt nýju fiskveiðisam-
komulagi og landhelgisgæslan hefur getað
einbeitt sér að því að stugga Þjóðverjum
einum út fyrir 50 mílurnar.
Við höfum margvíslegra hagsmuna að
gæta í viðræðum við aðra, auk þess megin-
markmiðs að friða allt 200 mflna svæðið
fyrir erlendum fiskiskipum.
Við megum ekki spilla góðum málstað
okkar á Hafréttarráðstefnunni og leggja
vopn í hendur þeirra andstæðinga okkar,
sem vilja fá það ákvæði inn í hafréttar-
sáttmálann, að gerðardómur kveði á um,
hvernig veiðum útlendinga skuli háttað
innan fiskveiðilögsögu strandrfkjanna, ef
samkomulag næst ekki.
Við verðum einnig að hafa hugfast, að
við kunnum að hafa hag af því að stunda
veiðar innan fyrirhugaðrar 200 milna lög-
sögu annarra ríkja.
Þá verður að koma skýrt fram f viðræð-
um við aðra, að Islendingar geta ekki sætt
sig við, að erlend skip séu styrkt til veiða á
íslandsmið og aflinn síðan seldur undir
kostnaðarverði, í samkeppni við fiskafurð-
ir Islendinga sjálfra. Engin þjóð getur
sætt sig við slfka samkeppni og allra sist,
þegar um er að ræða allt að 80% af
útflutningi hennar.
Loks megum við ekki missa sjónar af
þeim viðskiptalegu hagsmunum, sem við
höfum af þvf að fá samning okkar við
Efnahagsbandalag Evrópu að fullu i gildi,
þótt við látum ekki undan viðskiptaþving-
unum.
Hagnýting hinnar nýju
fiskveiðilögsögu
Rfkisstjórnin mun leggja áherslu á að
fiskveiðilaganefnd, er skipuð var að til-
hlutan sjávarútvegsráðherra til að fjalla
um hagnýtingu íslensku fiskveiðilögsög-
unnar, skili áliti sem fyrst, Alþingi fjalli
um málið og löggjöf verði samþykkt fyrir
árslok. Við íslendingar eigum að samein-
ast um að móta skynsamlegar reglur um
eigin nýtingu 200 mílna fiskveiðilögsög-
unnar. Við verðum, að sýna bæði sjálfra
okkar vegna og til að styrkja stöðu okkar
út á við, að útfærslan sé ekki unnin fyrir
gýg og fiskstofnar eyðist ekki jafnt eftir
að útlendingar eru horfnir af miðum
okkar. Skýrsfur um ástand fiskstofnana á
Islandsmiðum sýna hve brýnt verkefnið
er. Vfst er, að ágreiningur er mikill milli
landshluta, milli útgerðarmanna og
sjómanna á mismunandi fiskiskipum um
friðunarráðstafanir og eðlilega skiptingu
veiða á miðunum við landið. Þennan
ágreining verður að leysa, og við verðum
að standa sameinaðir að hagnýtingu mið-
anna, þannig að við náum hámarksaf-
rakstri af fiskstofnum á hverjum tíma. Án
slfks heildarsamkomulags getum við með
eigin aðgerðum eða aðgerðarleysi leitt
bjargarskort yfir landsmenn f bráð og
lengd.
Framyinda landhelgismálsins, bæði út á
við og inn á við, ræður miklu um lffskjör
þjóðarinnar. Verið getur, að af lands-
mönnum verði krafist meiri kjaraskerð-
ingar en jafnvel hinn miklu efnahags-
vandi okkar hefur hingað til gefið tilefni
til. Þá er að taka því. Lokatakmarkinu
verður að ná, að Islendingar einir stjórni
og hagnýti öll fiskimið innan 200 míln-
anna.
I þeirri baráttu stöndum við þvf aðeins
sterkt að vígi, að við kunnum að fara með
stjórn eigin mála og treysta efnahag okk-
ar, svo að við séum ekki öðrum háðir.
Efnahagsvandinn
meiri en áœtlanir
sýndu
Sá efnahagsvandi, sem ljós var f ársbyrj-
un 1974, fór vaxandi þegar á árið leið, en
ekki reyndust tök á að snúast við honum,
fyrr en núverandi stjórn var mynduð. Yfir
vofði rekstrarstöðvun sjávarútvegs og
framundan var enn ein skriða stórfelldrar
hækkunar innlends kostnaðar. Gengisfell-
ing var því óumflýjanleg.
Ríkisstjórnin snerist hiklaust við
þessum vanda, þegar hún tók við völdum.
Efnahagsstefnan, sem þá var mörkuð,
hafði að leiðarljósi, að draga úr hraða
verðbólgunnar og úr greiðsluhalla við út-
lönd, án þess að grípa til harkalegra sam-
dráttaraðgerða, sem tefldu atvinnuöryggi
og þar með lífskjörum almennings í tví-
sýnu. Hægfara aðlögun að gjörbreyttri
efnahagsstöðu þjóðarinnar var tvímæla-
laust heppilegasta leiðin, sem kostur var
á. Full atvinna var meginmarkmið þessar-
ar stefnu.
Sölutregða á helztu
útflutningsafurðum
Flestum fannst efnahagsmyndin sem var
forsenda efnahagsráðstafananna í ágúst
og september 1974 dregin dökkum litum.
Fáa uggði, að efnahagurinn yrði f raun
enn erfiðari, og afkoma útflutningsat-
vinnuveganna reyndist stórum lakari en
áætlanir sýndu þá.
Haustið 1974 var talið, að viðskiptahall-
inn á árinu 1974 mundi nema 9,5% af
þjóðarframleiðslunni en hann reyndist
tæp 12%. Þá var við þvl búist, að við-
skiptakjörin á árinu 1975 yrðu varla meira
en 5—6% lakari en árið 1974. Þróun
sfðustu mánaða ársins breytti þessari
skoðun í grundvallaratriðum. Útflutnings-
verðlag hafði haldið áfram að slakna, jafn-
framt þvi sen. innflutningsverðlag
hækkaði meira en búist hafði verið við.
Um áramót var ljóst, að rýrnum viðskipta-
kjara hlyti að verða 13—15% á árinu 1975,
og hefur þetta enn snúist til verri vegar,
eftir því sem á árið hefur liðið, þannig að
nú virðast viðskiptakjör 1975 verða um
16—17% verri en á sfðasta ári.
Samtímis þvf sem skiptahlutfallið á er-
lendum markaði hefur snúist okkur æ
meira í óhag, hefur gætt sölutregðu á
hels'tu útflutningsafurðum okkar.
Enginn vafi er á að hér er fleira á
ferðinni en samdráttur eftirspurnar f við-
skiptalöndum okkar. Viðskiptaaðstaða
okkar er veikari nú en vera þyrfti fyrir þá
sök, að við mætum vaxandi markaðs-
truflunum á sviði sjávarvöruútflutnings.
Þannig hafa sum samkeppnislönd okkar
tekið upþ styrki til sjávarútvegs í vaxandi
mæli. Mikilvæg markaðslönd hafa hækkað
tolla og tekið upp innborgunarskyldu við
fiskinnflutning. Auk þess njótum við ekki
þeirra gagnkvæmu tollfríðinda, sem
samningur okkar við Efnahagsbandalagið
gerir ráð fyrir, þrátt fyrir tollalækkanir
hér á landi. I þeim löndum, sem gengið
hafa úr EFTA og í Efnahagsbandalagið
mætum við nú einnig hækkandi tollum á
viðkvæmum sjávarvörum, sem eru undir-
staða framleiðslu og atvinnu í heilum
byggðarlögum.
Það er torvelt að meta þessar truflanir í
útflutningsversluninni til peninga í einni
tölu, en þegar greiðslustaðan út á við og
rekstrarstaða sjávarútvegs er jafn tæp og
raun ber vitni í dag, virðist óhjákvæmilegt
að taka tillit til þessara atriða í skiptum
okkar við þær þjóðir, sem hér eiga hlut að
máli. Lausn sumra þessara viðskiptamála
er eins og áður er rakið nátengd land-
helgismálinu.
Aldrei fyrr sllkur sam-
dráttur í þjóðartekjum
Nú virðast horfur á, að þjóðarfram-
leiðslan minnki um 3‘A% á árinu 1975 og
vegna versnandi viðskiptakjara rýrnar
raunverulegt verðgildi þjóðarteknanna á
mann um 9%. Þrátt fyrir minnkun magns
þjóðarútgjalda um 10% frá fyrra ári og
minnkun innflutningsmagns um 17%
veldur andstreymi f útflutningi því, að
viðskiptahallinn við útlönd á árinu gæti
orðið um 10% af þjóðarframleiðslunni,
sem er lakari niðurstaða en að var stefnt,
ogvið varbúist fyrráárinu. Þaðverðurað
teljast mikilsverður árangur, að þrátt
fyrir þessa miklu minnkun þjóðarútgjalda
hefur ekki komið til atvinnuleysis.
Enginn vafi er á því, að auk aðgerða
stjórnvalda eigum við f þessu efni mikið
að þakka því, hve hófsamlega og hyggi-
lega var staðið að Iaunasamningum á
þessu ári. Og þótt útlit sé fyrir, að okkur
miði hægar f jafnvægisátten að var stefnt,
eiga versnandi ytri aðstæður þar drýgstan
hlut að máli. Það er ekki við þvf að búast,
að jafn afdrifarík umskipti f efnahagsmál-
um og orðið hafa hér á landi á árunum
1974 og 1975 verði með öllu sársaukalaus.
Það er vert að hafa f huga, að minnkun
þjóðartekna á mann er áætluð 9% milii
áranna 1974 og 1975, en á árinu 1974 stóðu
þjóðartekjur f stað. Til samanburðar má
geta þess, að á erfiðleikaárinu mikla 1968
minnkuðu þjóðartekjur um 8% á mann.
Milli ára hefur aldrei fyrr orðið slfkur
samdráttur f þjóðartekjum, síðan Islend-
ingar tóku að fullu við stjórn eigin mála.
Það er f ljósi þessarar staðreyndar, sem
skoða verður árangurinn í stjórn efna-
hagsmálanna.
Full atvinna en
örari verðbólga
Þegar ný viðhorf blöstu við eftir ára-
mót, hlaut rfkisstjórnin enn að leggja
megináherslu á að tryggja rekstrargrund-
völl atvinnuveganna og fulla atvinnu auk
þess sem byrðar lágtekjumanna væru létt-
ar. Hins vegar kostaði þetta þá fórn að láta
undan síga um sinn f baráttunni við verð-
bólguna, og minni bati varð á viðskipta-
jöfnuði við útlönd en ætlað var. Gengis-
lækkunin í febrúar 1975 var óumflýjanleg
til að tryggja afkomu útflutningsgreina og
bæta viðskiptajöfnuðinn. Gengislækkun
og kauphækkanir fyrri hluta ársins höfðu
Stefnuræða Geirs Hallgrímssonar, for
Mesti sam
drátturíþjóð
artekjum f rá
því íslendingar
tóku við stjórn
eigin mála