Morgunblaðið - 09.04.1976, Page 13

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. APRlL 1976
13
mannvirkin í Bjarnarflagi, en
byggóinni í Reykjahlíö og Vogum
væri minni hætta búin, nema
mikió hraunmagn kæmi upp.
Lauslega má áætla, að á s.l.
10000 árum hafi toomið upp
2—2,5 rúmferkm. af hrauni
á Kröflusvæðinu. Meira en
helmingur þessa magns hef-
ur komið í 3 stórum gos^
um, fyrir á að giska
9000 og 2000 árum og síðast Mý-
vatnseldum. Vegna þess hve stutt
er lióið frá Mývatnseldum og
vegna þess hve hraunmagn þá var
mikið, verður að telja frekar óiík-
legt að jafnstórt hraun komi upp
þar nú. Af því leiðir að hætta
fyrir byggðina í Reykjahlíð vegna
hraunrennslis frá Kröflusvæðinu
verður að teljast lítil. Varnar-
garðar, sem beindu hugsanlegu
hraunrennsli frá Leirhnjúks-
svæði niður í Hlíðardal um Hvít-
hólaklif gætu hér veitt aukið
öryggi.
Á MANNVIRKI OG
FRAMKVÆMDIR
VIÐKRÖFLU
Nauðsynlegt er að gera sér
grein fyrir áhrifum jarðskjálfta á
mannvirki bæði á Kröflusvæðinu
og við Námafjall, einkum hugsan-
legum skemmdum, sem gætu orð-
ið á þeim, svo og hættu, sem
starfsfólk kynni að vera í, þegar
skjálftar verða. Sama máli gegnir
um framkvæmdir á svæðinu, þ.e.
áhrif skjálfta á ófullgerð mann-
virki og vinnu starfsmanna við
þau.
Nokkrir skjálftar af styrkleika
um 4 á Richterkvarða áttu upptök
sín á Kröflusvæðinu meðan borun
stóð þar yfir sumarið 1975. Bor-
menn urðu þeirra lítt varir og
höfðu skjálftarnir engin merkjan-
leg áhrif á borunina, þótt upptök-
in væru nærri bornum. Veikasti
hluti borsins gagnvart skjálftum
er mastrið. Beðið er eftir sér-
fræðilegu áliti um styrkleika og
jafnvægi bormastursins gagnvart
skjálftum. Auka má öryggi bors-
ins og áhafnar hans á ýmsa vegu
t.d. með því að gæta þess, að ekki
röflusvæði
dsumbrota
sé geymdur of mikill þungi í því,
þegar borstangir eru teknar upp
úr eða settar niður í holur.
Erfitt er að meta áhrif jarð-
skjálfta á borholur. Hugsanlegt
er, að breytingar á holum 2, 3 og 4
við Kröflu megi rekja til jarð-
skjálfta, en liklegra er þó talið að
gosið í Leirhnjúk hafi ráðið þar
mestu um. Allar holur við Kröflu
og Námafjall eru austan við þann
hluta brotabeltisins, sem nú er
virkur, en eins og áður er getið, er
ekki útilokað, að sprunguhreyf-
ingar færist austur á virkjunar-
svæðið og skapi þar hættuástand.
Ólíklegt er, að lögn gufuleiðsla
frá borholum að stöðvarhúsi þurfi
að tefjast þótt einhver skjálfta-
virkni verði á svæðinu. Alíta
verður, að leiðslunum sjálfum sé
lítil hætta búin i jarðskjálftum
vegna þess sveigjanleika, sem er i
slíku mannavirki.
Kröflunefnd hefur fengið sér-
fræðilegt álit um áhrif skjálfta á
stöðvarhúsið. Kemur þar fram, aö
húsinu er lítil hætta búin i
skjálftum, sem ná allt að styrk-
leika 7 á Richterkvarða, þegar
húsið hefur verið styrkt að fullu.
Má telja mjög ólíklegt, að svo
sterkir skjálftar verði á þessum
staó i gosbeltinu og ætti því hætta
fyrir starfsfólk þar að vera hverf-
andi, þegar styrkingu hússins er
lokið. Nauðsynlegt er að einnig
verói gerð athugun á aðstæðum í
Kísiliðjunni og er þess vænst, að
stjórn hennar eða almanna-
varnarnefnd Mývatnssveitar láti
slíka úttekt fara fram. Einnig er
nauðsynlegt að Kröflunefnd láti
meta áhrif skjálfta og smávægi-
legra hallabreytinga á nákvæmis-
vinnu eins og t.d. niðursetningu
véla í stöðvarhúsi.
ÁSTAND OG HORFUR
MEÐ GUFUVINNSLU
í LJÓSI NÝLEGRA
UMBROTA
Á KRÖFLUSVÆÐI
Forsendur fyrir öflun jarðgufu
til Kröfluvirkjunar eru nokkuð
breyttar nú, frá því sem var,
þegar skýrsla Orkustofnunar
„Krafla — niðurstaða vinnslubor-
ana 1975, horfur um gufuöflun“
kom út í desember s.l.
Þegar eldgosið varð 20. des. s.l.
kom fljótt í ljós minnkun á
rennsli úr holu 3 og einnig féll
þrýstingur í holu 2, en hún hafði
staðió lokuð undir þrýstingi.
Þessi rennslisminnkun í holu 3,
sem um áramótin var orðin um
40%, var talin stafa af leir- og
gufugosinu, sem varð í Leirhnjúk
í lok hraungossins. Rennsli úr
holu 3 er enn um 40% minna en
upphaflegt rennsli, sem hafði
verið öbreytt í 3 mánuði áður en
gosið hófst. Gufugosinu i Leir-
hnjúk er hins vegar nú að mestu
lokið.
Hola 4 braut af sér holuloka í
byrjun janúar og blés eftir það
óbeisluð. Magnið úr holunni var
mun meira en áður hefur komið
úr borholu hér á landi. Þótt erfitt
sé að gera sér grein fyrir, hve
mikið magnið var, má giska á, að
það hafi verið 200 kg/sek, en það
svarar til u.þ.b. 15 MW raforku-
framleiðslu. Þetta er í rauninni
fyrsta vísbending um þaó, hve
holur á þessu jarðhitasvæði geta
verið aflmiklar og er það mjög
þýðingarmikil vitneskja. Hins
vegar varð fljótlega ljóst eftir að
holan braut af sér holulokana, að
hún yrði ekki notuð sem vinnslu-
hola.
Þann 27. jan. s.l. minnkaði gos í
holunni skyndilega og hefur hún
líklega hrunið saman neðan við
600 m fóðringuna. Hefur nú
myndast kringum holuna víður
hver, sem er fullur af vatni. Gos-
kraftur og hávaði er að mestu
horfinn, en mikla gufu leggur frá
hvernum. A þessu stigi málsins er
ekki hægt aó sjá fyrir hver verða
endalok holunnar, en allt bendir
til að hún muni ekki valda þeim
slæmu umhverfisáhrifum, sem
óttast var.
I ljósi þeirrar reynslu, sem
fengist hefur af borunum á jarð-
hitasvæðinu við Kröflu, og við-
bragða holanna við þeim umbrot-
um, sem verið hafa á svæðinu, er
nú ljóst, að tæknilegir erfiðleikar
við að bora þarna eru meiri en
ætlað var. Þess vegna er nú gert
ráð fyrir, að fyrstu holurnar, sem
boraðar verða á þessu ári, verði
grynnri en áður var ætlað. Hins
vegar verður haldið opnum þeim
möguleika að dýpka þær síðar, ef
nauðsyn krefur. Með þessu móti
verður fengin betri mynd af
vinnslueiginleikum svæðisins,
áður en dýpri boranir eru fram-
kvæmdar, ef þær reynast nauð-
synlegar. Þessi ráðstöfun leiðir af
sér, að boranir geta tekið eitthvað
lengri tíma en ella, en gerir vænt-
anlega gufuöflunina tryggari.
HVERNIGÁ AÐ
STANDA AÐ
ÁFRAMHALDANDI
FRAMKVÆMDUM VIÐ
KRÖFLUVIRKJUN?
Það er ljóst af því, sem að
framan er sagt, að hætta á eldgosi
á Kröflu- og Námafjallssvæð-
unum verður að teljast meiri um
þessar mundir en hún var talin
fyrir nokkrum mánuðum. Astæð-
an fyrir þessu á Kröflusvæðinu er
fyrst og fremst skjálftavirknin
síðustu vikur, hraungosið 20. des.
s.l. og sú staðreynd, að hér er um
megineldstöð að ræða. Erfitt er
hins vegar að meta hversu líklegt
megi telja, að eldgos brjótist út á
næstunni, og ef það skeður, hvar
það komi, og hverju tjóni það
muni valda. Leirhnjúkssprungan
verður þó að teljast einna líkleg-
astur gosstaður. Fylgst er vand-
lega með skjálftavirkni á Kröflu-
og Námafjallssvæðunum, en af
jarðskjálftunum er helst að vænta
vísbendingar um gos í aðsigi. Þó
verður að varast að draga mjög
ákveðnar ályktanir af jarðskjálft-
unum einum, því að jarðskjálftar
hér á landi eru algengir án þess
að þeim fylgi gos.
Framkvæmdum við Kröflu-
virkjun má skipta i tvo aðalþætti,
ef frá er skilin lögn raflínu. Þeir
eru annars vegar gufuöflun (bor-
anir) og bygging gufuveitu, hins
vegar stöðvarhús og vélar. Er rétt
að ræða þessa þætti hvorn fyrir
sig.
Gufuöflunin er forsenda þess,
að vélar geti byrjað að framleiða
raforku. Frá upphafi hefur fram-
kvæmdúm við Kröflu verið hagað
þannig, að þessir tveir aðalverk-
þættir, gufuöflunin og bygging
stöðvarhúss með vélum, færu
fram samtímis. Með þessu er tek-
in talsverð áhætta, þvi að gufuöfl-
unin er óviss þar til boranir hafa
farið fram. A þetta hefur Orku-
stofnun oft bent, nú síðast í
skýrslu um niðurstöður vinnslu-
borana 1975, sem kom út i desem-
ber s.l., nokkru áður en gosið
varð. Nú sem stendur verður að
telja gufuöflunina í enn meiri
óvissu.
Sjálfsagt virðist að reyna, eftir
því sem aðstæður leyfa, að halda
fyrri áætlunum um boranir. Það
veróur þó að gera með fullri að-
gát. Kanna þarf hvaða frekari
varúðarráðstöfunum verði við
komið til að tryggja áhöfn og
tækjabúnað borsins gegn hugsan-
legum jarðskjálftum. Þetta mál er
nú í athugun hjá Orkustofnun og
verður nánari greinargerð um
það samin síðar. Ekki var fyrir-
hugað að boranir hæfust á ný fyrr
en í mars þannig að hér er enn
nokkur tími til stefnu.
Framkvæmdir við stöðvarhús
og vélar eru á vegum Kröflu-
nefndar. Telja má sjálfsagóan
hlut að halda áfram með stöðvar-
hús að þvi marki að gera það eins
hæft og verða má til að þola þá
jarðskjálfta, sem kunna að koma.
Meira álitamál er, hversu hratt sé
skynsamlegt að vinna að smíði á
vélaundirstöðum og þar á eftir
niðursetningu véla. Koma þar
mörg atriði til álita. Fyrst ber að
sjálfsögðu að nefna, hvort unnt sé
að tryggja öryggi þeirra, er aó
framkvæmdum vinna. Þar næst
þarf að hyggja aó því, hvort hætta
geti verið á að jarðskjálftar geti
eyðilagt mannvirki eins og véla-
undirstöður meðan þær eru í.
smíðum og hafa ekki náð endan-
legum styrkleika (sem vafalaust
er nægur til að standast jarð-
skjálfta). Ef slík hætta er umtals-
verð gætu orðið meiri tafir við að
fjarlægja skemmda mannvirkja-
hluta en af því að bíða eftir að úr
skjálftunum dragi, og kostiiaður
að sjálfsögðu verulega meiri.
Samskonar mat þarf að fara fram
varðandi vélasamstæðurnar
sjálfar meðan á nióursetningu
stendur og eftir að þær eru frá-
gengnar, svo og varðandi kæli-
turna, útivirki og annan stöðvar-
búnað. Mat á þessu liggur á verk-
sviði Kröflunefndar. Aður er að
þvi vikið, að Orkustofnun telur
gufuieiðslunum litla hættu búna
af jarðskjálftum.
Við ákvörðun á því hvort rétt sé
að breyta upprunalegri fram-
kvæmdaáætlun við byggingu
stöðvarhúss vegna náttúruum-
brotanna eða ekki þarf einnig að
taka afstöðu til þess hvaða áhrif
aukin óvissa um gufuöflun skuli
hafa á þá ákvörðun, ef nokkur.
Líkurnar á því að stöðin kunni að
standa gufulaus eða gufulítil, ef
upprunalegri áætlun er haldið,
verða nú að teljast meiri en áður,
svo sem fyrr segir. Jafnframt er
ljóst af framansögðu, að mann-
virki öll eru lögð i vissa hættu
meóan jarðskjálftar standa yfir
og goshætta þeim samfara. Það er
ekki alveg hið sama að leggja
stöðvarmannvirki í hættu til að
geta sem fyrst farið að framleiða
raforku og svo hitt að leggja þau í
þessa hættu meðan beðið er eftir
gufu. A móti kemur, að verði
Framhald á bls. 20
SUNNUD4GUR
11. apríl
18.00 Stundin okkar
1 þessum þætti hefst nýr,
íslenskur myndaflokkur um
litla stúiku, sem eignast for-
vitnilega kommóðu, og
Valdls Guðmundsdóttir sýn-
ir fimleika. Baldvin
Halldórsson segir fyrri
hluta sögunnar um papana
þrjá. Teikningar við söguna
gerði Ilalldór Pétursson.
Sfðan verður sýnd mynd af
börnum að leik, og mvnd úr
mvndaflokknum „Enginn
heima“, og loks sýnir Valdfs
Ósk Jónasdóttir, hvernig
búa má til páskaskraut.
Umsjónarmenn Sigrfður
Margrét Guðmundsdóttir og
Hermann Ragnar Stefáns-
son.
Stjórn upptöku Kristfn Páls-
dóttir.
18.55 Skákeinvfgi f sjón-
varpssal
Fimmta einvfgisskák Frið-
riks Olafssonar og Guð-
mundar Sigurjónssonar.
Skýringar Guðmundur Arn-
laugsson.
19.25 Hlé
20.00 Fréttir og veður
20.25 Auglýsingar og dagskrá
20.35 Kynning á hátíðadag-
skrá Sjónvarpsins
Umsjónarmaður Björn
Baldursson. Kynnir Elín-
borg Stefánsdóttir. Stjórn
upptöku Andrés Indriðason.
20.55 Kalifornfuflói
Bresk heimildamvnd um
dýralff og veiðar við flóann.
Þýðandi og þulur Jón O.
Edwald.
21.45 Gamalt vfn á nýjum
belgjum
ltalskur myndaflokkur um
sögu skemmtanaiðnaðarins.
Lokaþáttur. 1960—1975
t þessum þætti koma fram
m.a. Mina, Raffaella Carra,
Sammy Barbot og Alex
Rebar.
22.30 Skuggahverfi
Sænskt framhaldsleikrit.
Lokaþáttur.
Efni 4. þáttar:
Brita Ribing bfður þess, að
Sven nái vfninu úr höllinni,
og hreiðrar um sig f
„kvennahúsinu“ í Skugga-
hverfi. Hún leitar að at-
vinnu og fær áhuga á kven-
réttindabaráttunni.
Blombergson fær hana til að
fallast á að afhenda rfkinu
það sem eftir er af áfenginu.
Þýðandi Óskar Ingimarsson.
(Nordvision-Sænska sjón-
varpið)
23.25 Að kvöldi dags
23.35 Dagskrárlok
A1N4UD4GUR
12. aprfl
20.00 Fréttir og veður
20.30 Auglýsingar og dagskrá
20.40 lþróttir
Umsjónarmaður Bjarni
Felixson
21.10 Sprengjan
Norskt sjónvarpsleikrit
eftir Vigdis Stokkelien.
Leikstjóri Morten Kolstad.
Aðalhlutverk Sverre Anker
Ousdal og Rolf Söder.
Tryggvi er stýrimaður á
flutningaskipi í millilanda-
siglingum. Þegar hann
kemst að þvf, að farmur
skipsins er vopn og vfgvélar,
fer hann af skipinu ásamt
nokkrum félaga sinna.
Þegar til Noregs kemur, fá
þeir hvergi atvinnu.
Þýðandi Jóhanna Jóhanns-
dóttir.
(Nordvision-Norska sjón-
varpið)
22.25 Heimsstyrjöldin sfðari
13. þáttur. Stvrjöldin á
ltalfu.
t þessum þætti er lýst innrás
bandamanna á Sikilev og
sókn þeirra norður eftir
ttalfu.
Þýðandi og þulur Jón O.
Edward.
23.15 Dáskrárlok
ÞRIÐJUDKGUR
13. aprfl
20.00 Fréttir og veður
20.30 Auglýsingar og dagskrá
20.40 Þjóðarskútan
Þáttur um störf alþingis
Umsjónarmenn Björn Teits-
son og Björn Þorsteinsson.
Stjórn upptöku Sigurður
Sverrir Pálsson.
21.20 Fjaðrafok
(Horse Feathers)
Bandarfsk gamanmynd frá
árinu 1932.
Aðalhlutverk Marx-bræður.
Bræðurnir eru viðriðnir
knattleikslið háskóla eins,
og sýnt er m.a., hvernig þeir
búa sig undir kappleik.
Þýðandi Kristmann Eiðsson.
22.25 Skákeinvfgi f sjón-
varpssal
Sjötta og síðasta einvfgis-
skák stórmeistaranna Guð-
mundar Sigurjónssonar og
Friðriks Ólafssonar.
Skýringar Guðmundur Arn-
laugsson.
22.55 Dagskrárlok
A1IDMIKUDKGUR
14. apríl
18.00 Björninn Jógi
Bandarfsk teiknimvnda-
syrpa.
Þýðandi Jón Skaptason.
18.25 Robinson-fjölskvldan
Breskur myndaflokkur
bvggður á sögu eftir Johann
Wyss.
10. þáttur. Hveitibrauðs-
dagar
Þýðandi Jóhanna Jóhanns-
dóttir.
18.45 Ante
Norskur myndaflokkur í sex
þáttum um samadrenginn
Ante.
5. þáttur. „Samadrusla“
Þýðandi Jóhanna Jóhanns-
dóttir.
Hlé
20.00 Fréttir og veður
20.30 Auglésingar og dagskrá
20.40 Vaka
Dagskrá um bókmenntir og
listir á líðandi stund.
Umsjónarmaður Magda-
lena Schram.
Stjórn upptöku Andrés
Indriðason.
21.20 Bflaleigan
Þýskur mvndaflokkur
Þýðandi Brfet Héðinsdóttir.
21.45 Söngvar frá lrlandi
Mary Conollv syngur.
Undirleik annast Guð-
mundur Steingrímsson,
Árni Scheving, Hlynur Þor-
steinsson og Gréttir Björns-
son.
Stjórn upptöku Andrés
Indriðason.
Þýðandi Dóra Hafsteinsdótt-
ir.
22.50 Erfingjar bvltingar-
innar
Frönsk fræðslumvnd um
vngstu kvnslóðina í Kína,
leiki hennar og störf.
Þýðandi og þulur Ragna
Ragnars.
22.50 Dagskrárlok
FÖSTUDKGUR
16. apríl
föstudagurinn langi
20.00 Fréttir og veður
20.15 Einleikur á sembal
Helga Ingólfsdóttir leikur
þrjár sónötur f D-dúr eftir
Domenico Scarlatti.
Stjórn upptöku Andrés
Indriðason.
20.35 Sagan mikla
(The Greatest Storv Ever
Told)
Framhald á bls. 21