Morgunblaðið - 01.05.1976, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. MAl 1976
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. MAl 1976
27
ptfruMiwM&foiiífo
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, siir i10100
Aðarlstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 1000,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 50,00 kr. eintakið.
1. maí
Imaí, baráttudagur verka-
• fólks, er almennur hátíðís-
og fridagur hér á landi. Þetta á
sér ofureinfalda skýringu I
okkar fámenna þjóðfélagi, sem
fyrir aðeins hálfri öld var hrein-
raektað bænda- og fiskimanna-
þjóðfélag, er stéttaskipting ekki
meiri en svo, að hver einasti
einstaklingur á ættar- og vina-
tengsl inn í velflestar starfs-
greinar þjóðfélagsins, ekki sízt
þann fjölmenna þjóðfélagshóp.
sem er innan vébanda Alþýðu-
sambands íslands. Þannig er
t d. ekki óalgengt að systkin
dreifist á margar ólíkar starfs-
greinar. í öllu falli erekki margt
er réttlætir skiptingu okkar í
skýrt afmarkaða hópa eftir
starfsgreinum, þó slíkt sé að
sjálfsögðu óhjákvæmilegt að
einhverju marki við skiptingu
þeirra verðmæta, sem verða til
í þjóðfélaginu.
Á baráttudegi islenzks verka-
lýðs er óhjákvæmilegt að lita
um öxl til þeirra lífskjara, sem
meginhluti þjóðarinnar bjó við
fyrir svo sem hálfri öld, er
íslenzk verkalýðshreyfing var
að vaxa úr grasi í efnahagslegu
tilliti, félagslegu og varðandi
menntunarmöguleika. Að vísu
er það söguleg staðreynd, sem
engan veginn verður komizt
fram hjá, að fjölhæfing ís-
lenzkra atvinnuvega, vél-
væðing þeirra og alhliða tækni-
þróun er meginforsenda þeirra
stökkbreytinga til bættra kjara
þjóðarinnar, sem orðið hafa á
þessu tímabili Engu að síður
verður því ekki i móti mælt að
verkalýðshreyfingin hefur haft
víðtæk áhrif í þá átt að flýta
lífskjarabótum og tryggja jöfn-
un þeirra á allar starfsgreinar
þjóðfélagsins. Þá er heldur
enginn vafi á því að verkalýðs-
hreyfingin hefur haft víðtæk
áhrif á þá félagslegu þróun,
sem m.a. hefur komið fram í
alhliða tryggingakerfi, og jöfn-
un menntunaraðstöðu, þó þau
mál hafi að sjálfsögðu verið til
lykta leidd, eða áfangasigrar á
þessum vettvangi á löggjafar-
samkundu þjóðarinnar, með
meiri eða minni stuðningi allra
stjórnmálaflokka.
í þessu sambandi verður
ekki komizt hjá að minna á að
allir stærstu áfangasigrar til
félagslegs réttlætis í löggjöf,
þ.á m. á sviði tryggingamála,
hafa náðst með stjórnaraðild,
eða undir stjórnarforystu Sjálf-
stæðisflokksins. Þá má og
minna á, að á sl. ári var sam-
þykkt frumvarp til laga, er
Ragnhildur Helgadóttir flutti,
um fæðingarorlof vinnandi
kvenna innan ASÍ, til jafns við
konur í opinberu starfi, og nú
liggur fyrir Alþingi vel unnið og
vandað frumvarp Guðmundar
H. Garðarssonar um Lífeyris-
sjóð fyrir alla landsmenn, en
félagslegt ranglæti I þjóðfélagi
okkar í dag er máske hvað
áþreifanlegast á sviði lífeyris-
mála.
I Morgunblaðinu i dag er
viðtal við Björn Jónsson, for-
seta ASI, sem er einkar
athyglisvert, þó ekki geti blaðið
skrifað undir öll þau sjónarmið,
sem þar koma fram, Hins vegar
ber að fagna því að forseti ASÍ
áréttar nauðsyn stefnumótunar
Alþýðusambandsins í af-
gerandi málefnum þjóðfélags-
ins, sem verði eitt helzta við-
fangsefnið nú á 60 ára afmæli
sambandsins. í þessum efnum
þarf að vísu að fara að með gát
og hyggindum og hyggja að
faglegum hagsmunum laun-
þega einum en forðast tagl-
hnýtingu við sérpólitísk sjónar-
mið einstakra stjórnmálaflokka.
I þessu efni nefnir forseti Al-
þýðusambandsins nokkur
atriði: verndun fiskstofnanna,
sem afkoma sjómanna og fisk-
vinnslufólks og raunar lands-
manna allra er komin undir
baráttu gegn verðbólgu-
vandanum, sem skert hafi
verulega kaupmátt launa
verkafólks; ískyggilega skulda-
söfnun erlendis, sem leggi of
þungar byrðar til of langs tima
á alþýðu manna í landinu. Hér
drepur forseti Alþýðusam-
bandsins á veigamrkil atriði og
hann segir réttilega að verndun
nytjafiska okkar, eðlileg stofn-
stærð þeirra og nýting sé
..grundvallarspurning um það,
hvort hér geti í framtíðinni
þrifizt sjálfstætt og sjálfbjarga
samfélag — og hver grund-
völlur verður fyrir baráttu um
betri kjör og betra mannlíf
Landhelgismálið er mál mál-
anna í dag. Það er ekki sízt þar,
sem tryggja þarf þjóðarsam-
stöðu og forðast sundrungar-
öfl, sem dag eftir dag reka
rógskuta sinn í bak ráðamanna
þjóðarinnar í spyrðublöðum
kommúnista og eiginhags-
munamanna.
Það ber og að harma að
þann veg var haldið á málum
við undirbúning hátíðahald-
anna í dag, að ekki tókst fullt
samstarf um ávarp og hátíðar-
dagskrá, en þar réð mestu
þröngsýni vissra forystuafla,
sem ekki gátu sætt sig við
sanngjörn minnihlutasjónar-
mið.
Verkalýðshreyfingin í land-
inu er sterk og áhrifarík. Áhrif-
um hennar og styrk verður að
fylgja ábyrgð og tillit til heildar-
hagsmuna þjóðfélagsins. Þann
veg tryggir hún bezt til fram-
búðar hagsmuni meðlima
sinna. En það verður líka að
taka réttlátt tillit til sanngjarnra
og rökstuddra krafna hennar. I
þeirri von að hvorttveggja nái
fram að ganga, að byggja um
ábyrga og samstæða verka-
lýðsheild og leiða þjóðina til
bættra lífskjara, óskar Morgun-
blaðið islenzkri alþýðu gæfu og
gengis á hátiðisdegi hennar og
um alla framtið
Frá árásinni á Alþingishúsið 30. mars 1949.

Um aðildina
að
Atlantshafs-
bandalaginu
og
„leyni-
skýrslumar"
Þriðja grein eftir Björn Bjarnason
EINS OG fram hefur komið, hefur bókin
„Foreign Relations of the United States 1949“
. að geyma tvær skýrslur bandarfskra embættis-
manna um tsland.
Fyrri skýrslan er frá aðalritara Öryggisráðs
Bandaríkjanna, Sidney W. Souers, flotafor-
ingja, til ráðsins. Hún er dagsett 29. júlí 1949
(birtist í Lesbók Morgunblaðsins 24. mars).
Hin skýrslan fjallar um samskipti Bandaríkj-
anna og lslands, stjórnarstefnuskýrsla frá
utanrikisráðuneytinu dagsett 23. ágúst 1949.
(Birtist í heild í Þjóðviljanum 2. og 3. apríl,
upphafskaflar og lokakafli birtust í Lesbók
Morgunblaðsins 4. apríl).
Öryggisráð Bandaríkjanna (National
Security Council) var stofnað að tillögu
Trumans Bandaríkjaforseta, með lögum árið
1947, en þau lög mæltu einnig fyrir um stofn-
un CIA, Leyniþjónustu Bandaríkjanna, sem
starfar undir eftirliti Öryggisráðsins.
I endurminningum sínum, sem út komu
1956, segir Harry S. Truman, að með myndun
Öryggisráðsins hafi verið skapaður nýr vett-
vangur á vegum ríkisstjórnarinnar, sem brýn
nauðsyn var fyrir. I ráðinu hafi hernaðarleg
málefni, utanríkismál og efnahagsleg staða
verið könnuð og metin. Hann segir, að þessi
nýja stofnun hafi gert sér og stjórn sinni kleift
að vita ávallt nákvæmlega, hvar þeir stóðu og
hvert þeir stefndu í öllum málefnum varðandi
öryggi þjóðarinnar.
Truman segist aðeins hafa notað Öryggisráð-
ið sem vettvang til tillögugerðar. Hins vegar
hafi stefnumótunin sjálf orðið að koma frá
forsetanum, þar sem hann hafi orðið að taka
allar lokaákvarðanir.
Það er sem sagt skýrsla aðalritara ráðsins til
þess, sem birt er í bandarísku skjölunum.
Yfirskrift skýrslunnar er á ensku: „The
Position of the United States with Respect to
United States and North Atlantic Security
Interests in Iceland“ (Afstaða Bandaríkjanna
með tilliti til öryggishagsmuna Bandarikjanna
og Norður Atlantshafssvæðisins á Islandi).
XXX
Skýrslan er stutt og hnitmiðuð, og í upphafi
hennar segir, að það vandamál, sem hún fjalli
um sé að vega og meta afstöðu Bandaríkjanna
með tilliti til öryggishagsmuna Bandaríkjanna
og Norður-Atiantshafssvæðisíns á Islandi,, meó
sérstakri tilvisun til þeirrar ógnar,/ sem
íslensku ríkisstjórninni kunni að stafa aí coup
d’état (valdatöku) kommúnista á íslandi.
I lýsingu á málavöxtum er í fyrstu vísað til
þess, að öryggisráðið hafi staðfest hernaðar-
legt mikilvægi Islands, Grænlands og
Azoreyja. Visað er til viðræðna, sem fram fóru
í Washington i mars 1949 milli „Icelandic
Foreign Ministers" (sic) (íslenskra utanríkis-
ráðherra) og fulltrúa utanríkisráðuneytis
Bandaríkjanna, og „National Military
Establishment". Með þessu er i raun vitnað til
þess, sem nú er kallað hermálaráðuneyti
Bandaríkjanna, en með þeim lögum, sem áður
eru nefnd, frá 1947, var ekki aðeins mælt fyrir
um stofnun Öryggisráðs Bandaríkjanna, og
nýskipan gerð á leyniþjónustu þeirra, heldur
var stjórn hermálanna sameinuð undir einni
miðstjórn, er fór með málefni landhers, flota
og flughers. Með hinu nýja „National Military
Establishment“ var þeirri skipan komið á, að
varnarmálaráðherrann varð æðsti yfirmaður
alls heraflans, en honum til aðstoðar voru þrír
sérlegir ráðgjafar, sem fóru sérstaklega með
málefni landhers, flota og flughers. I skýrslu
aðalritara Öryggisráðsins segir, að í þessum
viðræðum hafi menn orðið sammála um, að
möguleikinn á „internal communist
subversion presents the most immediate
danger to Iceland" (byltingu kommúnista
innanlands skapi bráðustu hættuna fyrir
ísland). Segir aðalritarinn, að það hafi komið í
ljós við umræðurnar um Atlantshafssáttmál-
ann á Alþingi 31. mars (sic), hve víðtæk þessi
hætta kynni að vera.
Minnt er á, að islenska ríkisstjórnin hafi
skýrt frá þvl, að hún gæti ekki samþykkt dvöl
erlends herliðs í landi sínu á friðartímum, og
Bandarikjastjórn hafi lýst yfir skilningi sinum
og samþykki við þessa afstöðu. Síðan eru
orðrétt rakin ummæli þau, sem Bandaríkja-
menn skráðu i viðræðunum 15. mars og höfðu
eftir Bjarna Benediktssyni um fámenni
íslensku lögreglunnar og hættuna af ofbeldi
kommúnista, en þeirra er áður getið. Aðal-
ritari Öryggisráðsins minnir jafnframt á, að
leiðtogar íslensku ríkisstjórnarinnar hafi sagt,
að hér væri um vandamál að ræða, sem ís-
lendingar sjálfir yrðu að leysa. Hann bendir
einnig á það, að upplýsingar bendi til þess, að á
siðustu sex mánuðum hafi orðið „considerable
decline in relative communist strength”, (hlut-
fallslega hafi dregið talsvert úr styrk
kommúnista).
Aðalritarinn vekur athygli á því, að utanað-
komandi árás á ísland yrði svarað með gagn-
ráðstöfunum samkvæmt 5. grein Norður-
Atlantshafssáttmálans, sem og aðgerðum
innan Sameinuðu þjóðanna. Þá segir hann
orðrétt:
„Kommúnistiskt coup d’état, eða hætta á því,
mundi skapa Iöggilda ástæðu til samráðs sam-
kvæmt ákvæðum i 4. grein Atlantshafssáttmál-
ans og 6. grein Rió-samningsins.“
Hér er að minu mati kjarninn í þessari
skýrslu aðalritara Öryggisráðsins, því að hér
greinir hann frá þeim samningsákvæðum, sem
Bandaríkjamenn mundu vísa til, ef
kommúnistar hrifsuðu völdin með ofbeldi.
Hinar lagalegu forsendur, sem flotaforinginn
setur fram, fá hins vegar ekki staðist. Ógjörn-
ingur hefði verið fyrir Bandaríkjastjórn að
vísa til 6. gr. Rió-samningsins í samskiptum
sínum við ísland, þar sem sá samningur gilti
aðeins milli Amerikuríkja og ísland alls ekki
aðili að honum.
Um 4. grein Atlantshafssáttmálans er það að
segja, að meó henni skuldbinda aðilar banda-
lagsins sig til að „hafa samráð sín á milli,
hvenær sem einhver þeirra telur friðhelgi
landsvæðis einhvers aðila, pólitisku sjálfstæði
eða öryggi ógnað.“
Af tiltækum gögnum verður hvergi ráðið, að
þessa grein beri að túlka á þann veg, að hún
heimili nokkru bandalagsríki afskipti af
innanlandsmálum annars, á þann veg gð segja
fyrir um stjórnarfar i landinu. Sáttmálinn i
heild miðar að þvi að sameina þátttökurikin til
varna gegn utanaðkomandi árás, og því ber að
túlka einstakar greinar hans út frá því mark-
miði. I sáttmálanum felst engin „Brezhnev-
kenning” eins og virðist mega ráða af orðum
bandaríska flotaforingjans. 4. grein hefur í
raun verið framkvæmd á þann veg, að banda-
lagsríkin hafa samráð um þau atriði, sem ráða
miklu um mótun utanríkisstefnu þeirra, eink-
um að því er varðar mál, er hafa áhrif á
hagsmuni annarra bandalagsríkja.
Lýsingu sinni á málavöxtum lýkur aðalritari
Öryggisráðsins með þvi, að minna á, að
Atlantshafssáttmálinn hafi ekki enn tekið
gildi, en það gerðist 24. ágúst 1949. Nokkur
tími muni liða frá gildistökunni þar til þetta
vandamál verði tekið föstum tökum. Ef svo
færi, að til vopnaðrar árásar á ísland kæmi eða
coup d’état kommúnista, yrði á Islandi, áður en
þær ráðstafanir hefðu að fullu komið til fram-
kvæmda, er gengið er út frá í Atlantshafssátt-
málanum, gæti verið nauðsynlegt fyrir einn
eða fleiri aðila hans, að grípa til aðgerða til að
gæta öryggis Norður-Atlantshafssvæðisins.
Niðurlagsorðin í lýsingu aðalritarans á mála-
vöxtum gefa til kynna, að þær hugmyndir, sem
koma fram í niðurstöðum hans, eigi aðeins við
um skamman tíma, eða þar til Atlantshafs-
bandalagið hafi að fullu tekið til starfa.
Neðanmáls við skýrsluna er þess getið, að
Truman, Bandarikjaforseti, hafi samþykkt
niðurstöður hennar 5. ágúst 1949, og falið
viðeigandi stjórnardeildum Bandaríkjastjórn-
ar að framkvæma þær undir yfirstjórn utan-
ríkisráðherrans. I stuttu máli eru niður-
stöðurnar þessar:
Öryggi Bandaríkjanna og Norður-
Atlantshafsins krefst þess, að aðstaða sé á
íslandi til afnota fyrir herafla Bandaríkjanna
og bandamanna þeirra á hættustundu, og að
óvinveittum eða hugsanlega fjandsamlegum
öflum verði bægt frá íslandi.
Utanríkisráðuneytið skal semja og hefja
strax framkvæmd áætlunar, sem miðar að því
að draga úr varnarleysi íslensku ríkisstjórnar-
innar gegn valdatöku kommúnista. („To
decrease the vulnerability of the Icelandic
Government to communist seizure of power“).
Þá er „National Military Establishment“ fal-
ið að gera áætlanir, þ.á m. áætlanir um hugsan-
legan flutning bandarísks herafla til íslands,
til að vernda öryggishagsmuni Bandaríkjanna
og Norður-Atlantshafssvæðisins á íslandi á
hættustundu. Fram kemur, að ríkisstjórnin
muni aðeins taka ákvörðun um framkvæmd
slíkra áætlana í samræmi við pólitiskt og hern-
aðarlegt ástand á hættutímum.
Þessi skýrsla er að ýmsu leyti athyglisverð.
Ljóst er, að hún byggir á misskilningi, þegar
vísað er til þeirra samningsákvæða, sem lagt er
til að Bandarikjamenn beiti fyrir sig, ef til
valdatöku kommúnista kæmi á Islandi.
Skýrslan gefur einnig til kynna, að Banda-
ríkjamenn vantreystu því, að íslensk stjórn-
völd hefðu nægilegan styrk til að verjast of-
beldi kommúnista. Þó finnur aðalritari
Öryggisráðsins nokkra huggun f þvi, að fylgi
kommúnista hafi minnkað undanfarna 6
mánuði, þ.e. frá þeim tíma, þegar umræðurnar
um aðild að Atlantshafsbandalaginu stóðu sem
hæst. Greinilegt er, hve aðför kommúnista að
Alþingishúsinu hefur haft djúpstæð áhrif.
Hins vegar kemur berlega í ljós, að Banda-
ríkjamenn höfðu alls ekki í hyggju að leita
eftir aðstöðu fyrir herlið á islandi nema á
ófriðartímum. Þótt áætlanir um varnir lands-
ins yrðu gerðar, skyldi þeim ekki hrint í fram-
kvæmd nema miðað við ástandið á hættutím-
um.
XXX
Þvi miður hafa bandarísku gögnin ekkert að
geyma um það, hvaða áætalanir bandaríska
utanríkisráðuneytið gerði í samræmi við
skýrslu þessa. Ef til vill hefur slík áætlun
aldrei verið samin vegna þeirra röngu for-
sendna. sem aðalritari Öryggisráðsins gekk út
frá. En bæði af skýrslunni til Öryggisráðsins
og öðrum gögnum Bandaríkjastjórnar er ljóst,
að Bandaríkjamenn gerðu sér fulla grein fyrir
því, að islenska ríkisstjórnin ætlaði sjálf að
leysa innanlandsvanda sin.n, enda þótt hún
réði ekki yfir nema 150 manna lögregluliði.
I síðustu skýrslunni um Island i bandarísku
gögnunum, sem rituð er 23. ágúst 1949. af
embættismönnum utanríkisráðuneytisins og
fjallar um samskipti Bandaríkjanna og Is-
lands, kemur fram, að utanríkisráðuneytið tel-
ur að áhrif íslenska kommúnistaflokksins fari
minnkandi. En engu að siður haldi hann áfram
að ógna stöðugleika i íslenskum stjórnmálum
og öryggishagsmunum Bandarikjanna á þessu
svæði. Síðan segir orðrétt:
„Kommúnistaflokkurinn, sem að undan-
förnu hefur að miklu leyti dafnað vegna þess,
hve vel honum hefur tekist að láta líta svo út
sem hagsmunir hans og þjóðernissinnaðra afla
á Islandi fari saman, er hinn háværasti og
ofsafengnasti við að ,,verja“ sjálfstæði íslands
og menningu gegn meintum heimsveldis-
áformum Bandarikjanna...
Aðild tslands að Atlantshafssáttmálanum
hefur enn aukið á einangrun kommúnista.
Þrátt fyrir óeirðir að undirlagi kommúnista
siðustu daga umræðnanna um aðild Islands að
Atlantshafssáttmálanum, samþykkti Alþingi
hana með miklum meirihluta.
Og enn fremur hafði áróður kommúnista
gagnleg áhrif á andkommúnistiska stjórnmála-
leiðtoga, sem nú eru að íhuga vandamál eins og
þau, er snerta getu islensku lögreglunnar til að
fást við uppþot og óeirðir innanlands og
varnarleysi Keflavíkurflugvallar fyrir
skemmdarverkum og beinni vopnaðri árás.“
I lokakafla þessarar skýrslu utanrikisráðu-
neytis Bandarikjanna, sem dagsett er 18 dög-
um, eftir að Truman forseti hafði samþykkt þá
niðurstöðu, að utanríkisráðuneytið ætti strax
að semja áætlun til að draga úr varnarleysi
islensku ríkisstjórnarinnar gegn valdatöku
kommúnista, kemur ekkert fram um að slik
áætlun sé I smíðum. I niðurstöðum þessarar
skýrslu utanríkisráðuneytisins segir þetta eitt
um hættuna af íslenskum kommúnistum:
„Að miklu leyti vegna þeirrar reynslu, sem
íslenskir embættismenn urðu fyrir í óeirðun-
um, sem kommúnistar stóðu að gegn aðildinni
að Atlantshafssáttmálanum, eru embættis-
mennirnir nú farnir að sýna ánægjulegt raun-
sæi í afstöðu sinni til þeirrar fimmtu-
herdeildar-hættu, sem stafar af kommúnista-
flokknum.”
Af þessum orðum má enn ráða, að Banda-
ríkjamenn líta þannig á, að það sé vandamál
íslendinga sjálfra að glima við íslenska
kommúnista.
XXX
Þessi skýrsla bandaríska utanríkisráðu-
neytisins frá því í ágúst 1949, sem ber heitið
„Policy Statement of the Department of
State“, fjallar annars að mestu leyti um efna
hagsmál, og á hvern hátt haga skuli Marshall-
aðstoðinni við íslendinga. Athygli vekur, hve
mikil áhersla er lögð á það, að nauðsynlegt sé
að beita sérstakri varkárni i samskiptum við
Islendinga, því að þjóðernistilfinning þeirra sé
mjög rík, og þeir vilji alls ekki ganga of langt í
samstarfi sínu við Bandarikin.
Um mikilvægi Marshall-aðstoðarinnar við
tsland má vitna til ummæla i grein er
Þórhallur Ásgeirsson ritaði 1967 í tilefni þess,
að 20 ár voru liðin frá upphafi áætlunarinnar.
Þar segir:
„Marshall-aðstoðin hafði gífurlega þýðingu
fyrir islenskt efnahagslíf og alla afkomu lands-
manna á árunum 1949—1953. Þetta voru erfið
ár, sérstaklega fyrstu tvö árin — stöðugt
sildarleysi, þorskafli báta lélegur og verslunar-
kjörin gagnvart útlöndum óhagstæð. En þjóðin
fann ekki nema litið fyrir erfiðleikunum
vegna Marshallaðstoðarinnar. A árunum 1949,
1952 og 1953 var meir en 1/10 hluti inn-
flutningsins greiddur með Marshall-
framlögum Bandarikjanna. Árið 1951 var 1/5
hluti innflutningsins og 1950 meir en 1/4 hluti
innflutningsins greiddur þannig.
Sýna þessar tölur, að Iifskjör þjóðarinnar og
allt atvinnulíf var á þessum árum mjög háð
Marshall-aðstoðinni. Hún hjálpaði þjóðinni að
komast klakklaust yfir erfiðasta hjalla eftir-
stríðsáranna.
En hún gerði líka miklu meira en það. Hún
lagði ríflegan skerf til varanlegrar upp-
byggingar raforkukerfisins, Aburðarverk-
smiðjunnar og allra höfuð-atvinnugreinanna.
A þessum árum tvöfaldaðist raforkufram-
leiðsla landsins með virkjun Sogsins og Laxár,
en 3/4 hlutar (74,4% stofnkostnaðar þessara
raforkuframkvæmda og Áburðarverksmiðj-
unnar), voru greiddir af Marshall-fé. Er það
því ekki að ástæðulausu, að þessar stórfram-
kvæmdir hafa verið kallaðar minnismerki
Marshall-áætlunarinnar."
Á árunum 1948—1953 nam Marshall-
aðstoðin til Islands samtals 38.650.000 dollur-
um, þar af voru 30 milljónir dollara gjöf, 5,3
milljónir dollara lán til 35 ára með 2,5% vöxt-
um, 3,5 milljónir dollara svonefnt skilorðs-
bundið framlag, sem raunverulega var
greiðsla fyrir útflutningsafurðir.
I skýrslu bandaríska utanrikisráðuneytisins
er því lýst, hve íslendingar hafi verið hikandi
við að stofna til ríkisskulda við Bandaríkin, því
að samkvæmt hefð sé islenska þjóðin frábitin
slikum lántökum. Auk þess kemur það fram,
að Bandaríkjamenn telja áróður kommúnista
gegn Marshall-aðstoðinni hafa ráðið miklu um
þetta hik.
I inngangi skýrslu utanríkisráðuneytisins,
þar sem rætt er um stefnuatriði, er markmið-
um efnahagsaðstoðarinnar við island lýst á
þennan veg:
„Auk flugvallarsamningsins frá 1946 og ná-
inna tengsla Islands við varnaraðgerðir sam-
kvæmt Atlantshafssáttmálanum krefst tillitið
til öryggis okkar þess, að til íslands nái ECA-
hjálp og önnur aðstoð, sem nauðsynleg kann að
reynast til að tryggja lífvænlegan efnahag og
nægilega góð lífskjör til að koma í veg fyrir
„adverse political repercussions but not above
the long-term capacity of the eountry to
maintain." (I Lesbók Morgunblaðsins er þessi
siðasta setning þýdd: „sem komi i veg fyrir
stjórnmálalegan afturkipp, án þess þó að verða
meiri en svo, að þjóðin geti haldið þeim til
frambúðar". Og i Þjóðviljanum 2. april er hún
þýdd þannig: „til þess að koma í veg fyrir
pólitiskar hræringar okkur andstæðar".)
Þýðing Þjóðviljans er mun ónákvæmari og
gefur ranga hugmynd, enda þeirri setningu
sleppt, sem lýsir því, að Bandaríkjamenn
hyggjast ekki, með efnahagsaðstoð sinni, koll-
varpa íslensku efnahagslífi á þann veg, að
aðstoð þeirra verði svo mikil, að Islendingar
geti aldrei komist af án hennar. En afbakaða
setningu Þjóðviljans hefur ritstjóri blaðsins
einmitt notað í blaði sínu 11. apríl s.l., í við-
leitni sinni til að leggja eigin merkingu í
bandarísku gögnin.
Rétt er að geta þess, að ECA er skammstöfun
á sérstakri stjórnarskrifstofu í Washington,
Economic Cooperative Administration, sem
komið var á fót til þess að sjá um framkvæmd-
ina á Marshall-aðstoðinni af hálfu Bandarikja-
stjórnar. Sérstakar skrifstofur ECA voru opn-
aðar i öllum aðstoðarríkjunum, en hér á landi
var ECA-skrifstofan aðeins sérstök deild i
sendiráði Bandaríkjanna og var sendiherra
Bandaríkjanna forstöðumaður hennar.
XXX
Hér verður hin ianga skýrsla bandaríska
utanríkisráðuneytisins frá 23. ágúst 1949 ekki
rædd frekar. Þó er nauðsynlegt að leiðrétta
það, sem ég tei vera misskilning (ef ekki
beinlínis rangfærslu) í þýðingu Þjóðviljans á
skýrslunni, en einmitt þennan misskilning
hefur blaðið notað sem forsendu fyrir full-
yrðingu sinni um það, að Bandaríkjamenn hsfi
allt frá þvi, að byrjað var að ræða við Is-
lendinga um aðild að Atlantshafsbandaiaginu,
stefnt að því að fá afnot af landinu undir
herstöð. Þessi setning er þannig á ensku:
„The long-term military interests of the
United States in Iceland were considerably
advanced by Iceland’s decision to join the
North-Atlantic pact, a decision which marks a
significant departure from Iceland’s tradition-
al policy of neutrality."
I Þjóðviljanum er setningin þýdd á þennan
veg:
„Bandarikin nálguðust verulega það tak-
mark sitt að fá hernaðarlega aðstöðu á tslandi
til langs tima, er ísland ákvað að gangast undir
Norður-Atlantshafssáttmálann, en sú ákvörð-
un er mikilvægt frávik frá þeirri hefðbundnu
stefnu íslands að gæta hlutleysis."
I Lesbók Morgunblaðsins er setningin þann-
ig þýdd:
„Hernaðarlegum hagsmunum Bandaríkj-
anna á íslandi um nokkra framtíð var veru-
legur akkur að þeirri ákvörðun Islands að
gerast aðili að Norður-Atlantshafs-
sáttmálanum, en sú ákvörðun markar veiga-
mikið fráhvarf frá hinni hefðbundnu hlut-
leysisstefnu Islands.”
Að mínu mati gefur þýðingin í Lesbók
Morgunblaðsins mun betur til kynna, hvað
feist i þeim viðhorfum, sem fram koma í
bandarísku skýrslunni, en hins vegar sýnir
þetta dæmi, hve vandmeðfarinn sá texti er á
íslensku, sem hér um ræðir, og með blæbrigð-
um i þýðingu, svo að ekki sé rætt um rang-
færslur, má draga fram mismunandi viðhorf.
Þetta er ávallt nauðsynlegt að hafa í huga,
þegar íslensk þýðing á bandarisku gögnunum
erlesin.
Raunar kemur það fram i skýrslu banda-
riska utanríkisráðuneytisins frá 23. ágúst 1949,
að Bandaríkjamenn litu alls ekki þannig á, að
með aðild íslands að Atlantshafsbandalaginu
væru þeir búnir að fá aðstöðu fyrir herafla
sinn i landinu þvert á móti yrðu þeir að búa sig
undir hið gagnstæða. I næstsíðustu málsgrein
skýrslunnar segir:
„Hvað viðkemur Keflavikursamningnum,
sem verður að taka til endurskoðunar fyrir
árslok 1952, virðist nú öruggt að þess verði
farið á leit við Bandaríkin, að þau sætti sig við
minni hlut i starfrækslu flugvallarins. Þar
með er ekki sagt, að flugvallarmannvirkin við
Keflavík gangi úr sér, eða að flugvöllurinn
Framhald á bls. 32
Stef numótandi skýrslur
til Bandaríkjastjornar