Morgunblaðið - 01.05.1976, Blaðsíða 32
32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. MAÍ 1976
Myndllst
Stefnumótandi
Framhald af bls. 27
Framhald af bls. 10
sengið í gegnum margar
hreinsanir og þróazt í ýmsar
áttir.
Sú hlið á myndum Gísla Sig-
urðssonar. er snýr að okkur,
birtist i leitandi, léttum og
leikandi vinnuhrögðum og um-
búðalausri tjáningu hrifnæmr-
ar sálar. Þetta sagði ég einnig
uni sýningu hans í Norræna
húsinu 1973, en þó má merkja
hér nokkra breytingu til meiri
átaka við efrfiviðinn. einkum i
þeim myndum er hann málar
með mattri áferð svo sem í
myndunum ..Snrmima vors á
Revkjanesi" og ,.I Grindavík"
og ég tel að enn meiri breyt-
ingar séu i vændum í myndstíl
þessa málara í framtíðinni og
að hin hröðu vinnubrögð munu
smám saman víkja fvrir rólegri
mark.issari og yfirvegaðari
myndskipan.
I millitíðinni má Gisli vel una
því mati, þegar teknar eru til
viðmiðunar beztu myndir hans
á þessari sýningu, að þær
standi ekki að baki þeim mynd-
um í svipuðum stíl, sem honum
þekktari hérlendir málarar
hafa sýnt. Sýningu Gísla lýkur
á sunnudag.
hætti að vera jafn mikilvægur og hann er fyrii
flugumferð yfir Atlantshafið."
Rngu síður var það von Bandaríkjamanna, að
íslenska ríkisstjórnin gerði sér grein fyrir
þeim hernaðarlegu hagsmunum, sem þeir
töldu sig hafa af Keflavíkurflugvelli.
Lokaorð skýrslu bandaríska utanríkisráðu-
neytisins eru:
„Kétt er að hafa í huga, að Island hefur ekki
tekið á sig neinar hernaðarlegar skuld-
bindingar á friðartimum sem aðili að Atlants-
hafssáttmálanum, enda þótt það hafi sinar
skyldur á stríðstimum. Og ennfremur hafa
margir Islendingar, þótt ekki séu þeir
kommúnistar, haldið upprunalegri óbeit sinni
á flugvallarsamningnum frá 1946. Samninga-
viðræður við ísland verða í framtíðinni eins og
hingað til að fara fram með vandlegu tilliti til
islenskra tilfinninga".
\ \ \
Bandarisku skjölin um aðild íslands að
Atlantshafsbandalaginu og viðhorf Banda-
ríkjastjórnar til Islands á árinu 1949 hafa hér
verið rakin í löngu máli. Kkki má líta á þessa
úttekt sem endanlegt viðhorf þess, sem þetta
ritar, til gagnanna, enda hefur lítil tilraun
verið gerð til þess að leggja á þau mat, hins
vegar hefur verið leitast við að draga fram
islenskar samtímaheimildir gögnunum til
skýringar. Mörg fleiri gögn eiga vafalítið eftir
að koma fram síðar, sem gefa enn betri
heildarm.vnd af þeim málum, sem hér hafa
verið rædd, en nú liggur fyrir. Til dæmis er
nauðsvnlegt að bera frásagnir íslensku sendi
nefndarinnar saman við frásagnir Bandarikja-
manna.
Við lestur skjalanna og mat á þeim. verður
ætið að hafa í huga, að þau eru rituð af
Bandaríkjamönnum fyrir 27 árum, við allt
aðrar aðstæður en þær, sem við nú búum við.
og þar af leiðandi önnur viðhorf. Með engum
rétti er unnt að heimfæra þessi sk.jöl upp á
núverandi ástand
Knginn vafi getur leikið á því hve Banda-
ríkiamiinnum var gerð ljós grein fyrir því. að
með aðild sinni að Atlantshafsbandalaginu
skuldbyndu Íslendingar sig ekki til að hafa hér
her á friðartímum. Hitt er mjög fróðlegt rann-
sóknarefni, sem verður að bíða síðari tíma, að
skýra þann gang mála, sem leiddi til þess. að
1951 gerðu íslendingar sérstakan varnarsamn-
ing við Bandaríkin innan ramma Atlantshafs-
sáttmálans um dvöl bandarísks varnarliðs í
landinu.
I umræðum um aðild Islands að Atlantshafs-
bandalaginu og síðar varnarsamninginn við
Bandaríkin má aldrei gleyma þeim aðstæðum,
sem ríktu á alþjóðamálum á þeim tíma, er
þessar afdrifaríku ákvarðanir voru teknar.
Valdarán kommúnista i Tékkóslóvaíku 1948
stuðlaði mjög að því að ríkin beggja vegna
Atlantshafs ákváðu að sameinast í varnar-
bandalagi. Innrás kommúnista í Kóreu í júní
1950 þótti sýna, að yfirgangi þeirra voru engin
takmörk sett og því væri nauðsynlegt að efla
enn varnarviðbúnað. Atlantshafsbandalagið
ákvað þá að koma á fót sameignlegum her-
stjórnum til að bera ábyrgð á framkvæmd
samræmdu varnaráætlananna á ófriðartímum.
2. apríl 1951 hóf Eisenhower störf f Rocquen-
eourt við Paris sem fyrsti yfirmaður Evrópu-
herstjórnar bandalagsins.
Þessi breyting á þróún heimsmála varð til
þess.að íslenska ríkisstjórnin komst að þeirri
niðurstöðu, að varnarleysi Íslands stefndi bæði
landinu sjálfu og friðsömum nágrönnum þess i
mjög mikla hættu. Fallist var á tilmæli
Atlantshafsbandalagsins um að taka upp við-
ræður við Bandaríkjamenn um varnir Islands
á grundvelli Atlantshafssáttmálans og lauk
þeim með samningsgerð 5. maí 1951. Gengið
var út frá ákveðnum forsendum 1949 og 1951,
þegar rætt var um friðartíma. Þá var tekið mið
af hernaðartækni þess tíma og stöðu alþjóða-
mála. Síðan hefur orðið gjörbylting á báðum
þessum sviðum, sem hefur mjög stuðlað að því,
að hin gamla skilgreining á hugtakinu friðar-
tímar er úr gildi fallin.
Bjarni Benediktsson taldi svo komið 1957 að
vegna breyttra aðstæðna í hernaðartækni.
væru forsendurnar gjörbreyttar frá árinu
1949. Lýsti hann þessu þannig í ræðu.sem
hann flutti á fundi Heimdallar 14. apríl 1957:
„Það er að vísu satt, að þegar við gerðumst
aðili að Atlantshafsbandalaginu 1949, þá
höfðum við þann fyrirvara á, að við vildum
ekki hafa erlendar herstöðvar hér á friðar-
tímum. heldur ætluðum við okkur einungis að
veita erlendum aðilum svipaða aðstöðu hér. ef
til ófriðar kæmi, eins og gert var í síðustu
styrjöld. En siðan eru viðhorfin gjörsamlega
bre.vtt. .
Það er ekki einungis að styrjöldin sjálf sé
orðin miklu hættulegri og með hörmulegri
afleiðingum en nokkru sinni áður, heldur er
nú gagnstætt því sem áður var, nærri undir-
búningslaust hægt að hefja styrjöld. En þegar
við vorum að semja um inngöngu i Atlants-
hafsbandalagið 1949, var því haldið fram, og
með rökum, að hægt væri að sjá með nokkurra
vikna fyrirvara, hvort styrjöld væri í aðsigi eða
ekki. Herflutningar og hin og þessi atvik til
undirbúnings gæfu til kynna, að verið væri að
efna til styrjaldar. Þetta var alveg rétt. Bæði
1914 og 1939 mátti næstu vikurnar á undan sjá.
að þá var farið að efna til styrjaldar. Það gat
framhjá engum farið. En nú er orðin á þessu
breyting. Eftir að hin nýju, ógurlegu vopn
komu til sögunnar, flugvélarnar, sem hægt er
að senda frá flugvöllum innan úr miðjum
löndum, eldflaugar, sem hægt er að skjóta frá
eldflaugastæðum, sem eru fyrir hendi þegar í
dag, þá er hægt að hefja styrjöld svo að segja
gersamlega fyrirvaralaust. Þess vegna er sá
fyrirvari, sem um var talað 1949, og við þá í
góðri trú gerðum ráð fyrir nú gersamlega úr
sögunni."
Mikil breyting hefur orðið á hernaðartækni
síðan 1957, þegar ofangreind ræða var flutt.
Því miður hefur þróunin ekki orðið á þann
veg, að dregið hafi úr hernaðarlegu mikilvægi
íslands. íslendingar verða nú sem fyrr að
tryggja öryggi lands sins miðað við ytri að-
stæður, þvi að ekki höfum við afl til að mæla
fyrir um gang mála. 1949 töldum við nægilega
tryggingu fólgna í aðild að Atlantshafsbanda-
laginu, 1951 var síðan varnarsamningur
gerður við Bandarikin vegna breyttra að-
stæðna. Með þessari skipan erum við sann-
færðir um það enn þann dag í dag, að öryggi
okkar sé tryggt. Núverandi aðstæður leggja
þyngri skyldur en fyrr á herðar íslendinga á
þann veg, að þeir rasi ekki um ráð fram við
mótun stefnu sinnar í öryggismálum, því að
afleiðingar rangra ákvarðana gætu orðið ör-
lagaríkari en nokkru sinni áður.
HLJÖMLEIKAR
í Austurbæjarbíói mánudaginn 3. maí1976 kl. 19.30
til minningar um hjónin Bjarna Bjarnason lækni og Reginu Þórðardóttur leikkonu.
EFNISSKRÁ
FYKIR HLÉ
W. A. Mozart........... Ein Mádchen oder Weibchen
úr óp. Töfraflautan
Halldór Vilhelmsfon — K. C.
G. Puccini.................... In quelle trine morbide
úr óp. Manon Lescaut
Inga María Eyjólfsdóttir — A. L.
G. F. Handel.............. Verdi prati, úr óp. Alcina
Guðmundur Guðjónsson — S. H.
0. Nicolai................ Als Biiblein klein
úr óp. Kátu konurnar í Windsor
Hjálmar Kjartansson — R. R.
W. A. Mozart.............. Dúett úr óp. Brottnámið úr
kvennabúrinu
ólöf Harðardóttir . Garðar Cortes — K. C.
G. Puccini..................... Un bel di vedremo
úr óp. Madame Butterfly
Elin Sijfurvinsdóttir — S. S.
G. Verdi.................... II lacerato spirito
úr óp. Simon Boccanegra
Jón SigurbjÖrn8son — ó. V. A.
C. Saint-Saens ............. Mon ceour s’ouvre a ta voix
úr óp. Samson og Dahlila
Sigríður E. Magrnúsdótt r — ó. V. A.
W. A. Mozart................ Bréfdúettinn
úr óp. Brúðkaup Figarós
Guðrún A. Símonar . ólöf Harðardóttir — G. K.
EFTIR HLÉ
G. Vcrdi.................... Niun mi tema úr óp. Otello
Mafirnús Jónsson — ó. V. A.
A. Dvorák................... Söngur Rusölku til mánans
úr óp. Rusalka
Ingrveldur Hjaltested — K. C.
R. Wagner................... 0, du mein holder Abendstern
úr óp. Tannhauser
Þorsteinn Hannesson — K. C.
A. Ponchielli............... Voce di donna
úr óp. La Gioconda
Rut Magrnússon — R. B.
G. Verdi.................... Dúett úr óp. U trovatore
Sigurveigr Hjaltested . Guðmundur Guðjónsson — S. H.
W. A. Mozart............... Madamina, il catalogo é questo
úr óp. Don Giovanni
Kristinn Hallsson — L. R.
C. Saint-Saens.............. 0, love! From thy power
úr óp. Samson og Dahlila
Guðrún Á. Símonar — G. K.
G. Bizet................ Söngur nautabanans
úr óp. Carmen
Guðmundur Jónsson — ó. V. A.
U ndirleikarar:
Krystyna Cortes Agrnes Löve, Skúli Halldórsson, Ragmar Bjömsson,
Sigrríður Sveinsdóttir, ólafur Vigrnir Albertsson, Guðrún Kristinsdóttir,
Lára Rafnsdóttir.
AÐGONGUMIÐASALA I AUSTURBÆJARBIOI