Morgunblaðið - 06.07.1976, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. JÚLÍ 1976
Útgefandi
Framk væmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10100
Aðalstræti 6. simi 22480.
Áskriftargjald 1000,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasolu 50,00 kr. eintakið.
Aðhald og árverkni
í rekstri borgarinnar
„ Vér álítum sjálfgefinn
sannleika að allir menn
séu fœddir jafnir...”
í sýningarsal í Þjóðskjala-
safni Bandaríkjanna í
Washington getur að líta
nokkuð máð og velkt bókfell,
sem á er fagurlega og þétt
skrifaður texti með eigin-
handarundirskriftum 56
manna í fljótu bragði mundi
safngesturinn ekki láta sér til
hugar koma að hér hefði
hann fyrir augum eitt sögu-
frægasta bókfell sem til er.
Eigi að síður er því þannig
farið Þetta er sjálft hið opin-
bera frumrit að sjálfstæðis-
yfirlýsingu Bandaríkjanna,
sem fulltrúar 13 nýlendna
staðfestu á þingi sínu hinn 4.
júlí 1776, hvorki meira né
minna en yfirlýsing um að
nýlendur þessar hafi gert
byltingu og sagt sig úr lögum
við móðurland sitt, Stóra
Bretland og konung þess.
Jafnframt er þá skjal þetta
eins konar fæðingarvottorð
eða myndugleikaskírteini
þess ríkis sem það átti fyrir
að liggja, þegar fram liðu
stundir, að verða einna vold-
ugast þeirra er v'eröldin hefur
nokkurn tima augum litið.
Um þessar mundir mun
þessa gömlu frelsisskrá bera
á góma viða um heim, því að
nú er minningarár í sögu
Bandarikjanna, og mörgum
verður til þeirra hugsað og
þess forustuhlutverks sem
þeim var fyrirbúið, svo sem
renna má grun í af texta
yfirlýsingarinnar. Það orkar
ekki tvímælis að áhrif þessar-
ar amerisku stjórnarbylt-
ingar, eins og oft er að orði
komist, urðu gffuriega mikil,
og yrðu þeir þræðirallir, sem
frá henni liggja, seintaðfullu
raktir. Víða um heim leysti
hún úr læðingi og vakti til
sjálfsvitundar þjóðfélagsöfl
sem leituðu farvegar og
hjálpaði nýjum hugmyndum
til að finna sér hæfilegan
búning í orðum. í frelsis-
skránni standa meðai annars
þessi frægu orð, sem oftast
er til vitnað og mun vist lengi
verða: „Vérálítum sjálfgefinn
sannleika að allir menn séu
fæddir jafnir, að þeim sé af
skapara sinum ætluð tiltekin
óumdeilanleg réttindi og
meðal þeirra er rétturinn til
að lifa, njóta frelsis og leita
hamingjunnar".
Vel má vera að nútíma-
menn verði ekki upppnæmir
af þessum orðum og hafi
jafnvel sitthvað við þau að
athuga, en það breytir ekki
þvi að þau bárust eins og
lúðurhljómur að eyrum
manna víða um heim, og
bergmálið frá þeim ómaði
lengi Áhrifin frá amerísku
frelsisskránni má enn sjá i
stiórnlöqum marqra þjóða.
Með sambandsríkjum Norður
Ameríku var lýðræðislegu
stjórnarfyrirkomulagi komið í
framkvæmd, þvi sem vér í
meginatriðum aðhyllumst og
Útvarpsávarp for-
seta Islands af
tilefni 200 ára
fullveldisafmælis
Bandaríkjanna
búum við, svo og flestar
þjóðir á voru menningar-
svæði. Bandaríkjamenn urðu
fyrstir allra til að koma á sliku
stjórnarfari með sjálfstæðis-
yfirlýsingunni og þeim stjórn-
lögum, sem þeir sömdu hinu
nýja lýðveldi sínu, og fram á
þennan dag hafa þeir haldið
fast við þetta stjórnarform,
sem kalla má hinn veiga-
mestan þátt í bandarískri arf-
leifð. Vitanlega fer því fjarri
að allir séu samþykkir þeirri
þjóðfélagsgerð, sem Banda-
ríkin eru voldugastur fulltrúi
fyrir, og engin von er heldur
til annars en að skiptar séu
skoðanir um annan eins
áhrifavald i veröldinni og
þetta mikla ríki er. En heims-
sögulegt hlutverk Bandaríkja
Norður-Ameríku fær engum
dulist, hvort heldur litið er tíl
fortíðar eða nútíðar, og um
framtiðina er það víst, að þau
munu verða þar nærri stödd
sem örlög heimsins ráðast.
Allt kemur þetta i huga
manns þegar rætt er
um sjálfstæðisyfirlýsinguna
gömlu Síðan hún var fullgilt
er 4 júlí þjóðhátíðardagur
Bandaríkjamanna, sjálfstæð-
isdagurinn, og í dag eru tvær
aldir síðan hún leit dagsins
Ijós. Sú er góð og gömul
venja þjóða í milli að
skiptast á heillaóskum á
þjóðhátíðardögum og þó
með nokkrum aukreitis íburði
á svonefndum merkisafmæl-
um. í dag munu kveðjur
streyma til fjölþjóðala ídsins
mikla á vesturhveli jarðar
hvaðanæva úr heimí, og á
þessu ári fara fyrirmenn ým-
issa þjóða þangað i tvennum
erindum, að bera fram heilla-
óskir við - forustumenn
Bandaríkjaþjóðarinnar og
sækja heim þær byggðir sem
setnar eru fólki af þjóðstofni
hvers um sig. Því að banda-
ríska þjóðin er samansett af
fólki úr öllum löndum jarðar,
fólki sem leitaði staðfestu og
bústaða í hinu mikla nýja
landi og möguleika til lífs og
frelsis i skjóli þess stjórnar-
fars sem dafnaði með svo
miklum blóma við kraftinn
frá sjálfstæðisyfirlýsingunni
frá 4. júlí 1 776. Hér eigum
vér íslendingar mikils að
minnast eins og aðrir. Það er
alkunna að til Bandaríkjanna
leituðu landar vorir hópum
saman á örbirgðaárum þjóð-
ar vorrar og nú eru þar blóm-
legar byggðir þar sem menn
af islensku bergi brotnir láta
mest að sér kveða, banda-
rískir menn sem þó halda í
heiðri íslenskar erfðir og hafa
reynst oss góðir frændur og
haukar í horni á marga lund.
Þessa minnumst vér í dag
með þakklæti til þeirra og
lands þeirra.
í minningu þessa íslenska
skerfs til hinnar miklu þjóða-
deiglu Vesturheims, bæði i
Bandaríkjunum og Kanada,
hafa íslensk stjórnvöld, bæði
á þessu og fyrra ári, haft
ýmsa viðleitni í frammi til að
hlutur íslartds verði nokkur í
þeim hátíðahöldum sem nú
eiga sér stað í Bandaríkjun-
um með þátttöku margra
þjóða. Hið sama er einnig
mér ríkt i huga er ég flyt
þessi ávarpsorð og færi hinni
miklu bandarísku þjóð og for-
ustumönnum hennar innileg-
ar hamingjuóskir á hátíðar-
stund.
Maj Britt Imnander kvödd
Endurskoðuð fjárhags-
áætlun Reykjavíkurborgar
fyrir árið 1975 sýndi áætluð
rekstrarútgjöld upp á 4032
milljónir króna og eignabreyt-
ingagjöld, sem námu 1961.7
m. kr , eða áamtölu aðfjárhæð
5.933,6 m kr. Reikningar
Reykjavíkurborgar fyrir sama
ár, sem nýlega voru lagðir fyrir
borgarstjórn, sýndu hins vegar
rekstrarútgjöld að fjárhæð
3947 m. kr., sem er 84.6 m.
kr., eða 2% undir áætlun. Þeir
sýndu eignabreytingagjöld að
fjárhæð 2396 m. kr., sem eru
435 m kr hærra en áætlað
var. Á heildina litið stenzt út-
gjaldaáætlun borgarinnar því
mjög vel — eða 6.3 milljarðar
í raun samanborið við rétt í
tæpa 6 milljarða í áætlun.
Sem dæmi um aðhald í bein-
um rekstri borgarinnar má
benda á, að heildarkostnaður
við stjórn borgarinnar nam
222.5 m. kr., sem er 18.6%
hækkun frá fyrra árí, sem verð-
ur að teljast allgóð útkoma,
þegar þess er gætt, að lang-
mestur hluti kostnaðar í þess-
um málaflokki er bundinn
launakostnaði, sem hækkaði
almennt um 28 til 30% milli
þessara ára hjá ríki og sveitar-
félögum.
Þegar bornir eru saman ein-
stakir rekstrarþættir borgarinn-
ar, annars vegar í fjárhagsáætl-
unum fyrir áríð 1975 og hins
vegar í rauntölum ársreiknings
fyrir þetta sama ár, verður
hvort tveggja Ijóst, að fjárhags-
áætlun hefur verið vandlega
unnin og að aðhalds hefur
verið ríkulega gætt í rekstri
borgarinnar. Þá er og sýnilegt,
að framkvæmdum hefur veríð
haldið innan ramma raunveru-
legrar fjárhagsgetu borgarínnar
og að því stefnt í hvívetna, að
gera rekstrar- og fjárhagsstöðu
hennar sem traustasta.
Rekstrarstaða hinna ýmsu
borgarstofnana er þó mjög mis-
jöfn Til dæmis er þjónusta
ýmiss konar naumast seld á
tilkostnaðarverði Má þar nefna
sem dæmi Reykjavíkurhöfn,
Strætisvagna Reykjavíkur og
raunar einnig Rafmagnsveitu
og Hitaveitu Verðlagningar-
reglur, sem ríkisvaldið setur,
munu hafa sín áhrif í þessu
efni. — Strætisvagnar Reykja-
víkur voru þann veg reknir með
rúmlega 20 m. kr. halla á árinu
1975 en þeir eru ómissandi
þjónustuþáttur við borgarana.
Rekstrarstaða Bæjarútgerðar
Reykjavíkur er og erfið, eins og
útgerðar í landinu almennt.
Rekstrarhalli fyrirtækisins nam
111 m kr. á árinu 1 975, þar
af námu afskriftir um 61 m. kr.
Reykjavíkurhöfn hefur sér-
stöðu þar sem hún er eina
höfnin í landinu, sem verður að
bera stofnkostnað allra sinna
hafnarmannvirkja ein, Önnur
hafnarmannvirki eru greidd að
hluta til af ríkinu, misjafnlega
mikið eftir eðli framkvæmda,
en að þrem fjórðu að því er
varðar venjulegt viðlegurými.
Ohjákvæmilegt er að rétta hlut
Reykjavíkurhafnar í þessu efni,
enda hlutur ríkissjóðs í hafnar-
framkvæmdum tekinn af al-
mannafé, sem er frá Reykvík-
ingum runnið ekki síður en
öðrum landsmönnum.
Þrátt fyrir aðhald í borgarút-
gjöldum hefur hinum helztu
framkvæmdaþáttum sveitar-
félagsins verið haldið í góðum
gangi. Sem dæmi má nefna
gatna- og holræsagerð Á árinu
1975 voru malbikaðir 7.6 km
eða 62.500 fermetrar gatna-
kerfis borgarinnar, og nam
samanlögð lengd malbikaðra
gatna í árslok 217.3 km. Þá
voru steyptir eða malbikaðir
16.045 ferm. af gangstéttum
eða gangstígum, aðallega í
fireiðholti. Lagðir voru 12.4
km í nýjum holræsum og nem-
ur samanlögð lengd holræsa-
kerfis borgarinnar nú 366.5
km.
Það sem mestu máli skiptir
þó er að greiðslu- og fjárhags-
staða borgarsjóðs og borgar-
stofnana í heild hefur farið
mjög batnandi, ekki sízt frá
árinu 1974, þegar greiðslu-
staðan var mjög erfið. Þegar
borgarstjóri, Birgir ísleifur
Gunnarsson, mælti fyrir árs-
reikningum borgarinnar, við
fyrstu umræðu, gat hann þess
m.a , að nú væri í fyrsta skipti
birt í reikningunum saman-
dregið yfirlit yfir eignir og
skuldir borgarsjóðs og allra
stofnana hans. Kæmi fjárhags-
staða borgarinnar skýrar fram
af þessum sökum. Samkvæmt
þessu yfirliti er hrein eign
borgarinnar í árslok 1975 18.3
milljarðar króna og hefur aukizt
um 3 1 milljarð króna á árinu
Þegar þess er gætt að meðal-
vísitala vöru og þjónustu á
árinu 1975 hækkaði um
51 5% (A liður framfærsluvísi-
tölu), meðalvísitala byggingar-
kostnaðar hækkaði um 48.8%,
og beinn launakostnaður
borgarinnar um allt að 30%,
má Ijóst vera, að borgaryfirvöld
hafa haldið vel á spöðum og að
aðhald og árvekni hefur ráðið
ríkjum í rekstri borgarinnar
Rekstrar- og fjárhagsstaða
borgar og borgarstofnana sem
heildar er mjög batnandi — en
hins vegar eru ýmsir þættir i
borgarrekstrinum með veikari
stöðu en aðrir, sem ástæða er
til að hyggja vel að, þegar horft
er fram á veginn.
Á ANNAÐ hundrað manns
sóttu kveðjuhóf, sem sam-
tök vinafélaga Norður-
landa og starfsfólk Norr-
æna hússins beittu sér fyr-
ir vegna brottfarar Maj-
Britt Imnander forstjóra
Norræna hússins 28. júní
s.l.
Veizlustjóri var formaður sam-
takanna, Hjálmar Ólafsson, og
færöi hann Maj-Britt verðskuld-
aðar þakkir og gjafir frá hinum
13 vinafélögum fyrir störf henn-
ar.
í hófinu tóku til máls m.a.
Bjarni Guðnason prófessor fyrir
hönd Háskóla íslands og færði
hann Maj Britt bókagjöf frá
Háskólanum, Guðrún S. Jónsdótt-
ir fyrir hönd starfsfólks Norræna
hússins, Birgir Þórhailsson
stjórnarformaður hússins, Sigurð-
ur A. Magnússon formaður Rit-
höfundasambands íslands, Guð-
rún Halldórsdóttir form. dönsku-
kennarafélagsins, Olaf Kajser
sendiherra Svía, Sigmar B.
Hauksson, f.h. ísl. námsmanna í
Sviþjóð, Hildur Hákonardóttir
skólastjóri, Vilhjálmur Hjálmars-
son menntamálaráðherra og loks
Maj Britt Imnander.