Morgunblaðið - 25.07.1976, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. JULI 1976
Batnandi efnahagsh
Mbl. leitar álits
hagfræðinga á
ástandi og horf-
um í íslenzku
efnahagslífi

EFTIR langvarandi erfiðleikatímabil í ís-
lenzkum efnahagsmálum eru loks tekin að
sjást nokkur merki þess að úr kunni að
vera að rætast. Viðskiptakjör fara batn-
andi og með þeim líkur á batnandi við-
skiptastöðu við umheiminn, verðbólgan er
heldur í rénun, enda þótt hún sé enn
skaðlega mikil og fleiri batamerki eru
sjáanleg þeim sem gleggst fylgjast með
þessum málum. Hluta þessarar þróunar
má rekja til aukinnar eftirspurnar og
batnandi afkomu í helztu viðskiptalöndum
íslendinga en aðgerðir innan lands hafa
hér einnig haft sín áhrif.
Mbl. sneri sér til nokkurra þekktra
hagfræðinga og bar fyrir þá eftírfarandi
spurningu:
„Hvert er þitt mat á ástandi og horfum í
íslenzku efnahagslífi í dag með tilliti til
erfiðleika undanfarinna ára?"
I svörum sérfræðinganna kemur fram
að þeir eru í aðalatriðum sammála um að
ef undan er skilin sú óvissa sem ríkir um
framtíð nokkurra helztu fiskstofna við
landið sé tiltölulega bjart framundan í
efnahagslegu tilliti. Þeim ber einnig saman
um að varast beri að líta á batnandi
horfur sem skjótfenginn gróða og ráð-
leggja ýtrustu varúð í stjórn efnahagsmála
á næstunni. Brýnustu viðfangsefnin fram-
undan eru að þeirra mati að jafna við-
skiptahallann við útlönd og létta erlenda
skattbyrði, ná stjórn á verðbólgunni og
koma á skynsamlegri fiskveiðistefnu.
Svörin fara hér á eftir.
Arni Árnason. rekstrar-
hagfræðingur hiá
Verzlunarráði Islands:
Vandinn
oft stærri
hérlendis
en nauðsyn
krefur
Af framvindu efnahagsmála s.l.
tvö ár má m.a. læra tvennt. I
fyrsta lagi ætti flestum að vera
ljóst, að auðlindir hafsins eru
ekki ótæmandi heldur þurfa hóf-
lega nýtingu, svo að eðlileg endur-
nýjun fiskstofna eigi sér stað. I
Arni Árnason
öðru lagi hefur berlega sýnt sig,
að hin viðtæku höft á flestum
sviðum efnahagsmála gera efna-
hagslífinu ókleift, að aðlagast
sjálft breyttum aðstæðum. Aðlög-
un, sem verður sjálfkrafa i efna-
hagskerfi vestrænna landa og oft
áður en skaðinn er skeður, þarf
hérlendis ákvarðanir stjórnvalda,
sem oft eru ekki reiðubúin til
athafna fyrr en í óefni er komið.
Vandinn verður því oft stærri en
nauðsyn krefur.
Ríkisstjórnin hefur frá upphafí
stefnt að hægfara aðlögun að
breyttum aðstæðum og haldið
uppi hærri lifskjörum en efni
stóðu til. Sú stefna var áhættusöm
en er nú farin að sýna nokkurn
árangur vegna batnandi við-
skiptakjara. Þjóðarbúið þarf því
enn nokkur ár til þess að ná sér að
fullu og greiða fyrir skuldasöfnun
siðustu ára.
1 ljósi reynslu síðustu ára eru
brýnustu verkefnin á sviði efna-
hagsmála sennilega þessi:
• Hófleg nýting fiskmiðanna
með beitingu auðlandaskatts, sem
ákvarðast sem uppboðsverð leyfi-
legs hámarksafla hverrar tegund-
ar. Afnám tolla og samsvarandi
gengisbreyting gera greiðsluna
mögulega fyrir útgerðina.
0 Frjáls verðmyndun og við-
skipti með erlendan gjaldeyri.
0 Samræmd Iánakjör fyrir at-
vinnuvegina ásamt frjálsri verð-
myndun fjármagns.
0 Löggjöf um samkeppni, verð-
myndun og samruna fyrirtækja,
sem tryggý-, að markaðsverð-
myndun ráði verði á vöru og þjón-
ustu atvinnuveganna.
0 Einföldun skattalaga ásamt
breytingum, þannig að óstöðugt
verðlag valdi ekki ofsköttun.
Jafnframt þárf að eyða mismun-
un í skattalagningu milli mismun-
andi rekstrarforma og atvinnu-
vega.
0 Stefria þarf að stöðugu verð-
lagi, jafna viðskiptin við útlönd
og grynnka verulega á erlendum
skuldum.
Þótt hér hafi veriö nefnd sex
brýn verkefni, sem reynsla und-
anfarinna ára hefur kennt okkur,
að eru nauðsynleg, er samt
ósennilegt að nokkur þeirra kom-
ist í höfn á næstunni.
Sennilegast er, að batnandi við-
skiptakjör og lækkandi viðskipta-
halli leiði til kjarasamninga á
næsta ári, sem viðhalda verulegri
verðbólgu og veikri stöðu utanrik-
isviðskipta, sem nái ekki að verða
það hagstæð, að úr þeim sjóði
megi verulega grynna á erlendum
skuldum.
Einnig hefur það sýnt sig, að
föðurleg umhyggja stjórnvalda
fyrir atvinnulífinu og almenningi
er stjórnvöldum svo í blóð borin,
að þau virðast ekki treysta sam-
löndum sínum til þess að kunna
fótum sínum forráð í frjálsu
markaðshagkerfi á sama hátt og
Bjarni Bragi Jónsson
nágrannar okkar í vesturlöndum
gera.
Höftin verða sennilega stjórn-
völdum nærtækari um sinn en
frelsið. Þar til stefnubreyting ger-
ist verður atvinnulífið og almenn-
ingur einungis að vera án þeirra
framfara og hagsældar, sem af
frelsinu leiðir.
Bjarni Bragi Jónsson,
forstöðumaður
áætlanadeildar
Framkvæmdastofnunar:
Fullur
efnahags-
bati hlýtur
að koma
hægum
skrefum
Efnahagsáföllin í þjóðarbúskap
íslendinga frá árinu 1974 hafa
ekki verið eins stórfelld og alvar-
leg að magni framleiðslusam-
dráttar og framkvæmdaniður-
skurðar sem hin langdregna og
djúptæka áfallakreppa frá 1967
og fram á árið 1969, svo að nær-
tækast dæmi sé tekið af stóráföll-
um. Afurðaverðtjónið út af fyrir
sig hefur þó verið með hinu
mesta, sem sögur fara af á síðari
áratugum. Áhrifin til magnsam-
dráttar af völdum þessara áfalla
eru þó furðu lítil, hvort sem litið
er til framleiðslu eða fram-
kvæmda, atvinnuástandið nánast
það sem kalla má fulla atvinnu á
viðtekinn alþjóðlegan mæli-
kvarða, og skerðing lífskjara lítt
tilfinnanleg.
Skýringanna á vægari og
dreifðari áhrifum áfallanna núna
á ofangreindan mælikvarða mun
einkum að leita til þess, hve bein
og afdráttarlaus áhrif hrun heilla
framleiðslugreina, svo sem sild-
veiða og síldariðnaðarins i fyrra
tilvikinu, hefur á atvinnu og lifs-
kjör almennings, í samanburði
við mildari og jafnarí áhrif verð-
áfalla fyrir milligöngu hins al-
menna gengis-, verðlags- og fjár-
málakerfis. En fleira kemur til.
Þannig hófust áföllin 1974 svo til
samtímis einni mestu kaup-
sprengingu, sem sögur fara af,
og getur varla ógæfulegri sam-
tímun efnahagsatburða, svo að
samtímis varð að glíma við ytri
áföll og innri félagslega ólgu og
Gfsli Blöndal
verðbólgu um dæmi fram. Af
þessum sökum hefur ekki reynst
unnt að koma fram nema tak-
markaðri aðlögun að ytri aðstæð-
um og stig af stigi, enda jafnharð-
an rönd við reist af hálfu hags-
munasamtaka og hvers konar
fjárbeiðenda. Við þetta má bæta,
að æ fleira og stærri hópar tekju-
og lífeyrisþega búa við fastar og
öruggar tekjur, á hverju sem
gengur í atvinnulífinu, og sömu-
leiðis hneigist fjármála- og lána-
kerfi stöðugt í átt til sjálfvirkni.
Allt efnahagskerfið sver sig þann-
ig í ætt við sjálfgengisvél, sem er
treg og óþjál að sveigja af leið,
hvað þá að setja í bakkgír til
aðlögunar óhagstæðari tíma-
bundnum skilyrðum.
Hér er að sjálfsögðu um háska-
legan ósveigjanleika að ræða,
studdan beinu andófi félagslegra
hagsmunasamtaka. Af þessum
sökum má telja, að aðlögunin sé í
reynd um 1—2 árum á'eftir nauð-
synlegri timasetningu. Tíma-
skekkja þessi kemur fram i hvers
konar misvægisvanda I hinum
ýmsu greinum þjóðarbúskaparins
og er dregin saman í heildarmynd
viðskiptahallans gagnvart útlönd-
um, sem væntanlega mun ná 57
milljörðum króna yfir þrjú ár,
1974—76. Þessi geigvænlegi halli
kemur fram í nokkurn veginn
samsvarandi aukningu skuldsetn-
ingar þjóðarinnar út á við, jafn-
framt því að gjaldeyrisstaðan hef-
ur snarast á neikvæða hlið og
nærri lætur, að fimmta hver
króna gjaldeyristekna fari í lána-
greiðslur. Enda þótt verulegar
fúlgur af hallanum hafi gengið til
skipakaupa og stórframkvæmda,
veitir náttúrugrundvöllur og
markaður ekki þá svörun, sem
nauðsynleg er til arðsemi og end-
urheimtú fjármagns, heldur verð-