Morgunblaðið - 06.08.1976, Síða 16

X6 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. AGUST 1976

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald 1000,00
í lausasölu 50
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson, .
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10100
Aðalstræti 6, simi 22480
kr. á mánuði innanlands.
,00 kr. eintakið.
Hagspekingar deila
þjóðareyðslunni í
tvo meginþætti: einka-
neyzlu og samneyzlu.
Samneyzlan eru þær fram-
kvæmdir og sú þjónusta,
sem við njótum öll sam-
eiginlega úr hendi ríkis og
sveitarfélaga. Hún spannar
því í raun öll útgjöld rikis-
ins og sveitarfélaga. Þetta
þýðir, ef að er gáð, að sam-
neyzlan í þjóðfélaginu er
hin hliðin á skattheimt-
unni. Samneyzlan og skatt-
heimtan sníða hvor ann-
arra stakk og verða eitt í
áhrifum á opinbera þjón-
ustu og tíund af tekjum
þjóðfélagsþegnanna.
Það er pólitískt deilu-
atriði hvarvetna um hinn
lýðfrjálsa heim, þar sem
frjáls skoðanaskipti eru
leyfð, hve samneyzlan eigi
að vera mikil. Þessar deil-
ur snúast fyrst og fremst
um tvennt, sem virðist í
fljótu bragði aðskilið, en er
þó í raun eitt og hið sama. í
fyrsta lagi er deilt um hve
ríkisumsvifin eigi að vera
mikil, bæði í framkvæmd-
um og þjónustu. í því efni
stendur yfirleitt ekki á
kröfum á hendur ríkisvald-
inu. Hinsvegar er deilt um
skattheimtuna, sem er
þjóðnýting á mismiklum
hluta af atvinnutekjum og
eignum þegnanna. Þar
telja flestir ofgert, þó hinir
sömu telji á stundum van-
gert í ríkisumsvifum. Það
vill þá stundum gleymast
að ríkisumsvifin, fram-
kvæmdirnar og þjónustan,
ráðast af skattheimtunni
— og engu öðru. Skatt-
heimtan setur þau mörk
sem rikasumsvifin komast
ekki fram hjá, ef um halla-
lausan ríkisbúskap á að
vera að ræða.
Flestir eru sammála um
að samneyzlan megi ekki
fara yfir ákveðið hlutfall af
verðmætasköpun í þjóö-
félaginu, þ.e. ekki yfir
ákveðinn hluta af heildar-
tekjum þjóðfélagsþegn-
anna. Einstaklingarnir
verði að eiga eftir þær ráð-
stöfunartekjur er rísi und-
ir þeim lífskjörum, sem al-
mennt eru gerðar kröfur
til í dag. Með öðrum orðum
að ekki megi ganga svo á
ráðstöfunarrétt manna á
eigin aflatekjum, með
skattheimtu í þágu sam-
neyzlu, að eðlilegt persónu-
frelsi sé skert.
Tekjuskattar, sem þessa
dagana er dealt um, eru
aðeins lítið brot af heildar-
tekjum rikissjóðs. Þeir eru
hinsvegar verulegur hluti
af tekjuöflun sveitar-
félaga. Að auki koma svo
eyðsluskattar, aðallega í
formi söluskatts, tolla og
vörugjalds, sem eru megin-
tekjustofnar ríkissjóðs.
Þessi skattheimta öll er í
heild komin að mörkum
þess hlutfalls í þjóðartekj-
um, sem réttlætanlegt er
eða skynsamlegt. Hér verð-
ur því að stemma á að ósi,
setja ríkisumsvifunum
ákveðin mörk, sem ekki
verði farið yfir í framtíð-
inni.
Nú orðið styðjast stjórn-
málamenn við traustar
upplýsingar um verðmæta-
sköpun í þjóðfélaginu og
geta áætlað, án þess að
miklu skakki, hverjar lik-
legar þjóðartekjur verði á
þeim tíma er fjárlög ríkis-
ins og fjárhagsáætlanir
sveitarfélaga ná til. Það er
tímabært að setja sam-
neyzlunni ákveðin hlut-
fallsmörk í þjóðartekjum
og siðan verður að miða
ríkisumsvifin, fram-
kvæmdirnar og þjónustu,
við raungetu þjóðfélagsins
hverju sinni. Vaxi sam-
neyzlan og þá um leið
skattheimtan umfram þau
mörk, sem nú eru, getur
það haft ófyrirsjáanlegar
afleiðingar, sem rétt er að
forðast.
Þetta er mergurinn máls-
ins. Inn í þessa mynd kem-
ur svo sú staðreynd að
tekjusköttun hefur reynzt
meingölluð, eins og fram-
kvæmd hefur verið hér á
landi. Skattalegt jafnrétti
hefur engan veginn náðst.
Of margir sleppa of vel
gegn um möskva skatt-
kerfisins. Þeir sem þáðu af
samfélaginu áður fyrr vóru
ekki hátt skrifaðir, stund-
um með réttu, oftar rang-
lega. Þjóðfélagsómagar
dagins í dag eru hinsvegar
þeir, sem ranglega komazt
hjá eölilegri sköttun til
samfélagslegra þarfa;
þiggja samfélagslega þjón-
ustu, er aðrir greiða. Það
er lítil reisn yfir slíku hlut-
skipti, enn minni en hinna
fyrri sveatarlima. Það er
því óhjákvæmilegt að setja
upp í þau göt, sem á skatt-
kerfinu eru, og standa að
því verki með hyggindum
en ekki heift. Þá er það og
spurning, sem leitar á huga
æ fleiri, hvort ekki sé þörf
á að taka upp staðgreiðslu-
kerfi ef tekjusköttun
verður á annað borð haldið
áfram. Sumt mælir hins-
vegar með afnámi tekju-
sköttunar — en þar eru
einnig hættur á vegi, sem
bjóða upp á nýtt misræmi.
Það eina, sem þó er ekki
hægt að gera í skattamál-
um nú er það að gera ekki
neitt. Þess ættu stjórnvöld
að minnast.
Hin hliðin á skattheimtunni
*8&& THE OBSERVER THE OBSERVER THE OBSERVER THE OBSERVER THE OBSERVER
Carter nýtur meiri
Ford innan Efnahagsbandalagsins
brússel. SU skoðun er rikjandi
hér, að frá sjónarmiði Efna-
hagsbandalagsins væri æski-
legra að Jimmy Carter verði í
Hvíta húsinu fremur en Ford
að loknum forsetakosningun-
um.
Starfsmenn Efnahagsbanda-
lagsins, ekki sízt þeir sem sitja í
framkvæmdastjórninni, sjá
fjölmarga kosti við það að
styrkur maður gegni forseta-
embætti Bandaríkjanna og
sjálfs sín herra í stað Geralds
Fords, sem talinn er vera undir
þumalfingri utanríkisráðherr-
ans, Henrys Kissingers.
í Evrópu bjuggu menn al-
mennt við vali Carters sem for-
setaefnis demókrata og því
vakti útnefning hans á flokks-
þinginu enga sérstaka athygli.
Ríkisstjórnir hinna níu aðildar-
rikja Efnahagsbandalagsins
hafa ekki gefið út neinar form-
legar yfirlýsingar i tilefni af
vali Carters, né neinar af stofn-
unum bandalagsins. Hins vegar
lýsa menn óspart skoðunum
sínum í einkaviðtölum.
Sú skoðun er almenn, að það
verði bandalaginu aðeins til
góðs ef áhrifaríkur maður
gegni forsetaembættinu og
ljóst sé, hver staða bandalags-
ins sé gagnvart Bandarikja-
stjórn. Þessu hefur verið öðru
vísi farið síðustu árin, þar sem
vilji Kissingers hefur verið alls-
ráðandi í forsetatíð Nixons og
Fords, að þvi er sagt er.
Hvað varð um hið svokallaða
„Ar Evrópu“ sem rætt var um.
fyrir þremur árum og átti að
marka einhvers konar timamót
í samskiptum Efnahagsbanda-
lagsins og Bandaríkjanna? Sú
ráðagerð gufaði upp, ekki sök-
um skorts á góðum vilja beggja
aðila, heldur sökum þess að
ráðagerðin var byggð á sandi.
Evrópumenn líta þannig á, að
Kissinger hafi aðeins haldið
áfram stefnu sinni í aðalatrið-
um og lagt á það höfuðáherzlu
að bæta sambúðina við óvini
sína, eins og Sovétríkin, en
gengið út frá vináttu annara
NATO ríkja og Efnahagsbanda-
lagsins sem vísri.
Aðildarriki Efnahagsbanda-
lagsins vonast til þess, hver sem
útkoman verður í forsetakosn-
ingunum i nóvember, að endir
verði bundinn a þá stirfni og
ráðríki, sem Bandarikin hafa
sýnt í samskiptum sínum við
Efnahagsbandalagið.
En hvm- yrði stefna Carters?
Menn velta því endalaust fyrir
sér en í raun er litið til að
byggja á. Að því bezt er vitað
hefur Carter ekki ennþá mótað
stefnu sína gagnvart Evrópu og
Efnahagsbandalaginu. Fram til
þessa hefur henn ekkert sagt
um það efni sem máli skiptar.
Eitt helzta dagblaðið í Belgíu,
Carter hefur ekki enn mótað
stefnu sfna gagnvart Evrópu.
De Standaard, hitti naglann á
höfuðið þegar það sagði, að
Evrópa, eins og reyndar Banda-
rikin sjálf, „hefði enn enga
hugmynd um raunverulegar
Eftir
David Haworth
stjórnmálaskoðanir þessa nýja
töframanns stjórnmálaheims-
ins.“ Og eitt þýzku blaðanna,
Deutsche Zeitung, sagði, að
Jimmy Carter hefði ennþá boð-
ið upp á litið annað en „breitt
brosið".
En ummæli ýmissa annara
eru hliðholl Jimmy Carter og á
það er bent, að ráðgjafar for-
setaefnisins í utanríkismálum
aðhyllíst þá stefnu sem rikt hef-
ur í s’amskiptum Bandaríkj-
anna og Atlantshafsrikjanna.
Þetta þarf ekki endilega að
vera svo slæmt fyrir mann sem
enga reynslu hefur í utanrikis-
málum og þekkir persónulega
engan af núverandi Ieiðtogum
Evrópu — það er að segja ef
hann þiggur holl ráð, að sjálf-
sögðu.
Eins og litið er á málin hér í
höfuðstöðvum Efnahagsbanda-
lagsins þá fælu hin hefðbundnu
hollráð í sér, að Carter viður-
kenndi, að stcfna Efnahags-
bandalagsins í stjórnmálum og
efnahagsmáluin færi i grund-
vallaratriðum saman við bags-
muni Bandaríkjanna o;' lífs-
nauðsynlega kjölfesTu fyrir
framtíð Vesturlanda. Þótt ríkis-
stjórnir Nixons og Fords hafi í
orði kveðnu aðhyllst þessar
hugmyndir þá hafa aðgerðir
þeirra oft ekki verið I samræmi
við þær.
Skoðanir manna innan Efna-
hagsbandalagsins, jafnt hægri-
manna og vinstrimanna, hafa
yfirleitt verið jákvæðar i garð
Carters og þær aðferðir sem
hann hefur beitt til að hljóta
útnefningu til forsetaframboðs.
Það er litið á hann sem góðvilj-
aðan mann sem eigi eftir að
þroskast mikið í embætti.
En Evrópumenn eiga erfitt
með að mynda sér fastmótaðar
skoðanir um Carter, ekki sízt
með tilliti til þess stefna hans i
utanríkismálum er enn óljós.
Bjartsýni er samt ríkjandi og
hún veitir Carter möguleika á
því að bæta sambúð Bandarikj-
anna og Efnahagsbandalagsins,
ef hann kýs það sjálfur. A
þessu sviði sem svo mörgum
öðrum er Carter óskrifað blað.
Það væri vel til fundið hjá
Carter að ota eitthvað af tíma
sinum fram til kosninganna til
að hitta einn aða fleiri stjórn-
málaleiðtoga Evrópu. Hann
myndi hafa af því stjórnmála-
legan og persónulegan ávinn-
ing — ekki aðeins í Bandarikj-
unum heldur ekki siður i
Evrópu.
Otít THE OBSEHVER THE OBSEKVER Otít THE OBSERVER aSfcfc THE OBSERVER áSító& THE OBSERVER