Morgunblaðið - 27.08.1976, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. ÁGUST 1976
Bráðskemmtileg og fróðleg
sýning, er nefnist „Brúðkaup
og brúðarskart", stendur yfír
um þessar mundir i Bogasal
Þjóðminjasafnsins. Sýning
þessi er að stofni til deild ís-
lands á sýningunni „LOVE
AND MARRIAGE", sem haldin
var á vegum Evrópuráðs i Ant-
werpen sumarið 1975. Er ærin
ástæða til að vekja athygli á
þessari einstæðu sýningu, sem
gefur nútímanum tækifæri til
að kynnast siðum fortíðar í
sambandi við þá örlagaríku at-
höfn, er sköpum manna hefur
skipt um aldaraðir. Þetta var í
öllu meiri athöfn hér áður fyrr,
siðareglur (seremoniur) marg-
víslegri og flóknari — skart
brúðarinnar, gripir hennar,
gjafir og klæðaburður með
framandlegum svip. Á sýning-
unni er einnig handrit af Jóns-
bók frá 16. öld, skreytt fágæt-
um litmyndum og eru stækkan-
ir myndanna sýndar á veggjum.
Auk þess tvö handrit, brúð-
kaupssiðabækur frá 17. og 18.
öld, önnur eftir Eggert Ólafs-
son.
Það sem mesta athygli vekur
er hið margvíslega og vandaða
brúðarskart, fald- og skautbún-
ingar — er hér um að ræða
fagurt skart og margt listavel-
gerðra muna i klæði, tré og
málma, sem ættu áþreifanlega
að sanna listrænt upplag is-
lenzkra manna og kvenna um
aldaraðir og einnig það, að Iist-
iðja lagðist aldrei með öllu nið-
ur hérlendis, jafnvel ekki á tím-
um mestu harðæra og mann-
fellis.
Um fjölbreytni brúðarskarts
má ráða af eftirfarandi upp-
talningu: „Jómfrúin sé skrýdd
brúðarlegri dragt eftir gömlum
landsins vana með kasti, kopp-
um, laufprjónum, linda, lín-
svuntu, skildahúfu, tölum og
festi .. . “
— Þessa sýningu ber að
skoða vel því að hér er um svo
margt athyglisvert að ræða,
sem mikið uppeldisgildi hefur
og eykur skilning í dag á hinum
mikla og drjúga arfi sem gengn-
ar kynslóðir skiluðu okkur í
hendur og skylda okkar er að
rækta og hlúa að. Ögjörningur
er að telja hér upp allt á sýning-
unni og sjón er sögu ríkari, en
þessar eftírfarandi vísnahend-
ingar gefa góða innsýn í huga
fólks gagnvart þessari athöfn:
Brullaupsklæði hann
brúði gaf,
og bað hana vel aðgeyma,
sætur stóð þar ilmur af,
innsigli mitt Kka haf
og mundu mig á meðan
eg dvel heima.
Djásnið herlegt höfuðið á
hennar setja gjörði,
leipturs af þvf Ijósi hrá,
lista vænn var gripur sá,
órfkur má enginn
kaupa verði.
Trúlofunar tryggða hring
tærði hann sinni brúði,
á Ijósan arm og lagði
um kring,
Ifka var það stoltar þing,
og kostulegastur kvenmanns
allur skrúði.
(JrHUGSJÖN
frá 17. öld
Jóhannes Jóhannesson list-
málari hefur séð um uppsetn-
ingu sýningarinnar og farizt
það ágætlega úr hendi.
£1?
I GLERSKÁPUM í forsal
fyrstu hæðar getur að líta sýnis-
horn af islenzkum útsaumi og
er það sett upp í tengslum við
sýningu á norrænni skóla-
handavinnu, sem fyrr i sumar
gat að líta í sýningarsölum
Norræna hússins. Það er Elsa
E. Guðjónsson sem hefur veg
og vanda af þessari sýningu,
sem er ágætlega fyrir komið og
fylgja hverjum hlut greinargóð-
ar skýringar. Erú Elsa hefur
um árabil innt af hendi gott
starf við að safna saman og
kynna þennan þátt íslenzkrar
hannyrðavinnu, og er það tóm-
stundaiðja hennar og áhuga-
mál, en aðalstarf hennar er
vinna við vefjarlistargripi
safnsins, þ.e. að hafa umsjón
með geymslu, rannsóknum og
skrásetníngum m.m. — Elsa
kemst svo að orði í samantekt í
sambandi við sýninguna: „Frá
miðöldum, þ.e. frá þvi fyrir
1550, hafa aðeins varðveitzt
kirkjuleg útsaumsverk og mun
ekkert þeirra vera eldra en frá
seinni hluta eða lokum 14. ald-
ar. Frá því eftir siðaskipti, að
minnsta kosti allt frá 17. öld, er
til bæði kirkulegur og verald-
legur útsaumur. Utsaumurinn
íslenzki er að langmestu leyti
unninn úr íslenzku ullarbandi í
jurta- og sauðarlitum, en silki-,-
hör- og málmgarn var minna
notað. 1 útsaumi frá 19. öld ber
þó talsvert á erlendu ullar-
garni, svonefndu zephyr-
(„siffru") garni. Utsaumsefnið
var venjulegast heimaofinn ull-
ardúkur, einskefta, tvistur, þ.e.
gisinn jafi, og vaðmál, og erlent
hörléreft. Silki og flauel voru
einnig notuð, en heldur
sjaldnar. Utsaumsmynztrin ís-
lenzku einkennast fyrst og
fremst af hringreitum og marg-
hyrndum reitum sem umlykja
myndir af dýrlingum, biblíu-
myndum og myndum af veiði-
mönnum og hefðarmönnum,
dýrum og plöntum. Þessa skipt-
ingu flatarins má rekja til útof-
inna býzantískra silkidúka og
reyndar enn lengra, allt frá
Persíu að fornu. Mynzturgerð
þessi var mjög útbreidd í Norð-
ur-Evrópu á miðöldum, en mót-
aðist á Islandi á sérstæðan hátt
og hélt hér velli og hylli allt
fram á 19. öld.“ Framanskráð
ummæli sýna gerlega hve hér
er um að ræða athyglisvert
kynningarframtak stórmerks
þáttar íslenzkrar sjónmennta-
sögu. Mér er ekki kunnugt um í
hve ríkum mæli þessi arfleifð
er kennd í skólum landsins, en
ég hef miklu oftar orðið var við
að mynztrin séu þar tekin upp
ur erlendum vikublöðum, þar
sem hönnun, litur og efni er
mun síðra en hér getur að líta
— oft svo að til vansæmdar er.
Áhugi mun þó vera mikill á
þessari iðju frú Elsu og þannig
seldist upp bók er hún nefndi
„íslenzka sjónbók“ — gömul
munstur í nýjum búningi.“
í þessum glerskápum er
margt fagurra hluta og rétt er
það sem Elsa segir, að íslenzkir
listamenn mættu velta meira
fyrir sér útsaumsmynztrum —
gefa hugarfluginu lausan taum
innan ramma eldri hefðar, og
vísar hún þar til framtaks
danska listamannsins vel-
kunna, Björns Wiinblad, sem
sent hefur frá sér nýstárleg út-
saumsmynztur og þykir ekki
minni maður að. Þessu er hér-
með komið til skila til hvatning-
ar og umhugsunar.
Dregið saman í hnotskurn þá
er hér um svo merkar sýningar
að ræða að rétt væri að þær
Bragi Ásgeirsson:
yrðu sendar um landsbyggðina,
og er leitt að þær skuli vera
uppi í höfuðborginni á óhentug-
um tíma þannig að skólafólk
fer á mis við þær. Framtakið er
hvortveggja í senn athyglisvert
og lofsvért, og rétt þykir að
enda umsögn þessa með eftir-
farandi framsögn Stefáns
Ólafssonar:
Bið ég þú lærir
bestu hannyrðir
sem auðar eik
ætti að kunna,
sitja (sessi
með silfurbjarta nál
í kvistu góma
og krota allan saum
Tjöld ljósum lit
löng að prýða
með furðu fáránleg
farva skipti;
krosssaums og pells
kasta í þéttan tvist
augna og refilssaum
einnig sprang og glit.
Brúðkaup ug brúðarskart — Islenzkur útsaumur
Þrír viðburðir
Þá er að víkja lítillega að
umsvifum Listasafns íslands í
tilefni nýrrar upphengingar en
þó einkum vegna þess, að það
er að færa út kvíarnar með
ýmiss konar fræðslustarfsemi,
svo sem listasögulegum fyrir-
lestrum, fræðsluhópum í list-
sögu auk kvikmyndasýninga
um erlenda myndlist. Þá er
væntanleg yfirlitssýning á
verkum Finns Jónssonar. Er
þess að vænta, að almenningur
og þá einkum skólafólk taki
þessari nýbreytni vel, því að
hér er um mjög lofsvert fram-
tak að ræða, sem verðskuldar
mikla þátttöku. Með góðu
skipuiagi ætti drjúg þátttaka
tvímælalaust að vera trygg. Að
mínu mati hefði Myndlista- og
handiðaskóli tslands átt að ríða
á vaðið með þess háttar starf-
semi fyrir mörgum árum og far-
sællegast væri, að góð sam-
vinna tækist á milli stofnana
um hvers konar myndræna
fræðslu auk kennslu í listrýni,
þ.e. rökræðu um myndlist, en
slíku er vægast sagt áfátt jafn-
vel í áðurnefndum listaskóla,
þar sem einungis hefur verið
kennd almenn listsaga fram til
þessa. Svo sem fram kom í við-
talí við Vestur-lslendinginn
Ólínu Struthers hér í blaðinu
fyrir skömmu, er slík listrýni
kennslufag í almennum barna-
skólum í Kanada frá 10 ára
aldri og er hvorutveggja fjallað
um eldri sem nýrri myndlistir.
— Árangurinn af því að fá
slíkan viðburð sem sýningu
Hundertwassers, þar sem hvert
smáatriði er þrautskipulagt,
ætti að verða okkur mikili lær-
dómur. Ekki mun hafa tekið
nema dágstund að taka sýning-
una niður og setja í sérstaka
velmerkta kassa, þar sem hver
einstök mynd átti sitt afmark-
aða geymsluhólf. Það atriði að
Þjóðminjasafni
Yfirlitsmynd úr forsal á efri hæð.