Morgunblaðið - 27.08.1976, Blaðsíða 19

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. ÁGUST 1976
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. AGUST 1976
19

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Aðalstræti 6, sími 10100
Aðalstræti 6, simi 22480
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald 1000,00 kr á mánuði innanlands
í lausasölu 50,00 kr. eintakið
Heimsókn
Nordlis
Oddvar Nordli, forsætis-
ráðherra Noregs, kemur i
opinbera heimsókn til Islands í
dag Koma hans hingað til
lands er kærkomið tækifæri til
að undirstrika vaxandi þýðingu
tengsla okkar við Noreg. Sam-
skipti ókkar við Norðmenn hafa
að sjálfsögðu verið mjög mikil
vegna sameiginlegrar arfleifð-
ar, en á siðustu árum hefur
þróun samskipta okkar við
Norðmenn orðið á þann veg,
að þau hafa aukna þýðingu
ekki aðeins vegna gamallar
frændsemi heldur vegna sam-
eiginlegra hagsmuna varðandi
ýmis vandamál líðandi stundar
Norðmenn eru um þessar
mundir að koma fram á sjónar-
sviðið, sem nýtt efnahagslegt
stórveldi á norðurhveli jarðar
Þeir hafa farið mjög varlega á
þeirri braut, en oliuauðurínn,
sem fundizt hefur á norska
landgrunninu mun smátt og
smátt leiða til þess, að áhrif
Norðmanna fara vaxandi Þau
eru þegar mikil en eiga eftir að
verða meiri Hið mikla efna-
hagslega bolmagn, sem Norð-
menn munu búa yfir á næstu"
áratugum, færir þeim aukin
pólítísk áhrif og liklegt má telja,
að pólitísk þungamiðja Norður-
landa, sem sumpart hefur verið
í Svíþjóð og að öðru leyti i
Danmörku, færist smátt og
smátt yfir til Noregs.
Við íslendingar höfum þegar
notið góðs af pólitiskum styrk
Norðmanna á alþjóða vettvangi
og því trausti, sem þeir njóta
Framlag Norðmanna til lausnar
landhelgisdeilu okkar og Breta
var mikið Þáttur þeirra og þá
ekki sizt Knud Frydenlund
utanríkisráðherra Norðmanna í
laúsn þeirrar deilu verður seint
ofmetin í raun og veru var
lokasigurinn i landhelgisbar-
áttu okkar unnin út í Osló
snemma sumars, þótt síðustu
útlendu togararnir séu ekki enn
horfnir af Íslandsmíðum.
Þá hafa augu manna hér
smátt og smátt verið að opnast
fyrir nýju sameiginlegu hags-
munamáli íslendinga og Norð-
manna, sem er skipan öryggís-
mála á Norður-Atlantshafi.
ísland og Noregur hafa
sérstaka hernaðarlega
þýðingu Þessi tvö lönd eru
útverðir hins frjálsa heims á því
hafsvæði, þar sem umsvif
sovézka flotans eru einna mest.
Á Kolaskaga i Sovétríkjunum er
einhver mesta hernaðarmið-
stöð í heimi. Þaðan sigla
sovézk herskip og kafbátar suð-
ur i Atlantshaf milli Noregs og
íslands. Þaðan fljúga lang-
fleygar herflugvélar suður yfir
Atlantshafið, milli Noregs og
íslands. Frá Noregi og íslandi
er unnt að fylgjast mjög ræki-
lega með umsvifum hinnar
sovézku hernaðarvélar Að
þessu leyti eiga þessi tvö lönd
sameiginlegra hagsmuna að
gæta.
En um leið eru bæði ísland
og Noregur i þeirri aðstöðu, að
umsvif sovézku hernaðarvélar-
innar getur ógnað sjálfstæði
þessara tveggja ríkja. Að þvi
leyti til er staða Noregs
viðkvæmari og erfiðari, að
Noregur liggur að Sovétrikjun-
um á löngu svæði. En af þess-
um sökum hafa bæði þessi
lönd talið sér nauðsynlegt að
gera sérstakar ráðstafanir til
þess að tryggja sjálfstæði sitt.
Þess vegna halda Norðmenn
uppi öflugum herafla og leggja
mikið af mörkum til varna
Norður-Noregs. Og þess vegna
höfum við íslendingar gert
varnarsamninginn við Banda-
rikin. A þessu svæði eiga Norð-
menn og íslendingar einnig
sameiginlegra hagsmuna að
gæta Þá er þess að geta, að
norðursvæðin svokölluðu
munu hafa vaxandi þýðingu á
næstu áratugum. Talið er að á
hafsbotni norður af Noregi og
Sovétríkjunum sé mikil auðæfi
að finna. Sovézkir visindamenn
hafa jafnvel haldið því fram, að
þar sé að finna um helming
allra ónotaðra oliulinda heims.
Fyrirsjáanlegt er, að gerð
verður tilraun á næstu áratug-
um til að nýta þennan auð Fari
svo, er bersýnilegt, að haf-
svæðið milli íslands og Noregs
verðurá næstu áratugum mikið
umferðarsvæði og afhygli stór-
veldanna mun i sívaxandi mæli
beinast að þessum auðlindum
og öryggismálum á þessu
svæði Einnig í þessum efnum
eiga íslendingar og Norðmenn
sameiginlegra hagsmuna að
gæta og mikilvægt fyrir okkur
að geta með samráði við
Norðmenn fylgzt með fram-
vindu þessara mála.
Hér er um að ræða málefni,
sem skipt geta sköpum um
framtið íslenzku þjóðarinnar á
næstu áratugum. Þess.vegna
ér þýðingarmikið að við
fylgjumst vel með því, sem
gerist á norðursvæðunum svo-
nefndu og gerum allar nauð-
synlegar ráðstafanir til þess að
tryggja öryggi okkar og hags-
muni alla
Vegna gamallar frændsemí
og stöðugt aukins pólitisks
samstarfs milli íslands og
Noregs hefur heimsókn Nordlis
forsætísráðherra Noregs
hingað til lands nú meiri
þýðingu en gengur og gerist
um slikar heimsóknir. Við hljót-
um á næstu árum að leggja
sérstaka rækt við samskipti
okkar við Norðmenn, sem
væntanlega verður báðum
þjóðunum til hagsbóta
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
▲
HÉR fer á eftir greinargerð um jarðfræðilegt
ástand Kröflusvæðisins og ályktanir varðandi
hættu á eldgosi, sem fjórir íslenzkir jarð-
vísindamenn hafa látið frá sér fara og sent
stjórnvöldum og Almannavarnarráði ríkisins,
svo og f jölmiðlum til birtingar:
SÍÐAN í desember s.l., er smágos
varð við Leirhnjúk, hefir oft-
sinnis verið gefið í skyn, að búast
megi við að aftur gjósi á svipuð-
um slóðum. Ef svo yrði, þá gæti
Kröfluvirkjun, og e.t.v. einnig
þéttbýlið við Reykjahlíð og Kísil-
iðjan verið i yfirvofandi hættu.
Hér verður reynt að brjóta til
mergjar þá þekkingu, sem fyrir
liggur, og nýta má til að áætla
goshættu við Kröflu eða annars
staðar þar nálægt.
JARÐSKJÁLFTAR:
Eldgosum fylgja jafnan jarð-
skjálftar og oft verður þeirra vart
áður en gos hefjast. Á Kröflu-
svæðinu er nú fylgzt mjög náið
með jarðskjálftum og eru stöðugt
i gangi þrír jarðskjálftamælar á
svæðinu. Jarðskjálftar hafa verið
tíðir á svæðinu siðan snemma á
árinu 1975, en um þverbak keyrði
eftir gosið 20. desember 1975 og
allt fram í miðjan febrúar 1976.
Svo virðist sem mjög tíðir jarð-
skjálftar hafi hafizt um 2 klst
fyrir gosið 20. desember, en eng-
inn fylgdist þá með mælunum.
Jarðskjálftar munu hafa fundizt á
Reykjahlíðarsvæðinu um 20
mínútum fyrir gosið. Þessar upp-
lýsingar geta bent til þess, að með
stöðugri vakt við jarðskjálftamæl-
ana megi segja fyrir með hálfrar
til tveggja klst. fyrirvara ef gos er
að hefjast. Álitamál er hvort nýta
megi jarðskjálftamælingarnar til
að segja fyrir um goshættu vikum
eða mánuðum fyrir hugsanlegt
gos.
Sem fyrr segir dró mjög úr
skjálftavirkni í febrúar 1976 og
náði hún lágmarki síðari hluta
marzmánaðar eða í apríl, en þá
mældust að meðaltali um 15 jarð-
skjálftar á dag í Reynihlíð. Síðan í
apríl hefir skjálftavirkni aukizt,
fyrst hægfara, en síðar með meiri
hraða. Meðalfjöldi jarðskjálfta
sem mældust á dag t Reynihlíð
var um 20 í maí, tæplega 30 í júni
og um 40 í júlí. Enn fleiri mæld-
ust fyrri hluta ágústmánaðar.
Þessa fjölgun jarðskjálfta má
túlka sem merki um aukna gos-
hættu, en ekki liggja fyrir neinar
upplýsingar sem nota megi tii að
dæma um, hve mikil goshættan
er, né hvenær helzt megi búast
við að eldgos brjótist upp á yfir-
borð jarðar. Þó er e.t.v. hægt að
gera einhverjar ágízkanir þar að
lútandi. Svo virðist sem fjöldi
jarðskjálfta umfram 10 á dag hafi
um það bil tvöfaldast á mánuði
hverjum síðan í april. Ef svo held-
ur áfram, verða jarðskjálftar
orðnir mjög tiðir um næstu ára-
mót, eða nokkrir tugir mælan-
legra jarðskjálfta á hverri
klukkustund, en slíkt er eðlilegt
að túlka sem yfirvofandi hættu-
ástand.
Þótt vafasamt sé að jarð-
skjálftamælingar verði notaðar til
að áætla goshættu dögum eða vik-
um fyrir gos, þá er hægt að nota
þær til að áætla hvar mest hætta
sé á gosi. Nú í sumar hafa iang-
flestir jarðskjálftar á Mývatns-
sva'ðinu verið innan hrings með
miðju við Lejrhnjúk og 4 km
geisla, en auk þess hafa nokkrir
jarðskjálftar átt upptök á Iínu,
sem liggur um það bil frá Leir-
hnjúki að Bjarnarflagi. Flestir
stærstu jarðskjálftarnir hafa átt
upptök innan eins km fjarlægðar
frá Víti. Nær allir jarðskjálftar á
Kröflusvæðinu hafa átt upptök á
minna en 4 km dýpi, en upptök
sumra skjálfta á línunni frá Leir-
hnjúk að Bjarnarflagi hafa verið
nokkru dýpri, allt niður undir 10
km dýpi. Þessi dreifing jarð-
skjálftaupptaka afmarkar tvö
svæði þar sem goshætta virðist
mest. Annars vegar næsta
nágrenni Vítis, þar sem stærstu
skjálftarnir eiga upptök, og hins
vegar linu frá Leirhnjúk að
Bjarnarflagi, þar sem dýpstu jarð-
skjálftarnir verða. Þessi lína
fylgir gossprungu Mývatnselda
frá fyrri hluta átjándu aldar.
Athuganir á jarðskjálftabylgj-
um geta sýnt, hvort bylgjan hefir
borizt gegnum vökva. Bylgjur frá
jarðskjálftum austan Leirhnjúks
og norðan stöðvarhúss Kröflu-
virkjunar sýna merki um að þær
hafi borizt gegnum vökva á leið til
Reynihlíðar. Þessar upplýsingar
gefa til kynna, að bráðin hraun-
kvika sé undir svæði sem tak-
markast að vestan af norður-
suður linu um Leirhnjúk, en að
sunnan af austur-vestur linu um
stöðvarhús Kröfluvirkjunar. Dýpi
á þessa hraunkviku er vart yfir 4
km, annars mundu bylgjur frá
mjög grunnum skjálftum ekki
berast gegnum kvikuna.
KRAHA
leirhnúkvr /»vfn
REYKJAHUf)
FIA&
Afstöðuuppdráttur af Kröflusvæðinu, en flestir jarðskjálftanna hafa átt upptök sín innan
hringsins sem sýndur er á kortinu.
Mælingar benda
til sífellt vaxandi
HÆÐARMÆLINGAR
OG HALLA-
MÆLINGAR:
Hæð fastamerka í hornum
stöðvarhúss Kröfluvirkjunar
hefir verið mæld nokkrum sinn-
um bæði fyrir og eftir gosið í
desember s.l. Fyrsta mæling eftir
gosið var gerð 18. jan. 1976 og
kom þá í ljós, að norðurendi
hússins hafði sigið um næstum 5
cm miðað við suðurendann siðan í
október 1975. Síðan seig norður-
endinn enn allt fram í miðjan
febrúar og hafði þá sigið 5,2 cm
miðað við suðurendann. Mæling-
ar fyrst í marz sýndu, að þessi
þróun hafði snúizt við. Síðan
hefir norðurendi hússins risið
jafnt og þétt um rúmlega 4 mm á
mánuði, eða samtals um 2,4 cm
siðan snemma í marz, en síðasta
mæling var framkvæmd 11. ágúst
1976. Mælingar þessar sýna, að
með sama rishraða mun húsið
hafa rétt sig við til fulls um
miðjan febrúar 1977.
Hæðarmælingar frá Mývatni til
Kröflusvæðisins hafa verið fram-
kvæmdar nokkrum sinnum síðan
i marz 1976, en þá kom í ljós, að
við stöðvarhús Kröfluvirkjunar
hafði land sigið um rúma 2 metra
miðað við Reykjahlíð. Síðan hefir
land rísið við Kröflu og i byrjun
ágúst 1976 var risið orðið 1 metri
síðan í marz.
Rishraðinn hefir verið mjög
jafn, en síðasta mæling gaf til
kynna minnkun rishraðans um 5
til 10%. Þessi minnkun ris-
hraðans er svo lítil, að hæpið er að
um raunverulega breytingu sé að
ræða. Ef rishraðirin verður jafn
áfram, verður hæð lands við
Kröflu orðin jöfn og fyrir gos um
miðjan janúar 1977.
Nákvæmnishallamællingar
austan Námaskarðs sýna, að þar
rís land til norðurs eða norð-
norðausturs, en hallabreytingar
eru þar aðeins 1/18 þess sem
mælist við stöðvarhúsið.
Þessar halla- og hæðarmæl-
ingar sýna, að siðan í marz 1976
hefir land risið á Kröflusvæðinu.
Risið er í mjög góðu samræmi við
það ris sem fræðilega á að eiga sér
stað ef efnisauki verður á 2900
metra dýpi undir stað, sem liggur
500 til 1000 metra norðan stöðvar-
hú ss Kröfluvirkjunar. Þetta
verður bezt skýrt með því að
bráðin kvika þrýstist að þessum
stað. Aðstreymið þarf að vera um
4,25 rúmm/sek til að skýra land-
risið. Dýpi á kvikuna virðist að-
eins verað 2900 metrar, en þess
bera að gæta, að forsendur, sem
gera þarf ráð fyrir við útreikning
þessa dýpis, eru ekki að fullu
þekktar, svo vera má að nokkru
skakki, þó vart meira en 500
metrum.
Mælingar á landrisí og halla
gefa ekki til kynna, hvort gos á
eftir að verða, eða hvenær. Þó er
augljóst að ekki getur land haldið
áfram að hækka mjög lengi þar
sem togspenna bergsins yfir
kvikuþrónni hlýtur þá að yfir-
stíga styrkleika bergsins. Þá
myndast sprungur og um þær
fla'ðir væntanlega upp eitthvað af
þeirri hraunkviku, sem safnazt
hefir saman.
Það er ástæða til að hafa i huga
þá staðreynd, að land við Kröflu
mun ná fyrri hæð á fyrstu
mánuðum ársins 1977, e.t.v. er
það sá tími þegar helzt má búast
við gosi.
Togspenna bergsins eykst þar
sem landris er mest, en það er
nálægt hánorðri frá stöðvar-
húsinu í 500 til 1000 metra fjar-
lægð. Hæðarmælingar benda til
að þar sé mest hætta á gosi.
AÐRAR
MÆLINGAR:
Ýmsar fleirir ma'lingar og at-
huganir hafa verið gerðar á
Kröflusvæðinu á þessu ári, en
þær gefa ennþá a.m.k. litlar eða
engar vísbendingar varðandi
hugsanlega goshættu. I marz varð
vart mikillar aukningar á gasi i
borholum við Kröflu sem bendir
til þess að þá hafi nokkurt magh
hraunkviku komizt í snertingu
við jarðvatn svæðisins. Sennilegt
er að litlu hafi munað að hraun
flæddi upp á yfirborð jarðar
þegar þetta skeði.
goshættu við Kröflu
ÁLYKTANIR:
1) Kvikuþró liggur undii all-
stóru svæði við Kröflu og eru
vesturmörk þróarinnar við Leir-
hnjúk en suðurmörk nálægt
stöðvarhúsi Kröfluvirkjunar.
2) Miðja þessarar þróar er
nálægt Viti, en hún nær næst
yfirborði jarðar (um 3 km dýpi)
skammt (0,5—1 km) norðan
stöðvarhúss.
3) Inn í -þessa kvikuþró hefir
steymt þunnfljótandi kvika síðan
í marz 1976. Aðsteymið hefir
verið jafnt, um 4,25 rúmm/sek,
eða um 370.000 rúmm/dag.
4) Ekki er með vissu vitað
hvaðan hraun steymir að kviku-
þrónni, en líkur benda til að
kvikan komi upp um sprungu þá
sem gaus í Mývatnseldum á
átjándu öld, en flæði til austurs
úr sprungunni á um 3 km dýpi.
5) Þegar hraunkvikan tók að
flæða inn í kvikuþróna við Kröflu
i marz 1976, komst nokkurt magn
af hrauni svo hátt í jarðskorpuna
að gas úr þvi komst i jarðvatnið.
Þá mun hafa legið við að gos
ha'fist.
6) Nóg bráðin hraunkvika
liggur á litlu dýpi undir Kröflu-
svæðinu til að stórgos geti orðið.
Stöðugt bætist við kvikuna, en
það má túlka þannig, að mögu-
leiki sé á langvarandi gosi.
7) Ekki verður sagt með neinni
vissu, hvort gos hefst á Kröflu-
sva'ðinu á þessu ári, eða næstu
árum, og ekki hvenær slíkt gæti
helzt orðið. Þó benda bæði jarð-
skjálftamælingar og hæðar-
mælingar til þess að goshætta fari
nú sífellt vaxandi.
8) Ef svo fer að gos hefjist að
nýju, þá verður það sennilega
annað hvort á gossprungu er
liggur frá Leirhnjúk að Bjarnar-
flagi, eða í botni Hlíðardals, rétt
norðan við stöðvarhús
Kröfluvirkjunar.
9) Land við Kröflu mun, með
núverandi rishraða, ná sömu hæð
og var fyrir gosið 20. desember
1975 á fyrstu mánuðum ársins
1977. Landris umfram fyrri land-
hæð má túlka sem merki um yfir-
vofandi goshættu.
10) Líkur eru til að gos, ef af því
verður, geri boð á undan sér með
snöggri aukningu á tíðni jarð-
skjálfta. Sú aukning hefst senni-
lega hálfri til tveimur klukku-
stundum áður en gos hefst. Vakt-
menn við jarðskjálftama'la munu
va'ntanlega geta sent út viðvörun
áður en hugsanlegt gos hefst.
11) Frásagnir af Mývatnseldum
1724—1729 gefa til kynna, að eld-
gos á þessu svæði geti verið lang-
varnadi en slitrótt. 1 Mývátnseld-
um liðu nær þrjú ár með slitróttri
virkni unz stórgos hófst í ágúst
1727.
<
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Greinargerð
jarðvísinda-
manna um
jarðfræðilegt
ástand
Kröflusvæð-
isins og álykt-
anir varð-
andi hættu

a e
ldgosi

Verið að koma véiasamstæðu fyrir við stöðvarhúsið að Kröflu.
Upphaf gossins f Leirhnjúki í desember f fyrra.
Reykjavík 25. ágúst 1976. ^
Guðmundur E. Sigvaldson A
KarlGrönvold
Eysteinn Tryggvason ^
Páll Kinarsson ^
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦