Morgunblaðið - 28.08.1976, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. ÁGÚST 1976
ÓEIRÐIR þær og mótmælaað-
gerðir, sem í sumar áttu sér
stað í Póllandi, hafa ef til vill
vakið furðu meðal lesenda
blaðsins. Miklar verðhækkanir
eru sem kunnugt er ekkert ný-
næmi á íslandi og því kannski
lítt skiljanlegt, að viðbrögð al-
mennings í Póllandi urðu jafn
ofsafengin og fréttir herma.
Svo öflugar og þaulskipulagðar
voru mótmælaaðgerðirnar, að
ríkisstjórnin sá sér þann kost
vænstan að hætta við fyrirhug-
aða hækkun á nauðsynjavörum,
en hún var í sumum tilfellum
áætluð nær hundrað prósent.
Eins og þegar hefur komið
fram í fréttum varð svipuð
hækkun Gomulka að falli og
kom um leið Gierek til valda.
Allmargar orsakir liggja til
þess, að matvöruverðið reynd-
ist svo afdrifaríkt. Vestan járn-
tjalds ríkir að mestu frjálst
verðlag og það leiðir af sér, að
verzlunarfyrirtæki þar hækka
vörur sínar í verði, þegar
kostnaður fyrirtækisins eykst. í
póllandi er þessu öðruvísi farið.
Sem i öðrum löndum með mið-
stýrðu stjórnkerfi ríkir þar fast
verðlag. Ríkið ræður gjörsam-
Lega yfir verzlun og atvinnulifi
og ákvarðar hvað hver vöruteg-
und skuli kosta. í verksmiðjun-
um er viðkomandi verð prentað
á umbúðirnar, en ár geta liðið
milli hækkana. Sama vara
kostar því jafnmikið I öllum
verzlunum, og sértilboð eins og
þau sem tíðkast í Vestur-
Evrópu eru óhugsandi.
Matur er eini „munaður",
sem meðaltekjumaður getur
veitt sér, en meðaltekjur eru
tæplega 3.500 zloty á mánuði.
Einn mjólkurlítri kostar 2,90 og
eitt kíló af rúgbrauði 3—4 zloty
eftir tegund. Mánaðarkaup
pólsks verkamanns hrekkur
ekki til kaupa á sjónvarpstæki.
Litsjónvarp kostar rúmlega
fimmföld mánaðarlaun. Svip-
aða sögu er að segja um aðra
eigulega hluti. Húsgögn eru
bæði dýr og urrfram allt tor-
fengin. Sá sem vill eignast bíl,
verður að greiða andvirði hans
fyrirfram og bíða síðan eftir
afhendingu bílsins í eitt ár. Um
sumarleyfisferðalög er vart að
ræða, sérstaklega á þetta við
um utanlandsferðir. Mikill
hluti launanna fer til greiðslu á
húsaleigu fyrir þá pínulitlu
fbúð, sem flestir verða að láta
sér lynda. Af þessu má sjá, að
pólskur verkamaður býr við
fremur kröpp kjör. Flokks-
stjórn og ríkisstjórn hafa að
sjálfsögðu reynt að bæta efna-
hag landsmanna og skapa þegn-
unum viðunandi lífskjör. Það
ef augljóst, að framfarir hafa
orðið miklar, ef þess er gætt, að
Pólland var þrautpínt og merg-
sogið eftir blóðtöku seinni
heimsstyrjaldarinnar. Verk-
smiðjur jafnt og íbúðarhús lágu
í rústum, og uppbyggingar-
starfið varð bæði kostnaðar-
samt og tímafrekt. En það, sem
áunnizt hefur, hrekkur ekki til
þess að gera Pólland að vel-
ferðarþjóðfélagi á nútima vísu.
Á hverju flokksþingi og við
hver 1. maí hátiðahöld eru gef-
in loforð um stórfellda fram-
leiðsluaukningu, sem jafnoft
dregst á Ianginn. Það er eðli-
legt, að flokksstjórn og ríkis-
vald eru á opinberum vattvangi
full bjartsýni. Hitt er torskild-
ara, að svipuð bjartsýni ríkir
meðal sérfróðra manna vestan
járntjalds.
Á mörgum sviðum er Pólland
áratugum á eftir Norðurlönd-
um. Landbúnaður er aðeins að
litlu leyti vélvæddur. Á hinni
víðáttumiklu sléttu, sem mynd-
ar Mið-Pólland, er nær
eingöngu unnið með hestum,
sem beitt er fyrir frumstæð
landbúnaðartæki, og bændur sá
í akra sína með höndunum. Á
vegum úti er eins algengt að
mæta hesttæki og bíl. Meira að
segja í Varsjá ber slíka sjón
fyrir augu.
Allar tilraunir ríkisstjórnar-
innar til að koma málum sem
þessum í nýtizkulegra horf
hafa byggzt á lántökum í Vest-
ur-Evrópu. Skuldin við útlönd
er núorðin geipileg, en
greiðslugeta landsins sjálfs er
bágborin. Því er hætta á, að
hlutskipti Póllands verði líkt og
þróunartandanna — að verða
efnahagslega háð lánardrottn-
um sínum. Samkvæmt gamalli
hefð hafa hugvísindagreinar
setið í fyrirrúmi á sviði æðri
menntunar. Sama hefð hefur
skipað tæknigreinum á óæðri
bekk. Svo er þessu farið enn í
dag. Afleiðingin verður sú, að
pólsk iðnaðarframleiðsla er
ekki samkeppnisfær á heims-
markaðnum og landið fer þann-
ig á mis við dýrmætan erlendan
gjaldeyri.
Til þess að ráða bót á þessu
keppir ríkisstjórn Giereks að
iðnvæðingu með erlendri að-
stoð. Algengasti bíllinn á götun-
um I Varsjá er Polski FIAT,
framleiddur í Póllandi með
einkaleyfi frá Itölum. Hinir
nýtízkulegu strætisvagnar, sem
aka um götur borgarinnar, eru
smíðaðir í samvinnu við
franska fyrirtækið Berliet.
Fleiri dæmi af þessu tagi mætti
nefna, t.d. Faci-ritvélar og
Thompson-segulbönd. Meira að
segja hefur amerísk Coca Cola-
menning náð fótfestu í landinu,
en fyrir nokkrum árum keyptu
Pólverjar réttindi til fram-
leiðslu á þessum „siðspillandi
yfirstéttardrykk". Reykinga-
menn eiga kost á Philip Morris
og Marlboro framleiddum þar-
lendis.
Pólverjar eru heldur ekki
sjálfum sér nógir á sviði bygg-
ingartækni. í Varsjá eru aðeins
tvö nýtízku háhýsi — bæði
byggð af sænskum verktökum.
Norskt byggingarfélag hefur
nýlega lokið smíði á stærsta
mjólkurbúi í borginni.
Sennilega er þó illa nýttur
vinnukraftur mesti dragbítur-
inn á ailar framfarir í Póllandi.
Þessa verður alls staðar vart i
atvinnulífinu. Flestir ferða-
menn hafa komizt í kynni við
skriffinnskubáknið í löndunum
austantjalds. Það sem ferða-
langurinn sér eru þó aðeins
gárurnar á yfirborðinu. Þetta
tröllaukna skrifstofubákn heft-
ir allar framkvæmdir I sam-
félaginu. Pappírar og skjöl eru
á sifelldum flækingi milli yfir-
valda og stofnana til undir-
skriftar og stimplunar. Sem
lítið dæmi má nefna þetta: Ég
hafði unnið að smávægilegu
eftir
BENGT
HULTQVIST
verkefni fyrir pólskt útgáfu-
fyrirtæki. Því var þö ekki leyfi-
legt að láta mér í té nokkra
borgun fyrr en tilheyrandi
ráðuneyti hafði gefið samþykki
sitt. Ég beið og beið eftir heim-
ild frá ráðuneytinu, en ekkert
bólaði á henni. Eftir sjö vikur
hafði ég samband við útgáfu-
fyrirtækið, og var þá sagt að
koma og sækja greiðsluna. Þeg-
ar þangað kom fékk ég að vita,
að allt væri á misskilningi
byggú Það vantaði ennþá eina
undirskrift á pappírana. Nú var
mér sagt að koma eftir viku, en
þá skyldi allt vera tilbúið. Að
viku liðinni stóð ég þar á ný. Sá
sem hafði lofað mér peningun-
um var í sumarfríi. Auðvitað
var leyfið frá ráðuneytinu enn
ókomið. I þetta sinn fór ég þó
ekki fyrr en ég hafði fengið
tilskilda þóknun. Gjaldkerinn
Höfundur greinarinnar, Bengt
Hultquist, starfar sem sænskur
sendikennari við háskólann I Var-
sjá. Hann er kvæntur fslenzkri
konu, sem hefur fært grein þessa
til Islenzks máls.
sá sér þann kost vænstan að
borga mér án þess að hafa
fengið svar frá ráðuneytinu.
Kannski er rétt að taka það
fram, að þetta er því miður
ekkert einsdæmi, miklu fremur
er það dæmigert fyrir stirðleik-
ann í þjóðfélaginu.
Víðar verður þess vart, að
vinnukraftur er illa nýttur.
Maður sér oft á tíðum 4—5
menn að verki, þar sem einn
myndi nægja í Vestur-Evrópu.
Vinnuhraði er miklu minni en
tíðkast hjá okkur, og á það við
bæði um iðnað og þjónustu-
störf. Vörudreifing er í megn-
asta ólestri og þar af leiðir, að
skortur er sí og æ á vissum
vörutegundum. Þetta kemur
mjög harkalega niður á hús-
mæðrum, sem oft og einatt
verða að gera sér að góðu það
sem á boðstólum er hverju
sinni og nýta það síðan eftir
beztu getu. Biðraðir í verzlun-
um eru daglegt brauð og minna
helzt á þá örtröð, sem tíðkast
fyrir utan vinsæl danshús í
Reykjavík um helgar.
Að mati Norðurlandabúa er
óheiðarleiki og ýmiss konar
spilling allri velmegun í Pól-
landi mjög til trafala. Sem gest-
ur uppgötvar maður tæplega
þessi fyrirbæri, og því eru þau
að öllum líkindum lítt kunn á
Norðurlöndum. Spilling á sér
stað á öllum sviðum. Okkur er
kunnugt um Svia, sem voru
stöðvaðir af umferðarlögregl-
unni, sektaðir og þess krafizt,
að sektin væri greidd á stund-
inni — í vestrænum gjaldeyri.
Síðan er venjan, að lögreglan
Brotalömin
1 Póllandi
Torgið í gamla borgarhlutanum (Stare Miasto). kerfisbundið sögulegar minjar og verðmæti, m,a, Konungshöllin 1939 og 1945. Þar stóð ekki steinn
Húsin umhverfis torgið eru byggð á 1 7. og 1 8. öld F þessi hús, en Pólverjar reistu þau úr rústum F sama —
barokk- og renaissancestFI. Þjóðverjar eyðilögðu stFI og áður af fádæma þrautseigju.