Morgunblaðið - 05.09.1976, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. SEPTEMBER 1976
15
hafi dregið lærdóm af Lock-
heed.
Þannig er slóðin rakin til
Lockheed og síðan til viðtæks
umboðsmannanets sem vann
fyrir bæði fyrirtækin. Þar næst
beinist athyglin á sölum á
Starfightervélum og síðan kem-
ur til játning Lockheed manna
á þvi, að þeir hafði greitt Bern-
harði prins fé.
Án þessara tilviljanakenndu
og utanaðkomandi atvika kynni
svo að hafa farið með mál
þeirra beggja, Nixons og Bern-
harðs, að þeir hefðu lokið ferli
sinum með glæsibrag og án
þess nokkrum fölva slægi á
mynd þeirra. En þó liggur nú
ljóst fyrir, að hundruð manna
vissu um iðju Bernharðs og full
ástæða var alltaf fyrir hol-
lenzkan almenning til að draga
ráðvendni hans og heiðarleika í
efa. En það virðist líka augljóst
að Hollendingar og einnig rót-
tækir þar í landi VILDU EKKI
VITA — allt fram á síðustu
daga, var augum lokað fyrir
ótal mörgu. Sagan um Bern-
harð prins varpar nýju ljósi á
misbeiting valdsins, sem hægt
er að stunda ef tekst að við-
halda trú almennings á helgi
konungdæmisins.
Satt að segja minnir fram-
koma Bernharðs — svo harð-
sviraður og óskammfeilinn sem
hann virðist hafa verið, öllu
meira á Agnew en Nixon sjálf-
an. Og eins og einn hollenzkur
blaðamaður orðaði það: „Eng-
inn getur Imyndað sér, hversu
sársaukafullt þetta er hol-
lenzku þjóðinni."
Þegar Bernharður gekk að
eiga Júlíönu prinsessu var tölu-
verð ástæða til að taka honum
með varúð og jafnvel tor-
tryggni, hann hafði verið i
nasistflokknum og bandariskir
leyniþjónustumenn héldu
áfram að vantreysta honum á
meðan styrjöldin stóð yfir. Og
ekki leið á löngu, unz það
spurðist út, að hann væri ekki
trúr prinsessunni, sem var
kannski ekki sérlega spennandi
kvenmaður, en var virt og elsk-
uð af þegnum sinum — bæði
vegna stöðu sinnar og sjálfrar
sin.
En framganga Bernharðs I
stríðinu, sem flugmaður og
yfirmaður andspyrnu-
hreyfingarinnar, varð öllu yfir-
sterkara í augum almennings
og þegar Vilhelmina drottning
afsalaði sér völdum árið 1948,
fannst öllum Hollendingum
sem full ástæða væri til að
fagna nýrri drottningu og
manni hennar, sem var eins
konar tákn þess anda, sem rikt
hafði innan hennar. Auk þess
sem tekið var að koma i ljós,
hversu frábær „sendiherra"
Bernharður var, og ferðalög
hans vítt um heim til að kynna
hollenzkar vörur og koma þeim
á framfæri vöktu bjartsýni með
þjóðinni um að hann myndi
eiga hlut að efnahagslegri við-
reisn lands sins.
Konungdæmið er Hollending-
um og hjartfólgnara en flest
annað. Það er tákn um sjálf-
stæði þeirra og þjóðartilveru á
alveg sérstakan hátt. Og með
krafti sínum og ódrepandi
áhuga og útsjónarsemi tókst
Bernharði ekki aðeins að auka
Tri-Star.
milljónir dollara. Sendimaður-
inn segir, að prinsinn hafi sam-
þykkt tilboðið. Skömmu síðar
ákvað hollenzka stjórnin að
hætta við Orionkaupin og um-
boðslaunin voru þar af leiðandi
ekki greidd. En með þetta bréf
í huga, sem prinsinn sendir,
verður lika æ erfiðara að segja
til um, hver var eiginlega að
múta hverjum og hver að kúga
hvern. Við upphaf málsins er
það Lockheed sem leitar til
hans, en siðan endar sagan með
þvi að prinsinn vilar ekki fyrir
sér að hafa frumkvæði að þvi að
krefja fyrirtækið um peninga.
Lockheed-starfsmenn, sem
ræða mútumálin, segja að yfir-
mönnum flugmála I Hollandi
hafi alltaf verið kunnugt um,
að prinsinn væri „til taks“.
Fremur hafi verið um að ræða
greiðslur en 'mútur, eins og
Lockheed-menn hafa sagt. Og
Lockheedmenn segja einnig:
„Maður veit aldrei hvort maður
missir af samningi, vegna þess
að einhver hefur sett fótinn
fyrir. Ef maður heldur, að hægt
verði að fjarlægja fótinn með
því að reiða fram fé, er erfitt að
segja nei við þvi.“
Vitanlega hefur Lockheed-
málið aðeins verið einn liður-
inn í mjög vafasömum athöfn-
um prinsins og enda þótt
skýrslan takmarki sig að mestu
við það mál, hefur einnig verið
safnað vitnisburði af öðrum
vígstöðvum.
Það sem athygliverðast er í
sambandi við til dæmis
Northrop, sem var keppinautur
Lockheed í Evrópu, er, að ýmsir
umboðsmanna Northrop léku
tveimur skjöldum og voru sam-
timis á mála hjá Lockheed og
Northrop. Nú er ljóst af skjöl-
um, sem hafa verið birt að hol-
lenzkir umboðsmenn, sem
unnu fyrir Lockheed og tóku
laun sömuleiðis hjá Northrop
höfðu forgöngu um að koma
Northrop í samband við Bern-
harð prins. Eins og gefur að
skilja hleypti þessi uppljóstrun
hinu versta blóði í þá Lock-
heedmenn
Árið 1971 er ljóst, að
Northrop er komið í fyrirtaks
góð tengsl við Bernharð og þvi
er erfitt að vísa frá þeirri hugs-
un, að prinsinn hafi ekki þegið
eitthvað frá báðum fyrirtækj-
unum. Og því meira sem hann
fékk — því meiri hefur orðið
græðgi hans. Hann átti og sam-
skipti við önnur flugvélafyrir-
tæki, og fyrir fáeinum mánuð-
um gumaði einn fulltrúa
Grummansfyrirtækisins af því,
að hann hefði verið að selja vél
frá fyrirtækinu brezkum auð-
manni, og óskað hefði verið eft-
ir því, að umboðslaunin yrðu
greidd „World Wildlife Fund“.
Prinsinn hefur bersýnilega
einskis svifist og ekki verið
vandlátur • I vali á meðulum.
Upplýst hefur verið um undar-
leg samskipti hans við pakist-
anska fjáraflamanninn Ali
Ahmed, sem hefur aðsetur í
London og benti fyrir nokkru á
Bernharð prins sem sinn góða
stuðningsmann, þegar hann
þurfti að fá ákveðna fyrir-
greiðslu I London.
Bernharður prins hefur sem
sagt verið óvenjulega ósvifinn
Framhald á bls. 38
Starfighter
sölu á hollenzkum vörum,
heldur lét hann og alþjóðavið-
skipti til sin taka — og allt við
vaxandi orðstir og virðingu.
En allt virðist þetta hafa —
að minnsta kosti þegar ár liðu
fram — verið gert í þvi augna-
miði að ota sinum eigin tota og
hygla sínum.
Árið 1952 skipulagði hann
fyrstu Bilderberg ráðstefnuna,
en þar komu saman stjórnmála-
menn, bankastjórar og auðjöfr-
ar á borð við Angelli, Rotschild
og Rockefellar. Hélzt svo þar til
á þessu ári, er ráðstefnunni var
frestað, þegar fyrstu sögurnar
komust á kreik um sekt Bern-
harðs og fjárglæfrastarfsemi
hans. Bilderberg fundirnir
voru haldnir án þess að blaða-
menn fengju nokkru sinni að
ganga að þeim og raunar var
fulltrúum á ráðstefnunni bann-
að að tala við fréttamenn.
Stöku sinnum létu vinstrimenn
þá skoðun í ljósi að þarna væri
á ferðinni kapitalískt leyni-
makk, en þær raddir urðu
aldrei verulega háværar.
Ráðstefnur þessar veittu
Bernharði að sjálfsögðu
ómetanlega aðstöðu til að koma
sér I samband við alþjóðleg
samtök og auðmenn nánast
hvar sem var í heiminum. Siðan
voru kvíarnar enn færðar út, er
hann tók þátt í að stofna „The
World Wildlife Fund“ árið
1961, en innan þeirra samtaka
hefur starfað litskrúðugur hóp-
ur peningamanna, aðalsmanna,
dýra- og náttúruverndarmanna
og metorðagjarnir iðnjöfrar.
Starf hans I þeim samtökum,
svo og fleirum, hefur áreiðan-
lega orðið til þess að festa Bern-
harð enn betur i þeirri trú
sinni, að hann væri ósnertanleg
vera.
Það var skömmu upp úr 1950,
eftir því sem segir í skýrslunni,
— eða tveimur árum eftir að
kona hans hafði setzt í hásæti
Hollands, — að „Bernharður
prins tók að vingast mjög við
Robert Gros“ sem var yfir-
maður Lockheed I Kaliforníu
og varð síðar einn af stofnend-
um Wildlife Fund. Gross hafði
sem ungur bankastjóri i Boston
bjargað Lockheed frá gjald-
þroti á árunum upp úr 1930 og
hafði séð það vaxa og þenjast út
í hið mesta veldi. En eftir stríð-
ið hafði farið að halla undan
fæti og var Lockheed nú ógnað
úr ýmsum áttum. Virtist fyrir-
tækið ekki ætla að standa af sér
samkeppnina við Douglas og
Boeing og einnig komu til mis-
tökin við smíðina á vél
félagsins Electra.
Lockheed-menn urðu að
binda vonir við að geta selt
herflugvélar sínar til Evrópu.
Sérstaklega var þeim umhugað
um að koma hinni nýju
Starfightervél á framfæri þar í
álfu. Hvort Bernharður prins
beitti áhrifum sinum, hvað
snertir þær sölur, er vafasamt
og því er reyndar neitað i
skýrslunni. En á árunum upp
úr 1950 var Lockheed fyrirtæk-
ið búið að ná verulegri fótfestu
í Evrópu og Gross var augljós-
lega þeirrar skoðunar, að Bern-
harður væri mjög svo dýrmæt-
ur bandamaður. Lockheed fékk
einnig tvo Hollendinga, sem
umboðsmenn sína, þá Fred
Meuser og Hans Gerritsen, og
báðir voru nánir vinir prinsins.
Allir þessir menn höfðu tekið
þátt í starfi hollenzku and-
spyrnuhreyfingarinnar og
einnig er talið, að þeir hafi
starfað í leyniþjónustunni eftir
að styrjöldinni lauk. Robert
Gross hafði sjálfur haft einhver
tengsl við Allan Dulles og CIA.
Það er eitt af þvi sem er hvað
ónotalegast i skýrslunni, að
leyniþjónustustörf og fjármála-
spilling virðast hafa haldizt í
hendur á þessum árum.
Milli 1959 og 1960 — segir i
skýrslunni — velti Lockheed
fyrirtækið þvi fyrir sér í fullri
alvöru, hvort það ætti að færa
prinsinum að gjöf Jet-Star vél
vegna Starfighter sölunnar í
Þýzkalandi. Lockheed-menn
hurfu frá því vegna þess að
„ákveðnir meinbugir" voru á
því, Fred Meuser stakk upp á,
að Lockheed greiddi honum
eina milljón dollara i staðinn og
var upphæðin siðan greidd á
reikning hins dularfulla áður-
nefnda hershöfðingja.
Greiðsla Lockheed á þessum
milljón dollurum örvaði þá til
að sýna viðleitni í þá átt að hafa
prinsinn sem tengilið sinn og á
árunum 1968 og 1969, þegar
útlit var fyrir aðra mikilvæga
sölu, þ.e. á könnunarflugvélum
Lockheed af Orion-gerð.
Lockheed reyndi nú að bjóða
prinsinum háa fjárupðhæð til
að hann beitti áhrifum sínum í
þá átt, að hollenzka stjórnin
gengi frá Orionkaupunum.
Gerðist þetta í Frakklandi við
Lake Annecy og segir I skýrsl-
unni, að ekki sé hægt að túlka
þetta greiðslutilboð öðruvisi en
sem mútur. Prinsinn neitaði á
þeim forsendum, að hann gæti
þarna ekkert gert, en aftur á
móti gaf hann ekki (eftir þvi
sem segir í skýrslunni) neitt
það til kynna, sem benti til að
honum þætti þetta óviður-
kvæmilegt tilboð. Samstarf
hans við Lockheed virðist ekki
hafa beðið neinn hnekki við
þetta. Skömmu seinna áttu
tveir Lockheed-menn fund með
prinsinum á golfvelli i grennd
við Utrecht og buðu honum eitt
hundrað þúsund dollara í sam-
bandi við hugsanlega sölu á Tri-
Star vélum Lockheed. Seinna
var svo ávísun á þessa upphæð
send á svissneskan banka og
stiluð Victor Baarn, en Baarn
heitir svæði það sem hollenzka
konungshöllin stendur á.
Avisunin var innleyst, en prins-
inn neitar að hafa nokkurn
tima fengið þessa peninga.
I kringum árið 1970, þegar.
prinsinn er að nálgast sextugt,
bendir ýmislegt til, að hann*
gerist æ ágengari. Verður nú
efni skýrslunnar um framferði
hans ömurlegra en nokkru
sinni áður. Hann virðist hafa
verið I geysilegri þörf fyrir pen-
inga og nú er það hann sem
hefur af fyrra bragði samband
við Lockheed. Arið 1974 var
búizt við, að gengið yrði frá
sölu Orionvélanna. 1 september
það ár sendir Bernharð hand-
skrifað bréf til Roger Smith hjá
Lockheed og virðist vera mikið
niðri fyrir. Þar krefst hann
þess að fá 4—5 milljónir doll-
ara umboðslaun fyrir væntan-
lega sölu, en verð vélanna, sem
til stóð að kaupa. var um 200
milljónir. Bréfið sem er skrifað
á afleitri ensku og I ruddaleg-
um og ógnandi tón sýnir prins-
inn í vægast sagt hrottalegu
ljósi.
Lockheed sendi nú mann á
fund prinsins að bjóða honum
lægri umboðslaun, eða 1,3